A nosa Negra: apuntamentos tras un faladoiro virtual

/en

O 18 de febreiro tivo lugar un faladoiro virtual na plataforma Zoom. Foi posible grazas á xestión da Libraría de Lilith e ás intervencións xenerosas da tradutora María Reimóndez e de Benita Sampedro, profesora da Universidade de Hofstra e experta en literatura colonial. A este evento asistimos vinte e tantas persoas, na súa inmensa maioría mulleres. Velaquí un breve resumo con algúns puntos básicos do que se falou, sen querer destripar demasiado o contido da obra.

Abriu o coloquio Alejandro Tobar en representación da editorial, e fíxoo cun rápido repaso a outras obras do catálogo de Hugin e Munin que, salvando as distancias e só de maneira tanxencial, empatan coa novela A nosa Negra de Harriet E. Wilson.

Así, citou ao primeiro o caso de Oroonoko (1688), de Aphra Behn, obra traducida por Mª Fe González. Citouna na medida na que, malia que cunha visión ambigua (con ollos de hoxe, percíbese unha pátina de condescendencia colonial), forma parte da literatura antiescravista. A obra de Behn, a miúdo considerada a primeira novela moderna en lingua inglesa, recorre ao “mito do bo salvaxe”, co binomio civilización versus primitivismo.

Tamén se aludiu a Ourika (1823), da francesa Claire de Duras, onde xa si se aprecian moitos máis puntos en común coa obra de Wilson. A historia, traducida por Xavier Senín, xira ao redor de Ourika, quen, vítima da trata, é acollida por unha familia burguesa e criada nun ambiente branco acomodado. Todo vai ben até que un bo día descobre que vive nunha mentira e que é albo de prexuízos. Nese momento, tomará conciencia da súa propia negritude. Destaca polo tanto o interese da autora por afondar na sensibilidade dunha muller africana.

Seguidamente, houbo unha mención de pasada a Un home do pobo (1966), de Chinua Achebe (traducida por Begoña R. Outeiro), como exemplo de literatura africana de denuncia, e outra a Maria (1798) de Mary Wollstonecraft (traducida por Mª Fe González), na medida na que se considera un dos primeiros achegamentos feministas á cuestión da clase social.

Tras a introdución, tocou salientar algúns aspectos das carreiras tanto de Reimóndez como de Sampedro.

Da primeira, o editor destacou a súa dilatada traxectoria como activista social e cultural, para a continuación poñer o foco no seu perfil laboral: máis de dúas décadas de experiencia como tradutora literaria, con preto dunha trintena de obras traducidas ao galego, maioritariamente dende o inglés, pero tamén dende o alemán e, de xeito puntual, dende o castelán e o francés. En concreto, salientáronse tres títulos: a tradución de O soño de sultana, un conto de Roqeyya Sakhāwat Hussain tan sinxelo como suxestivo (BIVIR, 2010); A historia de Mary Prince, unha escrava das indias occidentais (2008), distinguida co Premio Plácido Castro, e A cámara do sangue e outros relatos, de Angela Carter (Urco, 2019).

Benita Sampedro, natural do lugar de Sirves, no concello de Ribeira, é licenciada en Filoloxía Hispánica pola USC, cun doutoramento en Estudos Coloniais e Historia do Imperalismo Español. Traballa dende hai moitos anos na universidade de Hofstra, en Nova York, onde é profesora titular do Departamento de Linguas e Literaturas románicas. Como especialista, desenvolve o seu labor no marco do colonialismo español en América Latina, en África e en Asia (Filipinas), con múltiples publicacións en revistas e boletíns de ámbito académico durante más de dúas décadas. Cabe salientar o seu coñecemento profundo da realidade da antiga Guinea Española e a énfase posta en parte dos seus traballos máis recentes na cuestión da identidade galega. Neste sentido, cabe mencionar a coedición a canda José A. Losada Montero de Rerouting Galician Studies (Plagrave Macmillan, 2018).

Cando pouco despois Sampedro tomou a palabra, achegou algúns datos clave para entender o proceso de publicación de A nosa Negra. Resaltou, por exemplo, o feito de que a obra saíse inicialmente de maneira anónima, abordou tamén a polémica sobre se se trata ou non da primeira novela publicada por unha afroamericana nos EUA (apuntou que Wilson era mulata), explicou as condicións de vida das negras do momento, informou da redescuberta da novela en 1982 a cargo do equipo liderado por Henry Louis Gates e apuntou, así mesmo, algunhas datas de relevo a nivel xeral: a emenda XIV da Constitución estadounidense, ratificada en 1868, que sobre o papel acordaba a “igualdade” de dereitos para as personas nadas en territorio nacional; a abolición da escravitude en Cuba en 1886, en Brasil en 1888…

Pola súa banda, María Reimóndez falou do seu interese pola literatura das marxes, fixo balance doutras obras que traducira (por exemplo, a mencionada Historia de Mary Prince) e confirmou algúns datos que previamente deitara o editor: a iniciativa de traducir A nosa Negra partira dela (cousa pouco habitual en Hugin e Munin, que adoita encargarse tanto de seleccionar os títulos coma os profesionais que os poidan traducir). Grosso modo, a tradución desta obra pactárase en febreiro de 2020 e viu a luz a finais de decembro dese ano. En canto aos temas da novela, fixo fincapé no feito de que a violencia contra a negra era exercida maiormente por mulleres (brancas); ora ben, sempre en beneficio dos homes. Neste sentido, destacou a inacción -interesada- dos personaxes masculinos. Cualificou a obra, en liña xerais, como un “conto da criada” real e furibundo.

A continuación, varias persoas interviron para, por unha banda, agradecer o rigoroso labor da tradutora -a propia Benita Sampedro apuntara minutos antes a alta calidade do texto na lingua meta- e o traballo editorial que se percibe detrás de cada libro; e, pola outra, para destacar que se ben a lectura resultara enriquecedora e gratificante, a súa alta carga dramática chegaba a ser perturbadora. Preguntouse así mesmo por futuras incorporacións ao catálogo doutras autoras e obras semellantes, e o editor adiantou que ambas as partes xa están a valorar futuras colaboracións, se ben aínda non se pasou da fase inicial de avaliación de novas obras, con case todo aínda por definir. Logo, ben por medio do chat ou ben de viva voz, houbo varias persoas que identificaron os temas do libro coas súas experiencias persoais, ora por motivos relacionados coa adopción, ora pola discriminación que seguen as sufrir as persoas negras pola cor da súa pel. Houbo así mesmo quen con grande acerto conectou a obra de Wilson co movemento Black Lives Matter. De igual modo, durante a conversa saíron a relucir varias recomendacións de lectura, como As Ricas Donas (2019), de Isabel Valadão; Sab (1841), de Getrudis Gómez de Avellaneda; ou Autobiografía de un esclavo (1840), de Juan Francisco Manzano, escravo cubano de segunda xeración.

En definitiva, un encontro virtual moi ameno e útil para seguir divulgando literatura estranxeira de alta calidade en coidada tradución ao galego.

Reimpresión de Pasaia blues

/en

Publicada orixinalmente en lingua éuscara pola editorial Susa en 1999, Pasaia blues chegou ao mercado galego en decembro de 2013 grazas á tradución directa realizada por Isaac Xubín. Case oito anos máis tarde, tocou reimprimir, e con tal motivo aproveitamos para lle trasladar ao autor, o guipuscoano Harkaitz Cano, unha serie de preguntas, que respondeu de forma cumprida. Velaí:

 

Polo menos até o pasado outubro, Pasaia blues era a única das túas obras traducida ás catro linguas cooficiais do Estado. Como valoras ese feito? Decorridas máis de dúas décadas dende a súa publicación orixinal, que lugar dirías que ocupa esta peza na túa produción como novelista?

Pasaia blues foi o primeiro e o cómic A consulta seguiu o mesmo camiño… Para min é algo bastante misterioso. Resulta curioso que o libro siga vivo máis de vinte anos despois, o cal me reafirma no feito de que existe unha corrente subterránea que flúe devagar máis aló de modas e de fenómenos editoriais pasadíos. Cada novela busca posibles fendas e ábrese camiño entre novos lectores, novas xeracións e novas comunidades, a meirande parte das veces dun modo totalmente alleo á vontade do autor. E iso é moi estimulante. Como novelista, diría que Pasaia blues é unha especie de obra-bisagra entre unha época na que lía moita literatura de xénero e outra na que pasei a escribir cousas máis realistas. Daquela trataba de encaixar o conflito vasco dentro das regras ditadas pola novela negra, pero non acababa de me atopar cómodo de todo, aténdome a todas as convencións do xénero. Vivía en Nova York cando a escribín e sentinme moi libre, tamén polo feito de que ETA declarara por aquel entón unha tregua que, lamentablemente, se malogrou meses despois. Foi escrita en certa medida baixo o influxo de Tarantino, Paul Auster e o hard boiled americano de autores como Ross Macdonald, David Goodis e Jim Thompson, malia que xa asomaba na trama certa tendencia á digresión reflexiva na que afondaría en novelas posteriores como Twist ou Faquirraren ahotsa [A voz do faquir]. 

Que repercusión cres que teñen as traducións das túas novelas a outras linguas (tamén de fóra do Estado)? Cal é, en termos xerais, o grao de visibilidade desas obras traducidas? Funcionan igual as túas novelas entre o lectorado euscaldún e o castelanfalante?

A repercusión fóra do Estado é sempre modesta: Pasaia blues chegou a publicarse en alemán, pero é moi complicado rastrexar o percorrido e a recepción crítica da túa obra se os editores non toman a molestia de cho comunicar todo… Unha mágoa. No caso das linguas do Estado, sempre é máis calorosa: o contexto do que falo resulta máis coñecido para o lector, o interese é meirande e o xuízo crítico máis atinado. A promoción, claro está, é máis sinxela e o percorrido en librarías tamén é superior. Agrádame especialmente poder contrastar opinións in situ cos lectores. Un luxo que agora se bota en falla. A edición en español non tivo demasiado percorrido, paradoxalmente: pese a contar con dúas edicións distintas en castelán, atreveríame a dicir que a acollida foi mellor en galego e en catalán.

Como tradutor -e gran lector- que es, que novela botas en falla no corpus de literatura traducida ao éuscaro?

Entre os clásicos, boto en falla unha tradución completa e actualizada de Moby Dick, por exemplo… Traduciuse abondo durante os últimos anos, e novos selos independentes trouxeron algo de variedade, aínda que as lagoas continúan a ser enormes. Mais vai a mellor, comparando con datas relativamente recentes; clarisimamente, por exemplo, no caso da tradución de libros da literatura feminista ou escrita por mulleres, que moi pouco e pouco vai gañando o terreo que merece.

Que novela éuscara publicada no último par de anos dirías que merece unha sorte similar a Pasaia blues, é dicir, que se traduza a cando menos ás outras tres linguas cooficiais do Estado?

Aitaren etxea de Karmele Jaio creo que vai camiño diso; Amek ez dute de Katixa Agirre e Dendaostekoak de Uxue Alberdi poderían ser outros dous exemplos…

Na túa faceta de novelista, en que estás a traballar agora?

Sinto certa fatiga co realismo e o corpo pídeme un cambio de ciclo cara a outro tipo de temática e de ton. Paseino xebre escribindo algún relato de ciencia ficción e agora mesmo teño entre mans unha encarga sobre Luis Buñuel que será un ensaio moi libre camuflado de novela. Ou viceversa.

Recompilación das cubertas dunha decena de títulos

/en

Dende hai algúns anos, como parte da promoción das novidades, temos o costume de comparar, a partir dunha simple imaxe de conxunto, os nosos deseños de cuberta con aqueloutros feitos por editoriais que publican en linguas distintas da galega. Sempre é curioso ver a repetición de padróns e o nivel de ousadía -ou de continuidade- de cada casa. Velaí algúns exemplos:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Balance do ano editorial 2020

/en

Decembro de 2019

A finais de 2019, entre o Nadal e o Aninovo, sumamos ao catálogo dúas novelas que nos están a funcionar bastante ben: unha, se cadra a de maior peso e percorrido, foi A xente de Hemsö, de August Strindberg, que de novo traduciu para nós Marta Dahlgren; con esta de Strindberg, van xa sete obras de orixe escandinava, cinco das cales pertencen á literatura sueca. Se ben é na dramaturxia onde Strindberg se converteu nun autor de talle mundial, non é esaxerado cualificar esta novela súa como a pedra de toque da súa produción narrativa. Recomendámola pois con entusiasmo. Pola temática e polo tipo de humor, coidamos que empata ben coa idiosincrasia galega.

A outra novela que chegou no mes de Nadal de 2019 foi un clásico recuperado da literatura italiana, As confesións dunha filla do século, de Donna Paola, de cuxa tradución se ocupou Isabel Soto e que supón unha nova achega, de relevo, á literatura epistolar que temos no catálogo.


Os 12 novos títulos de 2020

O 1 de abril publicamos unha obra traducida do grego por Alfonso Blanco, A honra e o cartos, de Konstantinos Theotokis, un autor nado en Corfú e considerado un renovador da prosa grega moderna. A canda esta novela curta (de pouco máis de 100 páxinas), trouxemos Morrerei outro día, unha das nosas apostas do ano, unha obra escrita por Isabelle Alonso e traducida do francés en tándem por Isabel Soto e Xabier Ron.

Destas dúas obras deramos conta nunha entrada no blog o pasado mes de xuño, titulada «Obras desapercibidas, de momento». Medio ano máis tarde, podemos dicir que Morrerei outro día xa engalou (a quen desexe afondar neste libro, invitámolo e revisar «Morrerei outro día: a II República española na literatura francesa»), namentres que A honra e os cartos parece que segue agardando o seu momento.

No mes de xullo chegaron O amuleto, asinada polo suízo Conrad Ferdinand Meyer, de grande interese para amantes da historia, pois aborda o episodio histórico de 1572 coñecido como Matanza do día de San Bartolomeu, isto é, o asasinato masivo en Francia dos hugonotes, membros da fe protestante. A de Meyer supuxo a quinta tradución que traïamos dende o alemán, un labor do que outra volta se encargou Rosa Marta Gómez Pato. Tamén como novidade estival sacamos O caranguexeiro, de Takiji Kobayashi, a primeira incursión de noso na literatura xaponesa, que foi posible grazas ao traballo de tradución directa xaponés-galego realizado por Gabriel Álvarez. Para nós foi un orgullo sumar ao catálogo unha novela curta da potencia desta, e a nosa ledicia foi meirande ao comprobarmos que tivo unha moi boa acollida entre o lectorado. De modo que grazas.

O groso da publicación (en parte derivado da situación da pandemia) aconteceu en outubro, con cinco novidades que publicamos dunha asentada. Por un lado, as tres que incorporamos á colección «Vólvense os paxaros contra as escopetas»: a novela curta A escritora, de Madame de Genlis (traducida do francés por Isabel Soto); A dama de Glenwith Grange, de Wilkie Collins (traducida do inglés por Alejandro Tobar); e O home das bonecas, do tándem de escritores agochado tras o alcume Jean-Louis Renaud (traducida do francés por Xavier Senín). Por outro lado, as dúas novidades da colección principal, ambas as dúas importadas do inglés: A vida na fundición, de Rebecca Harding Davis, traducida por Alejandro Tobar, e o relato detectivesco Na néboa, do seu fillo, Richard Harding Davis, traducido por María Alonso Seisdedos.

Un mes máis tarde, en novembro, incorporamos unha peza traducida por Jairo Dorado do serbio: Noventa anos despois, unha curiosa novela curta publicada orixinalmente en 1880. Trátase da meirande obra narrativa de Milovan Glišić e cómpre enmarcala na literatura gótica de temática vampírica; cabe indicar por último que é anterior, en dezasete anos, ao Drácula de Stoker. Moi amablemente, o seu tradutor tivo a xentileza de redactar unha entrada para o blog da editorial, «Serbocroata, croataserbio, serbio ou croata e croata ou serbio», onde explica de forma sucinta as razóns para as distintas denominacións das linguas balcánicas; cremos que resulta especialmente útil para quen sabemos pouco acerca da cultura e da sociolingüística dos Balcáns.

A finais de decembro, hai nada, publicamos dúas novas novelas que a efectos de premios, catalogación e outros deben ir como obras de 2020, pero que, fóra dos envíos ás persoas subscritoras e dalgunhas entregas en librarías, comezamos a distribuír xa na primeira semana de xaneiro: foron A nosa Negra, de Harriet E. Wilson, traducida do inglés por María Reimóndez, e O lector, de Bernhard Schlink, traducida do alemán por David A. Álvarez.

No caso da primeira, A nosa Negra, estamos a falar dunha das primeiras novelas (1859) da literatura estadounidense que escribiu e publicou unha afroamericana. Aborda o problema do maltrato e o abuso da poboación negra por parte da sociedade branca dos estados do norte.

En segundo lugar, O lector, unha obra de gran peso na literatura europea contemporánea, que propón unha reflexión sobre a barbarie nazi e pinta, en paralelo, unha relación amorosa de fonda pegada: a do mozo Michael Berg e a enigmática Hanna Schmitz, bastante maior ca el. Esta multipremiada novela foi traducida a máis de corenta linguas e por fin, agora, está dispoñible para os lectores e lectoras en galego.

 

III Premio Realia de Tradución Literaria

O Premio Realia de Tradución, posto en marcha a finais de 2017, de periodicidade bianual, e que xestionamos en colaboración co Concello de Santiago, fora para Antía Veres pola tradución de Detrás da máscara; o poder dunha muller, de Louis May Alcott, na primeira edición, e quedara deserto na segunda. Polo tanto, cabería esperar que agora mesmo estivese aberta a convocatoria da 3ª edición, pero non. Non porque, como explicamos de pasada na «Relación de premios á tradución galega», debido a cuestións administrativas o consistorio compostelán suxeriu que o trasladásemos a 2021 para dese modo convocar e resolver nun mesmo ano natural. Así será, e se de nós depende a mediados de marzo publicaremos as bases e convidaremos a que os tradutores acheguen os seus traballos para os valorar.


Os libros que virán

Outra volta, daremos unicamente unhas pinceladas moi xerais do que está por chegar: temos xa listas varias obras da literatura francesa clásica, e andamos pendentes de pechar os dereitos doutra tamén desa literatura. Traeremos, un ano máis, algo dende o grego moderno. E de novo tamén algo do sueco, doutro autor clásico. Por suposto, non faltarán as obras traducidas do inglés. De feito, se nos dá tempo a tela para finais de 2021, a grande aposta sería a longa novela unha dunha autora inglesa que nos parece excepcional; un pouco díficil se cadra, ou poñamos que moi esixente, pero que fai literatura con maiúsculas, e da cal habemos traer, non sen esforzo, unha das súas mellores novelas.

 

Novembro: décimo aniversario

En novembro de 2021 será cando oficialmente cumpramos unha década de traballo, e para entón esperamos superar con claridade os 100 títulos. Con data de hoxe, o noso catálogo está conformado por 97 obras de ficción, das cales 74 na coleccion principal e 23 en «Vólvense os paxaros contra as escopetas».

 

O recordatorio de cada ano

Convénnos renovar o convite a subscribirse (a modalidade estándar, 116 euros ao ano).

Dependemos en esencia dese apoio das persoas socias para traballarmos da maneira na que o facemos. Quen poida e aínda non o fixese, que por favor considere a posibilidade de subscribirse, e mesmo a posibilidade de regalar unha subscrición.

 

Moitas grazas, boas e enriquecedoras lecturas e próspero 2021.

Relación de premios á tradución galega

/en

No eido da tradución literaria ao galego, son abondas as obras distinguidas nos certames especializados. Así, para non complicar a información en exceso, ao primeiro cabería mencionar os galardóns de ámbito estatal. Isto é, o Estatal de Tradución e o desaparecido Estatal ao Mellor Labor de Tradución de Libros Infantís, arquivado este último polo Ministerio de Cultura como “premio institucional histórico”.

Canto ao Estatal de Tradución, que non distingue nin o xénero nin a idade do público lector, convén lembrar que xurdiu en 1984 para ocupar o oco deixado polo premio Premio de Tradución Frei Luís de León (que dende a súa creación en 1956 só valorara as traducións co castelán como lingua meta).

Estas cinco obras traducidas á lingua galega teñen un mérito engadido na medida na que competiron co resto de obras traducidas ás literaturas das demais linguas oficiais do Estado.

A continuación estarían os galardóns de ámbito nacional, onde só se avalían as traducións ao galego. Serían o Premio Ramón Cabanillas, o Premio Lois Tobío ao Libro Traducido e o Premio de Tradución da AELG.

Non hai moito, en 2015, dous deses tres (o Lois Tobío e o da AELG) acabarían fusionados cos Premios Irmandade do Libro (xestionados pola Federación de Librarías de Galicia), dando pé ao Premio de Tradución da Gala do Libro Galego.

A seguir figurarían os premios que recoñecen ou ben obras publicadas online ou ben obras inéditas. Cómpre enmarcar aquí o Premio Plácido Castro de Tradución (onde compiten tanto as obras subidas á páxina da Biblioteca Virtual de Literatura Universal en Galego como outras enviadas polas editoriais), o Premio de Tradución da Universidade de Vigo (outorgado a obras inéditas e restrinxido ao ámbito universitario) e mais o Premio Realia de Tradución Literaria (de periodicidade bianual, a obras inéditas, organizado por nós en colaboración co Concello de Santiago e cuxa terceira edición está pendente debido a que, por cuestións administrativas, o consistorio compostelán suxeriu que o trasladásemos a 2021 para dese modo convocar e resolver nun mesmo ano natural.

Cabe incluír así mesmo entre os recoñecementos á tradución galega o Premio Etxepare de Tradución-LABORAL Kutxa, que anualmente recoñece o labor de tradución a outras linguas de obras escritas orixinalmente en éuscaro. En 2015 foi merecedora do Etxepare a tradución de Isaac Xubín dun libro de Joseba Sarrionandia, Tempo de exilio.

En paralelo, cómpre non esquecer os premios de tradución que distinguen a traxectoria profesional de persoas ou entidades vencelladas á tradución. Neste sentido, o máis sobranceiro probablemente sexa o recente Premio Estatal á Obra dun Tradutor que se lle entregou a Xavier Senín, sendo o cesurés o primeiro tradutor ao galego que o acada (non así o primeiro galego, pois a ferrolá Esther Benítez -tradutora ao castelán- xa fora recoñecida co mesmo galardón na edición de 1992).

Relevante é tamén o Premio Xela Arias posto a andar pola Asociación Galega de Profesionais da Tradución e da Interpretación. Neste caso, ten carácter honorífico e non é exclusivo do ámbito literario.

Logo, a nivel virtual, existe o Premio Fervenzas Literarias, que separa en dúas modalidades: traducións de obras literarias para o público infantil e xuvenil e traducións de obras literarias para o público adulto. Parece razoable, non obstante, situar este galardón algúns chanzos por baixo do resto, pois o sistema de valoración é tan só mediante a votación aberta en rede.

Nunca está de máis mencionar que houbo tradutores e tradutoras galegos que, polo seu labor de tradución ao castelán, mereceron o Estatal de Tradución ou algúns dos premios que hoxe se catalogan como históricos. Son os casos, por exemplo, de Neila García Salgado, distinguida pola tradución ao castelán dunha obra da sueca Edith Södergran, ou de Basilio Losada, que o mereceu por traducir do portugués ao castelán un texto de Saramago.

E, para acabar -polo de agora-, é preciso apuntar que en 2012 a editorial Kalandraka, que outorga un lugar preferente á literatura traducida, foi recoñecida co Premio Estatal ao Mellor Labor Editorial Cultural.

* Imaxes e datos están tomados da Wikipedia en galego e da páxina web do Ministerio de Cultura e Deporte de España

Reimpresión da Eva futura de Villiers

/en

Hai 6 anos longos, en xuño de 2014, publicaramos a novela máis senlleira de Villiers, A Eva futura, de cuxa tradución ao galego se ocupara o tándem Isabel Soto-Xavier Senín. Pouco antes de esgotarse a tiraxe inicial, aproveitamos, coma decote, para revisar o texto e mandar imprimir uns poucos exemplares máis, que dende hai uns días xa temos connosco. Co gallo desta nova impresión, velaí un pouco de historia (adaptada dende o documento de elaboración propia “Algunhas claves para ler A Eva futura”) sobre a xestación da obra:

A xénese de A Eva futura remóntase a 1877. Nesa data, a revelación que supuxo a invención do fonógrafo do americano Thomas Alva Edison inspirou a Villiers de L’Isle Adam a idea de escribir un conto satírico de modesta feitura sobre a pretensión da ciencia moderna de rivalizar coa natureza, co fin de denunciar o mercantilismo do século. Consérvanse unhas poucas follas manuscritas daquel proxecto inicial sen título, no que tamén se inclúe a idea de fabricar un autómata semellante a un ser vivo. Dende entón, Villiers pensou en facer un relato máis ambicioso, xa cun título, «Miss Hadaly Habal», que tras varias tentativas se converteu nunha novela curta, L’Andreide paradoxale d’Edison, dividida en capítulos e que o ocupou todo o ano 1878.

Entre o outono de 1878 e os primeiros meses de 1880, o autor aumentou e afondou na obra até convertela nunha novela a todos os efectos. Esta versión, intitulada L’Ève nouvelle, comezou a aparecer en Le Gaulois, xornal dirixido por Arthur Meyer, en setembro de 1880, o que causou unha gran sorpresa entre os lectores e tamén no periódico, que interrompería a súa publicación tras catorce entregas. Villiers logrou axiña colocar a súa novela noutro medio, L’Étoile française, acabado de fundar polo seu amigo Édouard Taine por mor das eleccións lexislativas de 1881, onde apareceu ao longo de dous meses. Mais, xusto no momento de entregar a conclusión, o escritor galo detivo a publicación para retocar o desenlace.

Nada máis se soubo da obra durante varios anos até que no verán de 1884 o autor volveu intentar publicala. Un ano despois, Villiers conseguiu que lle aceptasen a nova versión no semanario La Vie moderne, co título L’Ève future, onde se publicou dende o 18 de xullo de 1885 até o 27 de marzo de 1886, con diversas interrupcións debidas ás dúbidas do autor. A versión definitiva en libro apareceu por fin en maio de 1886.

Como pode observarse, a xestación da obra foi longa e difícil. Polo título, pola elección de Edison como personaxe principal e por todo o aparello técnico que contén, Villiers parece querer vincular a súa novela co xénero da anticipación científica, cuxo modelo na época era Jules Verne –de feito, cabe sinalar a directa vinculación entre O castelo dos Cárpatos (1892) e A Eva futura. Esta consideración influíu de maneira negativa na novela. Os lectores tenden a crer que se lles vai ofrecer unha serie de aventuras baseadas na extrapolación hipotética das conquistas da ciencia, cando o fin do autor é outro, xa expresado no “Aviso ao lector”, onde define o libro como unha “obra de arte metafísica”. Deste xeito, quen espere unha narración cargada de peripecias e acción, ficará decepcionado.

En A Eva futura asistimos a unha serie de revelacións: primeiro vemos un autómata que é unha máquina e despois unha creación na que o inventor tira partido de certas conquistas do hipnotismo e do espiritismo, e incluso dunha transfiguración mediante a cal a invención escapa a todo control humano e abre o acceso ao máis alá. Malia a aparencia de novela de anticipación científica e malia a alegría algo infantil coa que Villiers detalla todos os refinamentos técnicos da andreida, A Eva futura marca os límites infranqueables da ciencia e afirma o irredutible misterio oculto no fondo das cousas.

Boa lectura!

Serbocroata, croataserbio, serbio ou croata e croata ou serbio

/en

Co gallo da publicación en galego de Noventa anos despois, de Milovan Glišić, pedímoslle ao seu tradutor, Jairo Dorado Cadilla, que nos explicase de forma sinxela as diferenzas entre as distintas linguas balcánicas e as razóns das súas actuais denominacións. Xa que Dorado tamén foi o tradutor de Cando levanten as brétemas, aproveitamos para lle trasladar algunhas cuestións concretas comúns a ambas as obras.

Isto lle preguntamos:

  1. Entendemos que debemos incorporar Noventa anos despois ao catálogo cun apartado de seu, cunha lingua nova, o serbio, é correcto? A dúbida xorde dalgunhas explicacións non demasiado claras que pululan pola rede acerca do serbocroata, croata, serbio…

  2. Por que Cando levanten as brétemas é literatura croata sendo Mlakić oriúndo de Bosnia e amais contemporáneo? De non escribir en croata, cal sería a outra opción natural para un bosníaco: facer literatura en serbocroata? É o seu un caso estraño ou frecuente?

  3. Difire moito a lingua serbia de Noventa anos despois do idioma actual? Comercialízanse edicións actuais de Noventa anos despois? De ser así, actualízase ou normalízase a lingua á maneira na que por exemplo o fai a Editorial Galaxia con boa parte dos clásicos galegos?

A seguir, as respostas fiadas por Jairo Dorado, tradutor e especialista en cultura balcánica.

* * *

En 1850, un grupo de escritores procedentes das actuais Croacia, Serbia e Eslovenia reuníronse en Viena para acordar a creación dunha lingua literaria común aos pobos eslavos meridionais dos que procedían. Nun documento denominado Acordo Literario de Viena, decidiron adoptar como base para esa lingua o dialecto que consideraban esteticamente máis fermoso e con máis falantes, e delimitaron unha serie de características sintácticas, fonéticas e gráficas que esa norma literaria debería ter.

Debido aos diferentes graos de autonomía política de cadanseu territorio de procedencia, o acordo nunca se chegou a pór en práctica, pero si se sentaron as bases para crear un marco normativo común, especialmente na actual Croacia, onde se empezou a potenciar a variedade dialectal local que máis se parecía ás faladas en Bosnia, Serbia e Montenegro.

O curioso é que non se lle deu un nome único á lingua, senón que se empregaron varias denominacións, entre outras, as de tipo xeográfico. Tal é o caso de Serbia, que ao ir adquirindo durante o século XIX autonomía ao abeiro do Imperio Otomán, até alcanzar a soberanía plena, e por precisar dunha lingua normativa para a Administración, denominou a norma como serbio. Así, a lingua que emprega Glišić é serbio. Un serbio diferente do actual, en especial nas características léxicas, pero tamén en certas formas ortotipográficas que hoxe non son parte da norma (e que custaría comprender sen un dicionario).

Non foi até 1954, co denominado Acordo de Novi Sad, cando se adoptaron como denominacións oficiais para esa lingua literaria os nomes serbocroata, croataserbio, serbio ou croata e croata ou serbio, os catro igual de válidos, aínda que, por estar situada a capital de Iugoslavia en Belgrado, a denominación serbocroata gozou dunha maior proxección internacional.

O Acordo de Novi Sad consideraba que as normas morfosintácticas empregadas até aquel momento en Croacia e en Serbia eran igual de válidas, do mesmo xeito que os dous alfabetos -o cirílico e o latino- tiñan idéntica importancia; ademais, fixaba os principios para o desenvolvemento dun léxico científico-técnico común a ambas as normas e fomentaba a elaboración dun dicionario en tomos. Porén, a súa aceptación e posta en práctica nunca se chegou a materializar de forma plena por diferentes diverxencias políticas entre as repúblicas iugoslavas nas que o serbocroata/croataserbio era oficial.

Aínda que a cuestión relativa á denominación poida parecer trivial, o certo é que deixa entrever unha disputa de fondo sobre a quen pertence a lingua; en concreto, é a denominación da lingua un criterio xeográfico ou un criterio étnico? É por exemplo o galego a lingua de Galicia ou a lingua dos galegos? É o croata a lingua de Croacia ou a dos croatas? E o serbio?

A norma do galego só admite un adxectivo para os habitantes de Bosnia, bosníaco. Porén, na(s) lingua(s) locais existen dous termos: bošnjak (bosníaco) e bosanac (bosnio). O primeiro fai referencia a un grupo étnico de fala eslava e tradición relixiosa musulmá, que é maioritario en Bosnia e Hercegovina, mentres que o segundo é un termo xeográfico, relativo aos habitantes (á marxe da súa etnia) de Bosnia (pero non de Hercegovina!).

O escritor Josip Mlakić, bosnio pero non bosníaco, emprega como norma na súa obra o croata. Aínda así, en Cando levanten as brétemas os protagonistas mudan de norma e incluso fan bromas sobre a «corrección» lingüística atendendo á nova norma literaria en Croacia tras a guerra. Con todo e iso, o propio autor deixou claro nunha entrevista que a literatura non é o fútbol, e que un escritor pode xogar paralelamente en dúas seleccións: cabe que sexa un escritor croata de Bosnia e asemade un escritor de Bosnia en croata.

Noutra orde de cousas, penso que polo xeral a expresión dos clásicos (Ivo Andrić) si que se adapta se o seu uso é escolar; outramente, a lingua déixase estar. Porén, entre escritores da zona hai adaptacións: Mlakić ten a súa obra publicada en Serbia «adaptada» á norma oficial do país veciño.

No caso de Andrić (que é relativamente contemporáneo), a obra véndese sempre cun apéndice léxico dunhas 100 palabras que a día de hoxe un lector serbio (ou croata) non entendería, ben por ser turcismos, localismos ou termos antigos ou da tradición islámica. Un habitante de Bosnia e Hercegovina, especialmente un musulmán, tería menos dificultades. O problema é que Andrić é considerado islamófobo…, pero esa é outra historia.

No caso de Glišić, de ser Noventa anos despois un clásico de uso escolar en volume exento, estaría adaptado e incluiría o mencionado apéndice, igual que sucede coas obras de Andrić. Iso si, sería máis extenso, porque a obra de Glišić é anterior ás de Andrić, e un tanto «artificiosa» con respecto á lingua que o autor cre que os labregos usarían (repárese nos parlamentos). Creo, polo tanto, que incluso para un lector contemporáneo do autor a obra tería un ar vetusto, un aquel «antigo».

Para acabar, direi que -isto é máis unha apreciación persoal- en certo modo o serbio e o croata mudaron bastante a partir da Primeira Guerra Mundial, algo semellante ao que aconteceu co galego.

Xavier Senín gaña o Premio Estatal á Obra dun Tradutor de 2020

/en

O tradutor Xavier Senín acaba de ser recoñecido co Premio Estatal á Obra dun Tradutor que cada ano concede o Ministerio de Cultura e Deporte de España. Dende aquí, os nosos máis sinceros e entusiastas parabéns! Senín é un tradutor de dilatada e recoñecida traxectoria, á que agora este premio (o máis prestixioso a nivel estatal, dotado con 20.000 €) lle pon o ramo.

Dende a década de 1980, asinou máis de 150 traducións, case sempre dende o francés; moitas veces -dende 2006- en tándem con Isabel Soto. Que Senín é un valor seguro á hora de trasladar un texto á lingua de noso, é algo que sabemos moi ben quen traballamos neste fascinante eido. Así se explica que o flamante premiado traducise para tantas e tan diversas editoriais, e que en todas elas o estimemos tanto. Sen saírmos do ámbito galego ou en lingua galega, recibiu encargas de Xerais, Galaxia, Edelvives, Kalandraka, Rodeira, Planeta, SM, Everest, Argos Vergara… e nosas, naturalmente.

Súas son, por exemplo, as traducións -dende hai máis dunha década- da arquifamosa serie Astérix, tamén soadas obras de François Bégaudeau, Daniel Pennac, Madame d’Aulnoy, Gérard de Nerval, Daudet… Ou mesmo de Miguel de Cervantes, pois Senín formou parte do grupo de tradución que en 1990 trouxo para o galego O enxeñoso fidalgo don Quixote da Mancha. Íntimo amigo da escritora María Victoria Moreno, foi o tradutor do seu libro en castelán de 1969 Alcores de Donalvar, que se publicaría en 2009 co título Onde o aire non era brisa.

Xavier é, para Hugin e Munin, o 3º tradutor máis prolífico, cun total de 9 obras: dende a primeira, Locus Solus, de Raymond Roussel (en tradución conxunta con I. Soto), publicada no verán de 2012, até as dúas últimas, Ourika, de Claire de Duras, e O home das bonecas, de Jean-Louis Renaud, publicadas ambas as dúas na colección “Vólvense os paxaros contra as escopetas”. Entremedias, clásicos como A peste, de Albert Camus, ou obras contemporáneas como Unha desolación, de Yasmina Reza. En fin, así até un total de 9, que en menos dun ano serán 10, habida conta de que o premiado xa está a traballar na seguinte, cuxo título polo de agora preferimos non desvelar.

Velaquí a listaxe completa coas tradución de Senín chez nous:

Locus Solus, de Raymond Roussel (2012)
Pescador de Islandia, de Pierre Loti, (2014)
A Eva futura, de Auguste Villiers de L’Isle-Adam (2014)
No ceo, de Octave Mirbeau (2015)
Unha desolación, de Yasmina Reza (2016)
As damas verdes, de George Sand (2016)
A peste, de Albert Camus (2018)
Ourika, de Claire de Duras (2019)
O home das bonecas, de Jean-Louis Renaud (2020)

 

Parabéns e grazas, Xavier!

A contrafío, do aglaio da xeración Nós á tradución de Isabel Soto

/en

Catro anos e uns meses despois da súa publicación en lingua galega, estes días chegaron do prelo os novos exemplares de A contrafío, unha das novelas máis senlleiras e estimadas que temos no catálogo, na que traballaramos a esgalla durante polo menos un par de anos, sobre todo a súa tradutora, Isabel Soto. Coma decote, ao comprobar que se nos ían esgotando as existencias, aproveitamos para revisar o conxunto, retirar algunha que outra errata e reimprimir as correspondentes copias.

É sabido que gran parte dos nosos títulos son libros de fondo; long-sellers a pequena escala, se se quere. De entre eles, poucos hai co grao de excelencia de A contrafío. A edición galega da denominada “Biblia do decadentismo” leva incorporado un xenuíno aparato de notas ao pé (nada menos que 232; con diferenza, a que máis de entre as obras de noso), o prefacio do autor para a edición en francés de 1903, é dicir, case vinte anos despois da publicación orixinal en 1884 (un texto que reformulamos como posfacio, de tal maneira que non condicionase en exceso a lectura), a inescusable nota preliminar onde se contextualiza en catro xeniais pinceladas o pasado familiar de Des Esseintes ao tempo que se avanza o seu dandismo, e, a maiores, unha guía de lectura de elaboración propia intitulada Algunhas claves para ler A contrafío, da que chegamos a sacar algunhas copias en papel e coa que actualmente obsequiamos a quen merca un exemplar da novela.

Na tal guía, en concreto na epígrafe “Huysmans e a literatura galega”, explicamos até que punto A contrafío foi unha “referencia para os autores pertencentes á Xeración Nós, os cales participaron da sensibilidade propia da mocidade de comezos do século XX e do seu intento de busca na literatura de corte espiritualista dunha táboa coa que salvarse do naufraxio no que afogaban no contexto da España da Restauración”; de igual modo, achéganse curiosidades e vencellos entre a obra de Huysmans e outras da literatura galega como Arredor de si (1930), de Otero Pedrayo.

Por estes motivos, convidamos a lectoras e lectores a mergullarse por vez primeira ou pola enésima nunha das obras máis relevantes da literatura europea de finais do XIX.

© Copyright – Editorial Hugin e Munin | Aviso Legal – Política de Privacidade – Envíos, devolucións e desistencia