Coa publicación de A educación sentimental, de Flaubert, a miúdo considerada un punto de inflexión na narrativa europea, chegamos ás 30 obras importadas da literatura francesa (de cuxa tradución ao galego se responsabilizaron Isabel Soto, Xavier Senín, Marie Abraira, Alejandro Tobar, Xabier Ron e Ánxela Gracián).
Velaquí a cronoloxía consonte os anos de publicación orixinal das novelas.
Chegou a primavera e con ela dúas novidades de excepción para engrosar a colección Principal, as correspondentes ao segundo trimestre de 2022. Tras un longo tempo de intenso traballo, por fin podemos presentar en galego un dos meirandes e máis extensos clásicos da literatura universal: A educación sentimental, de Gustave Flaubert, traducida e anotada por Isabel Soto. En breve, nesta bitácora, ofreceremos máis información acerca desta obra magna e mesmo incorporaremos de balde varios documentos guieiros para complementar a lectura, elaborados en todos os casos pola tradutora.
Por outra banda, na tradución dende o orixinal éuscaro realizada por Isaac Xubín, traemos unha das obras máis sobranceiras e mellor acollidas da literatura vasca contemporánea: A casa do pai, da escritora vitoriana Karmele Jaio. A novela foi distinguida co Premio Euskadi de Literatura en 2020 e, entre os temas que propón, figuran as complexas relacións, abordadas con sutileza, entre a masculinidade e o feminismo.
Dentro duns días enviaremos os paquetes cos libros aos domicilios das persoas subscritoras e principiaremos así mesmo a distribución comercial nas librarías. Quen esteades en disposición de apoiar o noso labor cunha subscrición, adiante, e grazas. Velaquí a información coas distintas modalidades de abonamento.
Oxalá ambas as dúas obras logren a atención de crítica e lectorado que ao noso entender merecen, aínda que só sexa pola cantidade de tempo que lles dedicamos: no caso de A educación sentimental, 4 anos con ela a voltas (na edición galega, supera os 850.000 caracteres). No caso de A casa do pai, a idea de traela para o galego xurdiu a raíz desta entrevista con Harkaitz Cano en febreiro de 2021.
Boas lecturas!
Van camiño dos domicilios das persoas subscritoras as últimas publicacións deste ano, que pronto estarán tamén á venda nas librarías. Pasan pois a formar parte da colección principal as novelas Thérèse Desqueyroux, de François Mauriac, traducida por Xavier Senín, unha das grandes apostas da tempada, e As consecuencias da vella historia, de Georgios Viziinos, obra traducida por Alfonso Blanco e distinguida co último premio Realia de Tradución.
Por outra banda, van para a colección Vólvense os paxaros contra as escopetas unha novela da autora bretoa Mich Beyer, Unha volta polo inferno, traducida por Robert Neal Baxter (a primeira tradución directa bretón-galego que se publica dunha obra de ficción contemporánea); tamén o curioso divertimento intitulado O regreso do meu pobre tío, de Jacques-Antoine Dulaure, traducido por Isabel Soto; e mais un singular opúsculo de corte distópico, O derradeiro americano, ideado por John Ames Mitchell e traducido por Iago Nicolás Ballesteros; esta última peza inclúe ademais as ilustracións orixinais en páxinas interiores.
«Thérèse Desqueyroux son eu, desesperado», afirmou François Mauriac a imitación do dito por Flaubert sobre Madame Bovary. Obra ambigua, complexa e dunha gran riqueza literaria que un xurado especializado recoñeceu como unha das doce mellores novelas en lingua francesa da primeira metade do século XX.
As consecuencias da vella historia
Novela breve que aborda os desequilibrios que unha paixón amorosa insatisfeita pode provocar no espírito. Así mesmo, pon de relevo o destacado papel da cultura alemá na formación da intelectualidade do Estado grego independizado do Imperio Otomán en 1830.
Primeira obra narrativa contemporánea que se traduce directamente do bretón ao galego. Presenta unha serie de elementos habituais nas obras da bretoa Mich Beyer: a inserción de misivas e entradas de diario, o papel protagonista de mulleres lesbianas na mediana idade, a utilización de varias voces narrativas ou a revelación gradual de segredos como fórmula para acentuar o suspense.
Novela de corte satírico ambientada nun futuro afastado, decadente e, até certo punto, postapocalíptico. O almirante persa Khan-li narra as aventuras á fronte dunha expedición que suca as augas do Atlántico rumbo ao descoñecido.
Inspirada nas primeiras experiencias de voo aerostático, trátase dunha humorística recreación na que non custa recoñecer a sempre actual reflexión sobre as relacións humanas nas institucións, os costumes mundanos e o seu absurdo.
Boas lecturase e próspero 2022.
Os primeiros títulos do noso catálogo (Servizo de Correos, de Charles Bukowski; e O forasteiro misterioso, de Mark Twain) viron a luz en decembro de 2011, así que neste Nadal de 2021 celebramos os primeiros dez anos de vida da editorial.
Cifras, linguas e persoas involucradas
Nestes dez anos de traxectoria, publicamos un total de 108 títulos (82 na colección principal e 26 no selo paralelo, «Vólvense os paxaros contra as escopetas»), unha vez que acabamos de recibir da imprenta as cinco novidades dunha asentada: Thérèse Desqueyroux, de François Mauriac, traducida por Xavier Senín; As consecuencias da vella historia, de Georgios Viziinos, traducida por Alfonso Blanco; O regreso do meu pobre tío, de Jacques-Antoine Dulaure, traducida por Isabel Soto; Unha volta polo inferno, de Mich Beyer, traducida por Robert Neal Baxter; e O derradeiro americano, de John Ames Mitchell, traducida por Iago Nicolás Ballesteros.
A maiores, editamos 5 guías de lectura como complemento para as obras O soño, A contrafío, A viaxe de Niels Klim, Un mundo distinto e igual e Nova Atlántida, que hai un tempo decidimos entregarlles de balde aos compradores en liña e nas feiras do libro onde poñemos posto.
Das traducións, realizadas, sempre dende a lingua orixinal (polo momento, 18 idiomas), ocupáronse 33 profesionais. E son 10 os correctores recoñecidos nos nosos créditos en todos estes anos.
As obras máis extensas, as máis curtas e as máis anotadas
A novela máis longa que publicamos nesta década de intenso labor é un clásico da literatura inglesa, Jude o escuro, do sempre conmovedor Thomas Hardy. Da tradución encargouse Mª Fe González. O libro, que supera os 750.000 caracteres, quedou co noso formato nas 500 páxinas. Son así mesmo abondas as pezas que superan as 400.000 matrices, e unhas poucas as que pasan das 500.000. Catro exemplos destas últimas son Historia dunha granxa africana, da surafricana Olive Schreiner (traducida por Begoña R. Outeiro); O longo adeus, de Raymond Chandler (traducida por Diego Ameixeiras e Alejandro Tobar); ou A impaciencia do corazón, de Stefan Zweig (traducida por Rosa Marta Gómez Pato).
Canto ás obras máis curtas (con menos de 100.000 caracteres), case sempre as destinamos á colección das cubertas negras, «Vólvense os paxaros contra as escopetas». Son os casos de Ourika, de Claire de Duras; Micromegas, de Voltaire; A traba, de Mary Cholmondeley; ou Noventa anos despois, de Milovan Glišić. No entanto, houbo tamén algunha que outra novela breve que cremos conveniente colocar na colección principal a fin de llela facer chegar directamente ás persoas subscritoras. Por exemplo, O párroco de Vejlby, de Steen Steensen Blicher, pola súa especial relevancia en canto que obra fundacional da ficción criminal nórdica e unha das pezas consideradas, formalmente, parte do canon literario dinamarqués. Foron parar así mesmo á colección principal Oroonoko, novela de Aphra Behn que describe o sistema escravista do século XVII; ou Na néboa, de Richard Harding Davis, unha peculiar historia de detectives.
Cando as obras así o requiren, gústanos recorrer a un aparato de notas, as máis das veces de realia ou informativas, rara vez léxicas ou tradutolóxicas. Neste sentido, o caso máis saliente sería o da obra O soño, de Johannes Kepler, onde só 37 das súas 156 páxinas pertencen, stricto sensu, ao relato de ficción, mentres que as restantes corresponden ao «Caderno de notas de Johannes Kepler ao Soño Astronómico». Ao conxunto, é preciso sumarlle as «notas [do tradutor] ás notas [de Kepler]», case 200. Outro exemplo é o de A contrafío, a biblia do decadentismo escrita por J-.K. Huysmans, onde a tradutora elaborou 232 notas a rodapé. Ou as 395 de Un mundo distinto e igual, de Joseph Hall.
Ámbito de escolma: o mundo
Das 18 linguas orixinais dende as que até o de agora traducimos narrativa (só novelas e novelas curtas, nunca compilacións de relatos), a literatura inglesa e a francesa son, con moito, as máis amplamente representadas; xuntas supoñen máis do 50 % das obras no catálogo. Se do inglés trouxemos un total de 34 novelas (de autoras e autores orixinarios de Inglaterra, Irlanda, Suráfrica, Estados Unidos e Nixeria), do francés temos 29, escritas por plumas de Francia e do Canadá.
A italiana, con 9 obras, é a terceira literatura con máis peso no catálogo da editorial. Dese total, son 5 as novelas escritas por mulleres, das que habería que salientar polo menos tres como exemplos de narrativa recuperada vinculada ao feminismo.
Un matrimonio provinciano, de Maria Antonietta Torrani, a marquesa Colombi, un texto breve e cargado de sutileza e retranca publicado a finais do século XIX no que a autora constrúe a fantasiosa personaxe da moza Denza Dellara e un microcosmos envelenado polos convencionalismos, os usos e costumes do Piemonte da hai século e medio.
Logo estaría tamén A virtude de Checchina, de Matilde Serao, onde, en palabras da autora, se busca «demostrar o infeliz e monótona que é a vida burguesa, carente da brillantez dos sentimentos, ligada a cousas banais, deslucida polo aburrimento e na que mesmo o pecado carece de poesía e a culpa resulta fea e mesquiña». Isto conségueo Serao mediante a contraposición de dous prototipos femininos antagónicos: Isolina, a muller adúltera, desexosa de amor e aventura e que non ten interese en corrixir a súa conduta, e a beata e arisca criada Susanna.
En terceiro lugar, As confesións dunha filla do século. Epistolario dunha morta, de Donna Paola, novela epistolar na que a protagonista, a agonizante Viviana, reivindica a través dunha serie de misivas a súa sexualidade e expón o asoballamento que sente ante unha realidade na que priman a hipocrisía e as conveniencias.
Finalmente, pola súa defensa cerrada dun socialismo clásico como contrapeso aos abusos do capitalismo, aí estaría tamén A obra, escrita por Beatrice Speraz (que a publicou co pseudónimo Bruno Speraz) e na que se evidencia certo pouso determinista. Trátase dun texto de ambientación milanesa, cando a cidade estaba a experimentar unha febril actividade coa construcións de novas avenidas, barrios e modernas infraestruturas. Así, o relato aborda a vida dos marxinados e desfavorecidos, en contraste coa dos poderosos e hipócritas especuladores.
Dos títulos restantes, sinalar a relevancia da publicación a finais de 2012 da novela Unha vida violenta, de Pier Paolo Pasolini (traducida por Gonzalo Vázquez), ou da máis recente A historia do bondadoso vello e da fermosa moza, de Italo Svevo.
Pola parte baixa, idiomas tales coma o catalán, o castelán, o portugués, o serbio, o croata, o dinamarqués, o xaponés, o bretón e o aranés contan con cadanseu solitario título. Cabe aquí unha mención especial a estas dúas últimas linguas. En primeiro lugar, á aranesa, por supor un fito editorial na medida na que a publicación de Morte en Arán, da autora Tòni Escala (con tradución de Xabier Ron) supuxo a primeira tradución directa ao galego dun texto de ficción importado do aranés moderno. Neste sentido, rescatamos o seguinte extracto tomado da contracapa:
Malia a aparente distancia entre o galego e o aranés occitano, cabe lembrar que, xacando (séculos XI a XIV), a manifestación lírica máis emblemática, a trobadoresca, se espallou por toda a Península, de tal forma que occitano, galego medieval, aragonés, francés antigo, navarro e castelán se entrecruzaban na súa expresión e difusión orais. Así, non parece desatinado entender esta tradución como unha ponte tendida entre ambos os sistemas culturais, desenvolvidos en senllas linguas románicas…
Tamén foi un fito a flamante publicación de Unha volta polo inferno, da autora bretoa Mich Beyer, de quen rescatamos estas últimas frases no texto de presentación da cuberta:
Primeira obra narrativa contemporánea en tradución directa do bretón ao galego. De aí a escolla: Mich Beyer, unha escritora multipremiada no sistema literario de orixe; e, máis concretamente, Unha volta polo inferno, unha peza recente e representativa do seu extenso labor novelístico.
Noutra orde de cousas, hai cinco grupos de linguas cuxo peso crecente era quizais difícil de prever. Trátase do grego, o sueco, o latín e, en menor medida, o alemán e o éuscaro.
En 2013, a boa acollida da novela A asasina, de Alexandros Papadiamandis (na tradución de Susana Losada e Margarita Olivar), probablemente foi, mirado en retrospectiva, o que facilitou que hoxe contemos cunha destacada representación de literatura grega contemporánea, e tamén do século XIX. Nese conxunto de 6 obras, das cales a derradeira foi a de Viziinos tras gañar o pasado setembro o Premio Realia, dúas salientan, ao noso entender, sobre as demais: Pequena Inglaterra, de Ioanna Karistiani, e O obradoiro de vidro, de Menis Koumantareas, traducidas en ambos os casos por Alfonso Blanco. Sirva para apuntalar o dito o seguinte extracto tomado dun número recente da revista Biblos, onde se lles reservaba un espazo ás propostas de literatura grega:
Na última década, a publicación de cinco grandes novelas da literatura grega contemporánea serviu para cubrir un notable baleiro no corpus de tradución ao galego. Se, por unha banda, a literatura helena clásica xa se fora incorporando á lingua de noso dende mediados do século XX, grazas en boa medida a unha xeración de afanosos tradutores dos que talvez o máis soado sexa Evaristo de Sela, pola outra quedaba unha tarefa pendente: a importación de narrativa contemporánea. […] Escrita orixinalmente ben no estándar derivado da koiné clásica ou ben na variedade popular ou demótica, o lectorado en galego dispón dun pequeno abano máis ou menos representativo da mellor produción novelística dos creadores e creadoras gregos. […] Naturalmente, aínda falta moito por traer (pezas de Markaris, Kazantzakis…), pero é un feito que onde antes non había nada, agora xa hai algo, e algo digno, merecedor de ser traducido. Velaí, polo tanto, un motivo de celebración…
Foi así mesmo Alfonso Blanco, latinista de formación, quen se responsabilizou da tradución de catro obras escritas en orixe no coñecido como latín humanístico.
Quede aquí unha mención a Nova Atlántida, do inglés Francis Bacon, por ser a súa xénese un tanto singular: publicáraa Bacon inicialmente en inglés en 1627, pero en 1638 volveu editala, ampliada, reelaborada e en neolatín (para o cal contou coa axuda do seu capelán e editor, William Rawley), polo que é esta última a que fixa a edición definitiva, ergo a que se empregou para a tradución de Blanco que publicamos.
Do sueco, trouxemos seis obras de contrastada calidade, grazas á enriquecedora e continuada colaboración coa tradutora Marta Dahlgren. Hai nese pequeno couto nórdico propostas moi variadas. Dende Kallocaína, de Karin Boye, un clásico de culto da ciencia ficción distópica, até Apropiación indebida, de Lena Andersson, ou O xogo serio, de Hjalmar Söderberg, dúas obras que teñen Estocolmo como marco da acción e que tratan o complexo mundo das relacións sentimentais.
Canto ás seis pezas importadas do alemán, hai nomes de sona internacional: Stefan Zweig, Arthur Schnitzler ou Bernhard Schlink. Tamén Ricarda Huch, poida que menos coñecida ca os anteriores pero da cal O derradeiro verán gustou bastante entre o lectorado galego, ou esa impresión nos deu. Se ben da tradución máis recente, O lector, se ocupou David A. Álvarez, o crédito polas outras cinco cómpre concederllo a Rosa Marta Gómez Pato.
Para concluír esta epígrafe, faltaría por amentar as obras traídas dende o sistema literario éuscaro. Contribuímos a estreitar os lazos entre Galicia e Euskadi coa publicación de tres obras contemporáneas: Pasaia blues, de Harkaitz Cano; eSPedición, de Juanra Madariaga; e O xogo das cadeiras, de Uxue Alberdi. Ademais, como anunciamos hai meses, o tradutor Isaac Xubín anda próximo a rematar a tradución da cuarta e premiada novela que lle encomendamos: A casa do pai, de Karmele Jaio, que verá a luz no primeiro semestre de 2022.
Os Nobel
Cinco (dos que catro o aceptaron e un o rexeitou) son polo momento os galardoados co Premio Nobel de Literatura que engrosan o noso catálogo: Grazia Deledda, da cal trouxemos a novela Elias Portolu; Albert Camus, con A peste; John Galsworthy, con O estoico; François Mauriac, coa acabada de publicar Thérèse Desqueyroux. E mais un que foi distinguido co Nobel pero non o quixo: Jean-Paul Sartre, con A infancia dun xefe. Desta última peza ocupouse da tradución dende o francés Ánxela Gracián, e malia que as vendas non foron especialmente boas, talvez porque non soubemos darlle a promoción que merecía, cremos que se trata dunha obra sobranceira, polo que aproveitamos a ocasión para recomendar a súa lectura.
Inéditos nas demais linguas do Estado
Polas nosas contas, son cando menos 15 as obras que nesta década trouxemos ao galego cando aínda non se traduciran a ningunha outra lingua estatal nin peninsular. Delas, poderiamos destacar casos coma o de Cando levanten as brétemas, un cruento relato da guerra de Bosnia novelado por Josip Mlakić e vertido dende o croata por Jairo Dorado; ou As nosas normas, de C. J. L. Almqvist, insólita obra que coñecemos a través dunha edición francesa recente, e cuxa tradución dende o orixinal sueco axiña lle encargamos a Marta Dahlgren; ou, máis próxima no tempo, O derradeiro americano, de John Ames Mitchell, que acaba de traducir Iago Nicolás Ballesteros do inglés, co único apoio para o cotexo nas relecturas dunha edición anotada en esperanto. E así podiamos seguir con O home das bonecas, A industria do sexo e do peixe empanado, Noventa anos despois… Mesmo hai outras obras que, en tendo versións en linguas peninsulares, vimos que carecían dalgunhas pasaxes (censuradas?), como sucedeu con Angel Esquire; que non eran traducións plenas malia anunciarse como tales, senón adaptacións, como pasou con A xente de Hemsö (cuxa versión en portugués do Brasil pouco tiña que ver co orixinal sueco); ou que obviaban as frases máis complexas (caso de Locus Solus na vella versión en castelán).
En resumidas contas, esta forma de sumar para o galego títulos que non están ao dispor do lectorado en castelán, portugués ou catalán é, cremos, unha forma máis de vindicar o labor editorial plenamente profesionalizado. O sistema literario galego, tamén no ámbito da tradución, debe abrir camiños de seu, cos lóxicos equívocos pero tamén con acertos seguros. É con esa filosofía coa que enfrontamos os procesos de escolma de novos títulos; esforzámonos por non supeditar o «publicable» aos intereses doutros, por máis que a miúdo sexan coincidentes. A boa literatura, nos máis dos casos, recoñécese á legua.
Mellores e peores acollidas
No ámbito da tradución literaria ao galego, a realidade é que se un libro acada unhas cifras de vendas superiores aos 350 exemplares, é posible cualificar o seu comportamento comercial de correcto, mesmo de bo.
Así, tiveron unha curva «correcta» de vendas títulos como A asasina, de Alexandros Papadiamandis; Pescador de Islandia, de Pierre Loti; O verán sen homes, de Siri Hustvedt; ou A nosa Negra, de Harriet E. Wilson. Pola contra, obras como As valgadas bravas, de Raimon Casellas; Venecias, de Paul Morand; O afundimento do Titán, de Morgan Robertson; ou mesmo, de forma se cadra máis sorprendente, Thérèse Raquin, de Zola, ou Nós, de Evgenii Zamiatin, non deron arrancado, polo de agora.
Cabe facer aquí unha matización. Os nosos son «libros de fondo», polo que é posible que unha determinada obra pase desapercibida durante meses, se callar anos, e que logo engale a raíz do interese e a boa acollida nun par de clubs de lectura e das subsecuentes recomendacións lectoras (caso de Morrerei outro día, de Isabelle Alonso; inédita, por certo, nas restantes linguas peninsulares), ou a raíz dun acontecemento puntual (velaí A peste, de Albert Camus, que non vendera como cabía esperar até que a realidade pandémica puxo o libro en boca de todos); ou ben pode acontecer que simplemente as vendas dun libro se dean con vagar pero de forma constante ao longo de anos, até esgotar, unha tras outra, dúas ou tres reimpresións (caso de Maria, de Mary Wollstonecraft; ou de As covas de aceiro, de Isaac Asimov); impresións que no noso caso son modestas, polo xeral de 100 en 100 exemplares.
Premios dados e acadados
Unha das iniciativas que puxemos en marcha nestes anos foi o Premio Realia de Tradución Literaria, grazas a un acordo de colaboración co Concello de Santiago. Fixémolo nun momento no que non había premios de tradución remunerados fóra do ámbito universitario (o Premio Plácido Castro eliminara o pago ao tradutor, algo que felizmente se reverteu tan pronto como a fundación que o convoca atopou novos patrocinadores). Para asegurar a súa viabilidade, optamos por fixar unha periodicidade bianual.
Así, na I edición o xurado distinguiu a novela Detrás da máscara: o poder dunha muller, de Louisa May Alcott, na tradución de Antía Veres. Na segunda decidiu deixalo deserto. E na terceira recoñeceu As consecuencias da vella historia, de Georgios Viziinos, traducida por Alfonso Blanco.
No apartado de premios recibidos, cómpre amentar a concesión do Plácido Castro, até en catro ocasións: en 2014, ex aequo con Monai Imai (ela por Botchan, de Natsume Soseki), a Alejandro Tobar pola tradución de O forasteiro misterioso, de Mark Twain; en 2015 a Marta Dahlgren por Kallocaína, de Karin Boye; en 2016 a Isabel Soto, por Fosca, de Igino Ugo Tarchetti; e en 2018 a Antía Veres por Unha muller perdida, de Willa Cather.
Imaxes tomadas da Wikipedia {GL} e da web da Fundación Plácido Castro.
En dúas edicións, os cibernautas recoñeceron co Premio Fervenzas Literarias na modalidade de Tradución: en 2014 a Mª Fe González por Jude o escuro, de Thomas Hardy, e en 2017 a Isabel Soto por Thérèse Raquin, de Émile Zola.
E dúas veces tamén acadamos o Premio de Tradución da Gala do Libro, rebautizado en 2020 como Premio Follas Novas: en 2016 a Alejandro Tobar, por Mocidade, de Joseph Conrad; e en 2021 a María Reimóndez por A nosa Negra, de Harriet E. Wilson.
Logo, de mans da FEGALCAT (Federación de Entidades Culturais Galegas en Cataluña), a editorial recibiu o Premio Alecrín á Innovación Cultural na edición de 2015.
Valla como peche para esta epígrafe unha mención ao Premio Estatal de Tradución que en 2019 se lle concedeu a Xavier Senín «pola súa dilatada obra como tradutor ao galego». En certo sentido, ese galardón supuxo un pequeno recoñecemento ao labor das moitas editoriais que nalgún momento contamos con el. No noso caso, ademais, Xavier Senín é un piar sen o cal a nosa identidade non sería nin sombra da que é. Recuperamos pois estas liñas escritas nos días posteriores á concesión do premio:
Dende a década de 1980, Senín asinou máis de 150 traducións, case sempre dende o francés; moitas veces en tándem con Isabel Soto. Que Senín é un valor seguro á hora de trasladar un texto á lingua de noso é algo que sabemos moi ben quen traballamos neste fascinante eido. Así se explica que o flamante premiado traducise para tantas e tan diversas editoriais, e que en todas elas o estimemos tanto. Sen saírmos do ámbito galego ou en lingua galega, recibiu encargas de Xerais, Galaxia, Edelvives, Kalandraka, Rodeira, Planeta, SM, Everest, Argos Vergara… e nosas, naturalmente (10 en total): Locus Solus (2012), de Raymond Roussel; Pescador de Islandia (2014), de Pierre Loti; A Eva futura (2014), de Auguste Villiers de L’Isle-Adam; No ceo (2015), de Octave Mirbeau; Unha desolación (2016), de Yasmina Reza; As damas verdes (2016), de George Sand; A peste (2018), de Albert Camus; Ourika (2019), de Claire de Duras; O home das bonecas (2020), de Jean-Louis Renaud; e Thérèse Desqueyroux (2021), de François Mauriac.
Cientifismo e investigación
Son 14, até o de agora, as obras etiquetadas como «Ciencia ficción». Algunhas, con todo, habían quedar fóra se o marco dado atendese só aos parámetros da ci-fi moderna. En calquera caso, é unha cantidade importante que permite calibrar o noso interese neste xénero.
Gustaríanos salientar dúas aínda non citadas nesta panorámica-resumo: por unha banda, Cita con Rama, de Arthur C. Clarke, un estupendo exemplo da mellor ciencia ficción dura; e, pola outra, A morte da Terra, de J.-H. Rosny o maior, un referente do xénero en lingua francesa. Esta última novela engancha ademais coa nosa afanosa querenza pola publicación de textos pioneiros, anovadores e ás veces inmerecidamente esquecidos: véxase A terra paterna, obra inaugural do subxénero coñecido como roman du terroir na literatura quebequesa; Últimas cartas de Jacopo Ortis, primeira novela epistolar da literatura italiana; ou O asasinato da Pont-Rouge, novela embrionaria da literatura policial francófona.
Engancha, así mesmo, a literatura policial francófona con outro paraugas, «Negra e detectivesca», nutrido cos clásicos O longo adeus, de Raymond Chandler, e Colleita vermella, de Dashiell Hammett. Pero non só. Tamén entran nesa categoría obras suxestivas e non demasiado coñecidas dos afamados Wilkie Collins ou Edgar Wallace.
Un decenio de axustes e melloras
Por unha banda, hai que citar os cambios operados na páxina web. A inicial cumpriu con nota o seu cometido durante preto de oito anos, pero foi tornando parcialmente obsoleta na medida na que os móbiles lles ían comendo espazo aos ordenadores. Tamén porque a plataforma de merca en liña periodicamente daba problemas, e, á fin e ao cabo, porque dez anos a nivel tecnolóxico son un mundo. Por iso, día arriba día abaixo, estreamos novo sitio web coincidindo co inicio do confinamento, en marzo de 2020. Por deseño e funcionalidade, considerámolo un acerto.
Tamén levamos a cabo a confección minuciosa do noso libro de estilo. Con independencia de quen traduce e de como, esforzámonos para que haxa unha coherencia entre as distintas obras, con aspectos comúns a todas e cunha primacía –que non resulte artificiosa– das formas patrimoniais. Como é lóxico, hai obras e traducións que precisan dunha revisión máis pormenorizada ca outras, pero en todo caso poñemos un grande empeño e somos moi esixentes nos procesos de revisión e corrección para que a lectura na lingua meta sexa fluída e non nos escapen demasiadas grallas nin erros de vulto. Esta forma de traballar implica, valla a redundancia, moito máis traballo, e polo tanto unha maior xenerosidade por parte de todos: responsables das tradución, a corrección, a edición, a maquetaxe… Esmerámonos por coidar dos contidos, o cal, polo menos en parte, compensa a austeridade dos formatos. No tocante a estes últimos, a encadernación é sempre en rústica (imposible, sen perder demasiados cartos, pasar ás tapas duras con tiraxes tan pequeneiras), por máis que regularmente pidamos novos orzamentos á busca de melloras. Outra cativa mellora é que os últimos dez ou doce títulos empezaron a levar as tripas cosidas; isto encarece levemente o prezo de custo, pero paga a pena.
Así mesmo, o deseño das cubertas foi experimentando sutís cambios. Adoitamos utilizar o simbolismo dalgún elemento presente no discurso. Sirvan de exemplo as vírgulas a modo de mosquitos estampados nunha parede branca en O mapa do lar, de Randa Jarrar; o tranvía azul triestino que serve de icona para a capa de O bondadoso vello e a fermosa moza, de Italo Svevo; ou a paleta de cores en A lúa e seis peniques de Somerset Maugham. Houbo un caso no que, chegada a hora de reimprimir, optamos por unha substitución do motivo: a novela Angel Esquire, de Edgar Wallace.
Deberes pendentes e algunhas fraquezas
Somos conscientes das nosas carencias á hora de facer unha promoción máis activa dalgunhas obras. O tempo é o que é, e unha estrutura fixa de tan só dúas persoas (que á súa vez somos tradutores para outras empresas galegas e foráneas) non nos permite desviarnos senón moi ocasionalmente do, chamémoslle, «feito literario». Neste sentido, o talentoso escritor Luís Rei Núñez evocaba recentemente na presentación dun poemario seu unha máxima atribuída ao pintor Henri Matisse, quen seica legou como gran consello aos pintores novos que, para seren mellores na súa arte, debían cortar a lingua (ou se acaso mordela). Con iso, o xenio das artes plásticas querería dicir que cómpre non concederlle máis importancia ao envoltorio da que ten; que a obra, se é boa, debe ser capaz de falarlle ao espectador en por si, sen explicacións de ninguén. Procurando non perder pé e sempre á nosa cativa escala, é por aí por onde irían as nosas aspiracións editoriais: confialo todo ao traballo realizado, poñer por diante, por así dicilo, o «feito literario».
Con vocación de independencia
Supón unha satisfacción que case o 90 % do catálogo que, con algunhas dificultades, logramos construír estivese financiado consonte as nosas posibilidades económicas reais, sen chuchar innecesariamente do teto público que xestiona pesimamente o goberno do Partido Popular, como queda demostrado ano tras ano nas axudas á tradución.
O dato obxectivo é este: das 108 obras publicadas en 10 anos de labor editorial, só 13 contaron con algún tipo de axuda pública (fose do Concello de Santiago, da desaparecida Asociación de Tradutores Galegos ou da Consellaría de Cultura), que sempre se destinaron de maneira íntegra a remunerar os tradutores.
Ora ben, si dependemos do cento aproximado de subscritores que nos prestan o seu apoio e mais das compras dos lectores nas librarías e demais canles comerciais (as vendas online deitan un dato relevante: as mulleres representan o 65 % dos nosos compradores). Xa que logo, podemos concluír que o logro da nosa «independencia» é un logro compartido, con persoas subscritoras, lectorado e librarías aliadas.
As subscricións, o noso motor
Coma cada ano por estas datas, queremos renovar o convite a subscribirse aos libros da editorial. A modalidade estándar custa 116 euros anuais. Mantemos o mesmo prezo dende o principio, que para os menores de 30 é mesmo algo inferior: 100 euros. A cambio, as persoas subscritoras reciben puntualmente no seu domicilio 8 obras, a razón de 2 por trimestre.
Dependemos do apoio das persoas socias para traballar da maneira na que o facemos. Quen poida e aínda non o fixese, que por favor considere a posibilidade de subscribirse, ou ben a posibilidade de regalar unha subscrición a outra persoa, a un centro educativo, a un club de lectura, a unha asociación…
Boas festas, próspero 2022 e boas lecturas!
Dende hai algo menos de medio ano, a TVG emite o programa Atrápame se podes. Trátase dun espazo de preguntas e respostas sobre coñecemento xeral lanzado en 2014 pola canle pública vasca ETB2 (que emite integramente en castelán). En vista do éxito, ao longo destes anos incorporárono a cadansúa grella un bo número de televisións autonómicas: as de Aragón, Canarias, País Valenciano, Cataluña ou Galicia.
A fórmula é bastante sinxela; consiste na superación de distintas roldas de preguntas, a miúdo vencelladas coa cultura do país, por parte dos cinco concursantes iniciais. Así, estes deben responder correctamente o maior número de preguntas posible até que, ao cabo, os dous participantes con mellores porcentaxes de acerto e puntuación se enfrontan nunha final, que haberá de resolverse cun mínimo de cinco preguntas para cadaquén. De respondelas todas ben, velaí vai o bote directo ao peto do afortunado. Outramente, o gañador deberá conformarse co petisco, isto é, con 200 €.
Secasí, trátase dun programa moi afastado dos niveis de esixencia cultural do paradigmático e estupendo Saber y Ganar de TVE. Isto non é nin bo nin malo, tan só distinto, por moverse Atrápame se podes noutra escala e ter un propósito, un público destinatario e unhas aspiracións a todas luces diferentes. Porén, non parece que ese condicionante á baixa sexa óbice para que, en emitíndose na televisión pública galega (suposta garante e promotora do galego), os espectadores reclamemos un mínimo de coidado, que hoxe por hoxe non se ten, no tratamento dado á lingua, tanto na forma escrita (por exemplo, nos rótulos das preguntas, que demasiadas veces amosan erros) como a nivel oral (sen ir máis lonxe, hai que afearlle o seu desleixo lingüístico ao presentador, Paco Lodeiro, un tipo carismático e profesional pero que en ocasións desatende o galego).
As citas ás obras literarias
Con ánimo tan construtivo e cordial coma firme, cómpre lembrarlles ao guionistas dese programa que en galego as obras estranxeiras non se citan endexamais en castelán, agás se foron escritas nesa lingua e nunca importadas ao galego. Esa práctica é ridícula, rancia e mesmo vergonzante; unicamente serve para dar conta do baixo nivel intelectual de quen o fai. Amais, aínda que non sempre de maneira consciente, implica darlle pé a un nocivo prexuízo que somete o galego fronte ao castelán, unha lingua que para o caso non pinta nada.
Así pois, nunca, en ningunha circunstancia, se pode colocar o seguinte rótulo nun programa en galego emitido pola televisión pública de noso:
Quen é a autora francesa que escribiu a novela “El amante”, ambientada na Indochina colonial?
Resulta que O amante, de Marguerite Duras, está publicada en tradución directa do francés ao galego (a cargo de Oriana Méndez). Publicouna Faktoría K, un selo de Kalandraka, nunha data recente: comezos de 2020. Atraveríase alguén a darlle a volta?:
¿Quién es la autora francesa que escribió la novela “O amante”, ambientada en la Indochina colonial?
Nunca. Impensable.
Dende un punto de vista académico e filolóxico, o correcto é, na escrita, citar en galego todo aquilo que conte cunha tradución publicada, ao tempo que se deben manter os títulos na lingua orixinal cando non haxa unha tradución. Agás cando, por cuestións máis complexas como un cambio de alfabeto ou unha transliteración demasiado opaca, sexa necesario facilitar a comprensión, para o cal existen diversas fórmulas, pero que nunca pasan por relegar o galego en prol do castelán nin de ningunha outra lingua.
Daquela, se non chega a haber tradución publicada de O amante, que a hai, como debían proceder os responsables de Atrápame se podes? Caberían varias opcións, dende citar no francés orixinal a obra para logo incluír entre paréntese ou corchetes a tradución suxerida, até directamente inserir a tradución ao galego sen máis, por se tratar dun espazo de entretemento. Xa que logo, o rótulo podería quedar tal que así:
Quen é a autora francesa que escribiu a novela O amante, ambientada na Indochina colonial?
Quen é a autora francesa que escribiu a novela L’Amant [O amante], ambientada na Indochina colonial?
Quen é a autora francesa que escribiu a novela L’Amant (O amante), ambientada na Indochina colonial?
Hai nos dous últimos casos un pequeno detalle que, a maiores, achegaría información respecto da inexistencia dunha versión en galego: a ausencia da cursiva na forma galega. Tirando dese fío, de feito, os guionistas poderían (se tecnicamente é viable xogar coas cursivas) permitirnos aos espectadores saber que traducións son suxeridas e cales formais. Así, unha opción realmente interesante podería ser esta:
E se estas solucións non gustan, hai ben doutras. Pero nunca, nin dando por válida a actuación máis trapalleira, é tolerable que se cite, nun enunciado en galego, unha obra francesa, chinesa, catalá ou rusa pola versión publicada en castelán.
Como saber se unha obra literaria está ou non traducida ao galego?
Para coñecer se existe algunha tradución publicada en galego dunha determinada obra literaria, hai un primeiro paso básico que debe darse: peneirar a Biblioteca da Tradución Galega, o catálogo da Biblioteca Virtual de Literatura Universal en Galego e a Wikipedia en lingua galega (mediante unha busca por autor e/ou obra ou, indo ao concreto, coa revisión de útiles listaxes e anexos como os da «Biblioteca Galega de Clásicos Universais», «Grandes do noso tempo», «Clásicos do Pensamento Universal» etc).
Se a obra non estivese rexistrada en ningún deses repositorios, a fin de asegurarse, por suposto é conveniente acudir tamén á Base de datos de libros editados en España, así como aos historiais de obras gañadoras dos distintos premios de tradución. Mesmo consello en canto á procura no catálogo da Biblioteca Nacional de España. A maiores, outro espazo de consulta con gran cantidade de información (sinopses incluídas) son os Informes Anuais de Literatura do CRPIH, e son así mesmo moi valiosas as Panorámicas da Tradución.
Hai que ter en conta que existen máis de 4.000 obras traducidas ao galego (as fontes difiren no dato, de modo que é un valor figurado) e que a práctica totalidade desa produción (máis do 95 %) se realizou a partir de 1981, ano da aprobación do Estatuto de Autonomía vixente.
O cinema
Fóra da tradución literaria, vaia toda a nosa solidariedade cos tradutores e tradutoras audiovisuais, con quen os responsables de Atrápame se podes teñen tamén unha débeda pendente. Até o momento, no cento escaso de programas emitidos mostráronse incapaces de seguir un criterio coherente en relación cos títulos das películas, fosen grandes clásicos ou intranscendentes comedias románticas. Para lle poñeren termo a ese despropósito, un punto de partida podería ser que gardasen en marcadores a Lista de filmes con versión en galego, de grande utilidade e en continua actualización.
Á hora de citar obras artísticas, oxalá pronto poidamos superar estes prexuízos que tanto dano nos fan como sociedade. E oxalá, unha vez desbotados os prexuízos contra a literatura traducida e en xeral contra calquera peza de arte ideada orixinalmente noutras linguas, a Atrápame se podes e ao resto de programas de coñecemento xeral lles vaia moi ben.
Ás veces o azar crea estrañas parellas de baile; outras, á hora de programar as publicacións, somos nós os que procuramos que os libros cunha mesma data de lanzamento teñan algunha clase de vinculación.
Así, por exemplo, hai agora un ano tirabamos do prelo senllas obras dos estadounidenses Rebecca Harding Davis (A vida na fundición) e Richard Harding Davis (Na néboa), nai e fillo. De igual modo, o pasado mes de xullo dabamos conta da publicación de dúas novelas onde a industria do vidro tiña un peso capital, a través de dúas personaxes literarias de excepción: Sara Videbeck en As nosas normas, do sueco Almqvist, e Bempa Tantis en O obradoiro de vidro, do grego Koumantareas.
Nesta ocasión, en parte por unha casualidade, as novidades correspondentes ao derradeiro trimestre de 2021 (A historia do bondadoso vello e da fermosa moza, de Italo Svevo, en tradución de Isabel Soto, e O estoico, de John Galsworthy, en tradución de Antía Veres) chegan vencelladas polo fío da velleira. Nelas, os anciáns protagonistas –por unha banda o inglés Sylvanus Heythorp e pola outra o triestino ao que o narrador se refire como «O meu vello»– establecen distintas relacións con mulleres máis novas; non necesariamente de amor, pero si de atracción e mesmo poderiamos dicir que de afecto. Sexa coa nora ou coa criada no caso do personaxe perfilado por Galsworthy, sexa coa fermosa moza no caso do bondadoso vello de Svevo.
Verbo da narrativa deste último, son continuas as reflexións acerca da velleira, en correlación coas restantes etapas dunha vida.
Mentres que Galsworthy, autor distinguido co Premio Nobel de Literatura en 1932, tende a pousar a súa mirada no valor da experiencia, sexa aplicada aos asuntos financeiros ou a reaxustar as prioridades vitais.
Consideramos, polo tanto, que ambas as novidades deste outubro lles resultarán especialmente atractivas a aqueles lectores e lectoras con gana de afondaren na temática das relacións interxeracionais.
O xurado –formado por Estela Villar, Bieito Legaspi e Isabel Soto– resolveu que a obra gañadora da III edición do Premio Realia de Tradución Literaria fose As consecuencias da vella historia, escrita por Georgios Viziinos e traducida do grego moderno ao galego por Alfonso Blanco Quintela.
Como se recolle na Acta, “a tradución asinada por Blanco Quintela é digna vencedora por varios motivos, como a procura dun léxico rico, cun uso adecuado da sinonimia […] Recoñéceselle ao tradutor non só que saiba traer de maneira eficaz un texto en tradución directa do grego ao galego, senón tamén a súa contribución ao encher un pequeno baleiro no corpus galego de tradución […] En definitiva, unha tradución competente, que cos procesos de revisión aínda por chegar pode converterse nunha estupenda proposta literaria para os lectores e lectoras en galego”.
De maneira moi breve, cabe apuntar que, na literatura grega de finais do século XIX, Viziinos destaca por ser un dos introdutores do costumismo, un movemento no que brillan especialmente os seus contos e novelas curtas, caso este último da obra premiada, que foi escrita durante a estadía do autor en París e publicada orixinalmente nas páxinas da revista Estia uns ano despois, en 1884, unha vez radicado definitivamente en Grecia.
Moitos parabéns, polo tanto, a Alfonso Blanco, quen coa futura publicación da novela de Viziinos terá xa cinco obras traducidas dende grego moderno ao galego. Estas son as outras:
Hai un par de semanas puxemos a circular a segunda impresión da novela A nosa Negra, de Harriet E. Wilson. Aínda que nos movamos sempre en números e tiraxes moi modestas, é un motivo de especial alegría comprobar que unha obra así -tan crúa coma real- callou entre os lectores e lectoras en galego; de feito, é a primeira vez que reimprimos a pouco máis de medio ano vista da publicación dunha novidade. Ben está, e agradécese.
Gran parte do mérito cómpre recoñecerllo, amais de ás virtudes inherentes ao texto de Wilson, a María Reimóndez, a súa tradutora, polo acerto e a profesionalidade no traslado á lingua meta. Até o de agora, as recensións aparecidas en blogs especializados, prensa escrita e radio fixeron sempre mención expresa da alta calidade do texto na súa versión galega. De igual modo, hai uns meses o xurado do Premio Follas Novas tivo a ben galardoala como mellor tradución publicada en 2020, porque «achega á lingua galega un libro fundamental da revisión histórica a través da literatura, introducindo a historia contada dende as persoas subalternas».
Cómpre así mesmo agradecerlle á ribeirense Benita Sampedro, experta en literatura colonial, que nos axudase a presentar e difundir a obra de Wilson. Para quen estea interesado en afondar un pouco máis, na entrada intitulada «A nosa Negra: apuntamentos tras un faladoiro virtual» queda o resumo da presentación virtual que no seu momento fixeramos, grazas ás eficientes xestións da libraría Lila de Lilith de Santiago de Compostela.
Hoxe, por fin, unha vez que se publicou no Boletín Oficial da Provincia da Coruña a convocatoria do III Premio Realia de Tradución Literaria, podemos convidar a todos os tradutores e tradutoras ao galego a que presentedes os vosos traballos ao certame que coxestionamos a canda o Concello de Santiago de Compostela.
En relación coas dúas edicións pasadas (convocadas en 2016 e 2018 e resoltas a ano vencido), hai unicamente dúas diferenzas que convén sinalar: o premio pasa a estar dotado con 1.500 € (antes eran 1.200 €), e este ano só se aceptarán obras traducidas de autores ou autoras inéditos en galego. Este segundo requisito foi un trasacordo necesario, pois o Concello non podía vincular as exclusións unicamente aos autores presentes no noso catálogo, mentres que nós non podiamos repetir autores (política editorial que nos distingue dende hai case dez anos).
Polo demais, nada cambia: mantense o mínimo de 100.000 caracteres incluídos os espazos, as obras deben pertencer imperativamente ao dominio público (ollo!: deben transcorrer 80 -e non 70- anos dende a morte do autor ou autora), e, nunca está de máis lembralo, este premio non é para compilacións de relatos, senón só para novelas e novelas curtas -con todo e iso, si entrarían nesta última categoría os relatos autónomos que superen o número mínimo de matrices estipulado-.
Na editorial, tiñamos todo listo para convocar este premio hai un ano e medio longo, pero primeiro a COVID-19 e máis tarde os demoradísimos tempos administrativos fixeron que non fose até agora, finais de xullo, cando se faga pública a convocatoria. Tanto é así que as presentes bases mencionan a ATG (hoxe inactiva, en proceso de disolución) e falan de agosto como data prevista para que o xurado emita o ditame; naturalmente, dado que o prazo vai estar aberto por obriga administrativa durante un mes exacto a contar dende este 26 de xullo, o ditame deberá postergarse uns días, posiblemente até a segunda quincena de setembro, a fin de que as obras se lean e valoren como corresponde.
Moita sorte!
Velaquí as bases íntegras:
