A misoxinia nas críticas á obra de Colet

As máis das veces, as críticas á literatura de Louise Colet ían dirixidas ao seu sexo. Así, un amplo e moi rancio sector das letras sinaláballe dende as máis variadas tribunas o conxunto de carencias –obxectividade, metafísica, composición…– e, sobre todo, de excesos –frases, sentimentalismo, patetismo, vida privada…– que ao seu xuízo eran característicos da literatura feminina («Nada máis odioso, ou máis femininamente odioso, ca as mesquiñas e pequenas vinganzas», escribiu Barbey d’Aurevilly no capítulo que lle dedicou á escritora), por considerala sobrecargada, líquida, sen valor en comparanza coa literatura de peso, a masculina. «Non se escribe co corazón, senón coa cabeza», sentenciara ao respecto Gustave Flaubert (25 de agosto de 1852).

Fronte a eses ataques, Louise Colet adoptou unha postura inesperada. No canto de emendarse, porfiou en escribir consonte a verdade dos seus sentimentos e emocións, negándose a manter as experiencias persoais á marxe. Reivindicou o seu dereito a que a recoñecesen como muller e como escritora, non adoptou un pseudónimo masculino e esforzouse por demostrar que existía outro camiño alén do todopoderoso rol masculino. Colet entendeu que escribir é escribir a vida, e esa idea fixo que pagase caro rebelarse contra a poética flaubertiana da arte pola arte. Tanto ao longo da súa vida coma posteriormente, recibiu crueis críticas, se ben saboreou tamén as satisfaccións de certa fama poética e a liberdade e de ser ela mesma.

Se cadra, nun século no que as mulleres eran consideradas individuos de segunda clase, no mellor dos casos destinadas a seducir os homes, no peor a dedicarse aos traballos do fogar e aos coidados, non lle perdoaron o seu compromiso coa causa republicana, o seu espírito anticlerical e a posta en valor das mulleres.

Se algunha vez a loita torna grandiosa e sanguenta, quero unirme a ela, quero xuntar a todas as mulleres, a todas as nais, a todas esas irmás na dor e a miseria, e facerlles comprender o que cómpre dicir, o que cómpre facer, o que cómpre esixir para que non sexan eternamente máquinas para o pracer e a reprodución da especie!

(Carta de Louise Colet a Désiré Bancel, 21 de maio de 1850)

En poemas como «À ma mère» (Penserosa, 1840) ou «Aux femmes»; e nos relatos en verso publicados entre 1853 e 1856, La Paysanne, La Servante e La Religieuse, explora a estirpe feminina e alude á sorte común e pouco envexable das mulleres. Entre as biografías que escribiu destacan as dedicadas ás revolucionarias Charlotte Corday e Madame Roland; e en Deux Femmes célèbres (1847) aborda as etapas da vida de Madame du Châtelet e o seu amor por Voltaire para subliñar como neles se entrelazan o gusto polo estudo e os vínculos coa esfera espiritual:

Case sempre hai na vida dos grandes homes unha atractiva figura de muller da que os biógrafos da figura principal desdeñan ocuparse, ou, se o fan, é de xeito imperfecto. Non lles corresponde ás mulleres que se dedican a escribir reivindicar estas conmovedoras e nobres memorias a miúdo descoñecidas para a posteridade? Os historiadores e moralistas, dalgún xeito, tratan as mulleres como nacións vencidas: a súa personalidade queda borrada, desaparece, ou como pouco confúndese coa do home que as dominou. O que tiveron de orixinal, de grandeza e en ocasións de xenio, non se lles recoñece máis ca como un reflexo do espírito do home célebre que amaron.

No seu «Essai sur les ouvrages de Madame de Lambert», prefacio de Œuvres morales (1843), escribe:

Dende Molière, un espírito de denigración sistemática perseguiu sempre as mulleres escritoras (…); a vida familiar e a soidade do claustro privaron a moitas delas dunha reputación brillante, e as que lograron escribir deixáronnos páxinas inmortais; páxinas que ningún home podería escribir coma elas, porque son a expresión dos sentimentos que só as mulleres poden experimentar e, por tanto, expresar con verdade. De aí que sexa incuestionable a intelixencia creadora da muller; negar o seu talento para a escrita é negar a súa facultade de sentir, derivada naturalmente unha da outra.

Louise Colet sufriu nas súas carnes a misoxinia da crítica literaria. Debido ás súas relacións cun bo número de escritores, foi considerada o prototipo da bas-bleu e acantoada no papel de musa. Os seus colegas reducírona a un estatuto feminino que conciben como secundario ou menor. Sobre o seu poemario Le Monument de Molière (1853), á súa morte un crítico falará dos seus «versos de muller dun ton bastante masculino» (L’Univers illustré, 18 marzo 1876).

Rémy de Gourmont (La Motte en Bazoches-au-Houlme, 1858-París, 1915), afirma categoricamente en Promenades littéraires (1907):

Louise Colet participou moito da literatura francesa no transcurso do século XIX, pero… máis polas súas emocións ca polos seus libros. Quentou con todo o seu lume, que era ardente, o corazón filosófico do vello Cousin, e fixo gozar a Flaubert das delicias da primeira paixón. Era bonita, frenética, celosa, espiritual e sen apenas ningún talento.

E Antoine Albalat (Brignoles, 1856-1935), en Gustave Flaubert et ses amis (1927), escribe:

É coñecido o papel de namorada exasperante que desempeñou Louise Colet na vida de Flaubert […] Certamente, un dos máis insoportables tipos de bas-bleus da literatura francesa. A súa beleza foi a razón do seu éxito.

Jules Barbey d’Aurevilly dedícalle un capítulo enteiro na súa misóxina obra Les Bas-bleus (1878). Véxase a mostra a seguir (para o texto completo traducido ao galego por Isabel Soto, basta premer na hiperligazón):

Esta non é só unha bas-bleu. É a reencarnación da bas-bleu. Elévase até a abstracción! Coma as demais, coa vaidade cegadora do xénero, as pretensións, o orgullo fóra de lugar, o ridículo e a inutilidade. A señora Louise Colet tamén ten todo isto, pero con máis insolencia e provocación, a provocación covarde e xactanciosa dunha muller que sabe que en Francia a unha saia se lle permite todo […] Non era unha pedante dura, doutrinaria e plácida coma a señora Sand, pese a que tamén fose pedante; a súa pedantería era desenfreada, ardente, sibilina. Nin miga de prudencia!

Tamén resulta reveladora a peza asinada por Émile Henriot (París, 1889-1961), «Louise Colet. Portraits de femmes», 1913, cuxa tradución galega íntegra de novo pode lerse na hiperligazón:

Era de pluma fácil. E de ancas tamén […] Non era modesta. Pero a modestia, como todo o mundo sabe, é unha virtude cuxo único mérito é darlles beleza ás que só son bonitas […] Louise Revoil –a quen axiña chamaremos Louise Colet– era moi fermosa, e resulta moi difícil distinguir se unha muller moi guapa que escribe ten talento ou non. Os grandes escritores pensaban que tiña moito. Descubriuse que se enganaban cando a señora Colet se converteu nunha anciá. Isto non é moi galante, pero un sofre estas decepcións. A señora Colet causou moitas […] O rei recibiuna nas Tuileries… Porén, a gloria non a dotou dun carácter máis agradable. Toda a vida foi extremadamente túzara e de natural alborotador.

Non obstante, tamén algúns a apreciaron. Victor Hugo mantivo unha correspondencia constante con ela, estimouna, animouna, defendeuna e foi o seu amigo. Ela agradeceullo vivamente. Jean-Pierre Béranger (París, 1780-1857) valora a naturalidade, a verdade e a graza sinxela e inocente da súa escrita. O crítico Eugène de Mirecourt (Mirecourt, 1812-Port-au-Prince, 1880) dedícalle en 1856 unha curta biografía na que se mostra eloxioso, malia comezar dicindo: «Imos contar a historia dunha musa célebre, a quen un escritor dos nosos días feriu con crueldade no máis prezado que ten unha muller: a súa honra!».

* * *

Cronobiografía de Colet

1810 – Nacemento de Louise Révoil en Aix-en-Provence. A súa nai, Henriette Le Blanc procedía dunha familia culta; o pai, Antoine Révoil, era empregado de correos, fillo dun comerciante de Lión. Á morte de Antoine Révoil, toda a familia vai residir ao castelo de Servanne, onde anos antes vivira o seu avó. É aquí onde Louise Révoil se afeccionou á lectura e compuxo os seus primeiros poemas para envialos a Lión, Marsella e París, asinados como «Unha muller».

1835 – Morte da nai. Casa en Uzès con compositor de Nîmes, Hippolyte Colet. Cando este é nomeado profesor de frauta do Conservatorio de París, trasládanse á capital.

1836 – Publica o libro de poemas Fleurs du Midi, tras o cal coñece a Châteaubriand e a señora Récamier, e recibe, grazas ás subscricións ao volume, unha pensión de 400 libras.

1838 – Coñece o filósofo e escritor Victor Cousin, a quen se lle atribúe a paternidade da súa filla, Henriette Colet.

1839 – Grazas a Victor Cousin, obtén o gran premio de poesía da Academia Francesa por Le Musée de Versailles, e a pensión aumenta a 2.000 libras. Leva a escena unha comedia en verso, La Jeunesse de Goethe, no Théâtre de la Renaissance. Publica a novela Le Dévouement no xornal Le Colibri de Rouen.

1840 – Alphonse Karr, en Les Guêpes, ridiculízaa no artigo “Une piqûre de Cousin”. Louise responde de inmediato tentando acoitelar polas costas (cun coitelo de cociña) a Alphonse Karr e, máis tarde, cunha Réponse aux Guêpes de M. Alphonse Karr. Publica Penserosa, poésies nouvelles, un título inspirado en Milton.

1841 – Escribe a comedia La Jeunesse de Mirabeau.

1842 – Escribe dous dramas en verso: Charlotte Corday e Madame Roland, nunca representados.

Viaxa ao sur.

Coñece a Marceline Desbordes-Valmore no salón de Nodier en L’Arsenal e visita a Madame Récamier, que lle confiará as cartas de Benjamin Constant para que as divulgue.

Entre 1842 e 1859, mantén un salón ao que asisten celebridades oficiais, entre elas, as habituais dos salóns de Nodier e de Juliette Récamier como Anaïs Ségalas, Sophie Gay e a súa filla Delphine, Marceline Desbordes-Valmore…

1843 – Novo premio da Academia Francesa polo poema Le Monument de Molière. Publica o volume de relatos Les Cœurs brisés e a narración de viaxes Deux mois d’émotions.

1844 – Publica o volume de relatos Folles et saintes.

1845 – Publica Historiettes morales, dedicadas aos seus dous fillos.

1846 – 29 de xullo. Coñece a Flaubert no taller do escultor Pradier (que lle facía un busto e ao que trata dende 1838).

4 de agosto. Primeira carta de Flaubert á «Musa». Publica Les Chants des vaincus, poésies nouvelles e o folleto Réveil de la Pologne.

1847 – Sepárase de Hippolyte Colet.

Escribe Deux femmes célèbres, as biografías de Madame du Châtelet e Klementyna Hoffmanowa, coñecida como Madame Hoffman-Tanska, escritora e activista polaca instalada en París tras o fracaso da insurrección de 1830 e falecida en 1845.

1848 – Marzo. Flaubert envíalle unha carta de ruptura.

Publica Les Grands jours de la République celebrando a revolución de febreiro.

1849 – Reside na rúa Sèvres, na casa de Ballanche, en fronte de l’Abbaye-au-Bois.

1851 – Morte de Hippolyte Colet. Ao salón da rúa Sèvres asisten Vigny, Leconte de Lisle, Musset e tamén Flaubert, con que retomou a relación en xullo, tras o regreso de Exipto, Grecia e Italia do escritor. Acada un novo premio da Academia Francesa polo poema La Colonie de Mettray.

1852 – Publica Ce qui est dans le cœur des femmes, poésies nouvelles. Só ten citas trimestrais con Flaubert, o cal continuará en 1853.

1853 – Novo premio da Academia polo poema L’Acropole d’Athènes. Vigny, Hugo e outros apoiaron o premio sen saber que o escribira unha muller. Publica a primeira entrega de Le Poème de la Femme: La Paysanne.

1854 – Publica Ce qu’on rêve en aimant, poésies nouvelles, onde dirixe un poema «Ás mulleres», e a segunda entrega de Le Poème de la Femme: La Servante.

Outubro: rompe con Flaubert.

1855 – 6 de marzo. Última carta de Flaubert dirixida a ela.

1856 – Publica Une histoire de soldat, e a terceira entrega de Le Poème de la Femme: La Religieuse.

1857 – Viaxe aos Países Baixos e aos Pireneos. Edita Quarante-cinq lettres de Béranger et détails sur sa vie.

1858 – Publica Un drame dans la rue de Rivoli e La Marquise du Gange.

1859 – O xornal Le Messager de Paris publica por entregas Lui, roman contemporain, agora traducida ao galego (por Isabel Soto) e publicada en 2023 como El.

1860 – Viaxe a Italia, que inspirará Madeleine e Naples sous Garibaldi, Souvenirs de la guerre de l’indépendance. Ao seu regreso, publica en volume a novela El, unha sorte de resposta a Elle et Lui, de George Sand, e Lui et Elle, de Paul de Musset: cinco reimpresións entre 1860 e 1864.

1862 – Publica Richesse oblige, Contes et nouvelles pour l’adolescence.

1864 – Viaxe a Xénova, Turín, Venecia, Nápoles. Escribe Les Derniers abbés, obra en parte dirixida contra a corte de Roma, que publicará máis tarde. Edita Lettres de Benjamin Constant à Madame Récamier, para o que redacta tamén a introdución e o epílogo.

1866 – Publica Les Derniers marquis.

1868Les Derniers abbés, mœurs religieuses de l’Italie.

1869 – Asiste, en calidade de xornalista de Le Siècle, á inauguración do Canal de Suez. Viaxa polo Nilo e publica, en Le Siècle, por entregas, Les Pays lumineux, onde volve falar da súa relación con Flaubert. Non aparecerá en volume até 1879. Publica a novela Ces petits messieurs.

1871 – Declara a súa simpatía pola Comuna.

1873 – Publica Les Dévotes du grand monde, types du Second Empire e La Vérité sur l’anarchie des esprits en France.

1876 – Morre o 8 de marzo.

1879 – Publicación póstuma de Les Pays lumineux. Voyage en Orient.

Cronobiografía elaborada a partir das notas publicadas por Roger Bellet en Femmes de lettres au xixe siècle – Notice sur Louise Colet – Presses universitaires de Lyon (openedition.org).

Balance do ano editorial 2023

Como facemos cada Nadal, velaquí o que deu de si un ano de traballo en Hugin e Munin, un percorrido que principiamos retrocedendo a decembro de 2022 para recordar a publicación de Os tardeiros, unha novela acerca das complicacións da idade adulta (decote indisociables da nenez) da británica Anita Brookner; e da conmovedora nouvelle O neno perdido, do estadounidense Thomas Wolfe. Mentres que a tradución da primeira correu a cargo de Alejandro Tobar, da segunda ocupouse Ignacio Chao, quen se converteu no trixésimo cuarto tradutor en asinar unha obra do noso catálogo. Cabe lembrar que nos meses posteriores á publicación destas obras fornecemos información complementaria sobre elas en múltiples entradas do blog. Sirvan de exemplo as intituladas «Os tardeiros. Longa nota do tradutor» e «Vencellos co universo de Thomas Wolfe».

Os 8 títulos de 2023

O 1 de abril presentamos unha obra traducida do sueco, a sétima xa (todas grazas ao traballo de Marta Dahlgren). Tratouse de Cartos, de Victoria Benedictsson, unha novela adscrita á corrente feminista sueca da segunda metade do século XIX. A autora destacou pola súa ruptura co romanticismo, por abrazar o realismo naturalista e por concibir a literatura como espazo para o debate. Neste sentido, é interesante que a protagonista de Cartos, Selma Berg, chegue a describir nun momento dado un cuarto de seu –a posibilidade dun mundo propio e propicio para a evolución persoal–, e que isto aconteza medio século antes de que o fixese Virginia Woolf na súa afamada obra.

Tamén na entrega de abril chegou a tradución, a cargo de Alfonso Blanco, de O crime de Psichiko, un enxeñoso relato paródico que, amais de ofrecer un crecente suspense, recrea a atmosfera da capital grega a comezos do século XX, dando conta dos diferentes estratos sociais. O seu autor é Pavlos Nirvanas, un escritor natural de Mariupol, cidade dende a que se trasladaría ao Pireo con apenas sete anos de idade.

Mediado o ano, presentamos As irmás Bunner, da célebre autora estadounidense Edith Wharton, unha narración ambientada na Nova York de finais do século XIX. Ann Eliza e Evelina Bunner rexentan un humilde comercio que apenas lles dá para ir tirando, até que o seu mundo cambalea coa irrupción da figura dun reloxeiro de orixe berlinesa, o señor Herman Ramy.

A canda a obra de Wharton, editamos As gratitudes, de Delphine de Vigan, un dos pratos fortes do ano, cunha tradución de Xavier Senín que recibiu eloxios na prensa galega e entre algunhas amizades e persoas coñecidas, cremos nós que con razón. A novela transita polo mundo da vellez, a dependencia e a empatía, e nela a palabra eríxese en elemento crucial. Por resumilo moito, a autora conta a conmovedora historia dunha anciá, Michka, que sofre a paulatina perda da facultade de se comunicar.

A comezos de outubro presentamos outro par de obras: por unha banda, Luceiro da mañá, da lombarda Ada Negri (traducida dende o italiano por Isabel Soto), unha fermosa novela de apenas 120 páxinas publicada orixinalmente en 1921 e que contou co aplauso de crítica e público, talvez pola súa aposta formal, cunha estrutura fragmentaria e lírica, e pola fidelidade ao xénero autobiográfico característico da autora.

Tamén de outubro foi outro gran proxecto que levaba varios anos fraguando: a incorporación ao catálogo de Trompeta, da escritora escocesa Jackie Kay, na tradución dende o inglés de María Reimóndez (que nos axudou a custear Publishing Scotland, institución que asumiu arredor do 30 % dos honorarios da tradutora e coa que o trato foi excelente). Trátase dunha novela intelixente, distinta e inspirada en parte na vida do músico estadounidense Billy Tipton. Máis alá de achegar novos e interesantes temas e puntos de vista, engaiola a súa exuberante prosa, razón pola que se cadra acadou o prestixioso Premio de Narrativa auspiciado por The Guardian a finais da década de 1990.

Chegados a decembro, optamos por cerrar o ano con outras dúas novelas nunca antes traducidas a ningunha lingua peninsular, é dicir, demostramos con outro par de traballos que en galego é posible, e desexable, xogar nas grandes ligas, estar na «avanzada da tradución literaria», sen o pago de peaxes en forma de linguas ponte e sen ter que ir a remolque das descubertas alleas. Con esta intención, trouxemos a novela El, de Louise Colet, que mestura unha trama romántica co desexo de arranxar contas persoais (as máis soadas, con Gustave Flaubert, amante da autora durante case unha década). O texto constitúe, a nivel literario, unha mostra anticipada e bastante extensa da literatura do eu e a posta en práctica do criterio da sinceridade na arte defendido pola autora. A súa tradución dende o francés correu a cargo de Isabel Soto.

E importamos tamén A traizón, unha novela tan estupenda como desacougante de Amalie Skram, a cal xira arredor dunha guerra conxugal entre o experimentado capitán Adolph Riber e Aurora Ingstad, unha moza de dezasete anos. Con momentos de gran virulencia dialéctica, diálogos enxeñosos e un hábil emprego da corrente de conciencia, ofrecémoslles aos lectores e lectoras galegos un dos grandes clásicos do rupturismo moderno escandinavo, grazas á tradución en tándem realizada por Marta Dahlgren e Alejandro Tobar. Respecto á lingua de partida da obra, recomendamos ler con vagar a entrada «A cuestión lingüística na novela A traizón». Apuntamos, para concluír, que tanto a novela de Colet coma a de Skram, malia existir xa, non as distribuiremos até o día 4 de xaneiro, por razóns de loxística e transporte.

 

Outros feitos relevantes

Volvemos así mesmo participar na Semana do Libro de Compostela, que contou cunha boa organización e onde nos foi ben. Agradecemos ademais que o Concello recuperase a Praza da Quintana como lugar de encontro, todo un acerto, como tamén a programación (entre as escritoras convidadas, tivemos a honra de contar coa presenza de Karmele Jaio, autora de A casa do pai).

Agradecemos con idéntica énfase que un número importante de clubs de lectura renovase a súa aposta por títulos –recentes e non tanto– de Hugin e Munin: A nosa Negra, Cartos, O verán sen homes, Os tardeiros, As gratitudes, O lector… Grazas a quen coordinan e seleccionan os nosos libros para llelos ofrecer a lectoras e lectores de case todas as idades. A quen aínda non se animaron a propoñer a súa lectura, convidámolos a repasar o noso catálogo: dende As normas normas ou Thérèse Raquin até Cando levanten as brétemas ou A virtude de Checchina, son abondas as novelas que, na nosa opinión, poden funcionar ben como ‘lectura compartida’.

Canto ao IV Premio Realia de Tradución Literaria, foi boa mágoa que quedase deserto. Así a todo, mantemos o noso compromiso de sacar adiante a V edición en 2025, dado o carácter bianual do galardón. Tanto a acta do xurado como a entrada «A cuarta experiencia do Premio Realia» están dispoñibles no blog.

Noutra orde de cousas e dun modo xeral, resolvemos outra volta non presentarnos á máis recente e igual de nefasta convocatoria de Axudas á Tradución que a Consellaría de Cultura tramita da peor maneira imaxinable. Para quen desexe ir ao detalle, remitimos á «Análise da orde de axudas públicas á tradución de 2022», que en esencia serve tamén para a orde de 2023. Pola nosa banda, non temos xa ningunha esperanza de que a cousa mude de maneira substancial co Partido Popular aos mandos, polo que só lle vemos solución cun cambio de Goberno. Oxalá se produza. Por nós non ha quedar.

 

Os libros que virán

Como é costume, a seguir non ofreceremos senón meras pinceladas do que está por chegar, sen citar títulos nin nomes concretos: encargamos unha obra alemá publicada orixinalmente na década de 1970; un clásico italiano ambientado na Roma do XIX; unha alfaia rusa detrás da cal levamos máis dunha década e que por fin parece que verá a luz; un par de boas novelas estadounidenses; e se logramos chegar a un pacto para a compra de dereitos (non está doado), faremos un esforzo a maiores para traer unha obra contemporánea francesa de marca maior…

 

Os dous recordatorios de cada ano

A nosa independencia respecto dos cartos públicos é total. Proba disto é que o 90 % das obras presentes no noso catálogo están sufragadas integramente por nós, sen axudas nin inxerencias, nin directas nin indirectas nin encubertas. E non porque non teñamos dereito a máis subvencións ou non as queiramos e creamos merecelas, senón porque, no trato coa Administración galega do Partido Popular (ao que desexamos ver fóra do Goberno da Xunta como resposta a unha xerencia pésima en materia cultural), é moi difícil saír con dignidade cando se entra na arrevesada e perversa roda das axudas públicas que a Consellaría de Cultura reparte (chamarlle xestionar non se pode) con man caciquil.

En segundo lugar, o recordatorio derivado: se podemos falar de independencia económica respecto da Administración, é grazas, sobre todo, ao apoio das persoas subscritoras. Tan certo é que temos unhas vendas modestas nas canles comerciais convencionais (aínda que estables e cun crecemento lento pero continuado) coma que sen o apoio financeiro do centenar de socios e socias non habería un catálogo nin remotamente parecido ao actual.

De aí este dato orientado aos potenciais subscritores: a modalidade de subscrición estándar mantense sen cambios, pese ao desbocado aumento do custo da vida, dende 2011, e implica a entrega a domicilio de 8 novos títulos cada ano a razón de 116 euros.

Quen poida e aínda non o fixese, que por favor considere a posibilidade de subscribirse, ou a posibilidade de regalar unha subscrición.

Moitas grazas, boas lecturas e próspero 2024

Amalie Skram e Louise Colet, novidades xenuínas

O vindeiro 4 de xaneiro de 2024 –ou acaso nunha data próxima ás vacacións de Reis– contamos con enviarlles dúas novidades editoriais ás persoas subscritoras e distribuílas logo entre as librarías e demais canles comerciais, dado que foron á imprenta a mediados deste decembro (polo que dende un punto de vista catalógrafico deben datarse en 2023). Desta vez, optamos por incorporar ao catálogo unha novela excepcionalmente potente da literatura nórdica e outra da literatura francesa que causou gran ruído na súa época.

A traizón é un relato esencial dentro da produción de Amalie Skram (gran referente do naturalismo en Escandinavia), que Marta Dahlgren e Alejandro Tobar se encargaron de traducir dende o dinamarqués orixinal (ao respecto da lingua de partida, véxase o apéndice «A cuestión lingüística na novela A traizón») e que nunca antes fora vertida a ningunha lingua peninsular. Sexa como for, a novela ofrece unha guerra conxugal con momentos de gran virulencia dialéctica, diálogos enxeñosos, xiros de guión inesperados e un hábil emprego da corrente de conciencia. No sistema literario de orixe, a peza está considerada un dos grandes clásicos do rupturismo moderno escandinavo, un movemento de corte realista e analítico.

Pola súa banda, El, tamén inédita en calquera lingua peninsular, é unha novela de Louise Colet que, tras ver a luz 1859, espertou a ira en multitude de escritores varóns, unha vez que mestura unha trama romántica co desexo evidente de arranxar contas persoais (as máis soadas, con Gustave Flaubert, amante da autora durante case unha década). Constitúe, a nivel literario, unha mostra anticipada da literatura do eu e a posta en práctica do criterio da sinceridade na arte defendido pola autora. A tradución dende o francés correu a cargo de Isabel Soto.

Boas lecturas!

A cuestión lingüística na novela A traizón

En 2021, Det Danske Sprog- og Litteraturselskab, institución financiada polo Ministerio de Cultura de Dinamarca que se encarga de documentar a literatura en lingua dinamarquesa e velar por ela, incorporou ao seu fondo de clásicos unha edición moderna da novela A traizón. O tal fondo non é senón unha colección específica conformada por máis dun cento de títulos, dende obras fundacionais do século XVII até pezas contemporáneas das últimas décadas. Se incorporaron esta novela ao seu rico fondo de literatura nacional, é porque entenden que non hai dúbidas de que a obra, publicada en Copenhague en 1892, se escribiu (ou acaso publicou) en dinamarqués; tamén, se callar, porque a escritora, que na segunda metade da súa vida se mostrou desencantada coa súa patria (Noruega), chegou a pedir que no epitafio a vindicasen como «cidadá, súbdita e autora dinamarquesa». O curioso é que boa parte desta explicación tamén podería argumentarse á inversa, unha vez que Det norske språk- og litteraturselskap, en funcionamento dende 1953, tamén conta cunha entrada de seu para A traizón.

Sexa como for, soster que esta obra se adscribe á literatura norueguesa tampouco non sería incorrecto, posto que en vida de Amalie Skram (Bergen, 1846-Copenhague, 1905) a multiplicidade de dialectos noruegueses non se englobaban baixo o paraugas protector dunha normativa formal, dando lugar a que, na escrita, primase o emprego dunha koiné dano-norueguesa; esta, nas altas esferas e a nivel literario, tornaba nos máis dos casos nun dinamarqués estándar, chapicado con xiros e léxico local. Cómpre ter en conta que o riksmål, a variante norueguesa do dinamarqués de tendencia conservadora, fraguaría –e só dun modo embrionario– en 1897, e non contaría cunha primeira ortografía oficial até unha década máis tarde, en 1907. Neste sentido, houbo que agardar até 1929 para que ese primeiro estándar nacional experimentase unha reformulación máis profunda e, en consecuencia, acabase adoptando a denominación bokmål (noruegués de libro ou lingua dos libros), que é, con moito, a grafía maioritaria na actualidade fronte á outra posible e igualmente oficial, nynorsk (novo noruegués). Por certo, no Storting, o órgano lexislativo nacional con sede en Oslo, o bokmål impúxose por un único voto fronte á designación alternativa: dano-noruegués. Baste recordar que durante o longo período previo, que abrangue de 1537 (coa fixación do dinamarqués elaborado durante a Reforma, con numerosos trazos do dialecto da capital, Copenhague) a 1814 (coa separación de ambos os reinos), os escritores ao norte e ao sur do estreito de Skagerrak formaban parte dun mesmo sistema literario, na actualidade estudado como literatura común dano-norueguesa.

A Biblioteca Nacional de Noruega ofrece a día de hoxe o texto completo dixitalizado da edición orixinal de 1892, impulsada por Græbes bogtrykkeri e distribuída por J. H. Schubother Boghandel, e en paralelo achega amplos fragmentos trasladados á actual norma. É revelador que en ningún momento estes se cualifiquen como traducións, senón, literalmente, como «modernizacións lingüísticas». De feito, a tradución ao inglés da obra que encargou o Departamento de Estudos Escandinavos da Universidade de Londres asegura estar feita na combinación noruegués-inglés e non dinamarqués-inglés. É máis, é posible que parta da edición «modernizada» e non da orixinal, habida conta de que no epílogo se achega unha explicación tradutolóxica relacionada co termo salong (en dinamarqués carecería dese g final), que designa unha das estancias (o salón, pero máis co sentido de ástrago ou vestíbulo) nas que se dividía o camarote dun capitán de barco nos mercantes da época.

Sempre coas debidas cautelas, a nosa tradución segue de maneira fiel a edición orixinal de 1892. Sendo así, no catálogo da páxina web, onde é posible filtrar as obras segundo a lingua de orixe, o acceso á ficha de A traizón realízase a través do dinamarqués.

Unha presada de datos sobre a tradución literaria ao galego

PROTOTRADUCIÓN

Stricto sensu, até a chegada da autonomía, cómpre falar de contribucións puntuais á tradución ou, todo o máis, dunha protohistoria da tradución literaria ao galego. É así porque o devir da tradución en Galicia corre, na época máis recente, en paralelo aos plans de normalización lingüística, como parte dun proceso de reparación tras séculos de imposición dunha lingua allea. Polo tanto, un bo punto de partida no cal fixar o inicio da Historia da tradución literaria moderna (é dicir, que aspira á comercialización autónoma das obras e á creación e continuidade dun oficio) é 1981, o ano da aprobación do Estatuto galego. Baste un dato para apoiar a premisa: grosso modo, máis do 95 % de toda a literatura traducida ao galego xorde na etapa da autonomía. Agora mesmo, estímase que un corpo conformado por máis de 4.000 obras, que dende 2018 medra a unha velocidade dunhas 200 novas traducións de obras literarias por ano.

Sexa como for, e aínda que escapa á finalidade desta análise remontarse a tan atrás, aos tempos da lingua que hoxe coñecemos como galego-portugués, convén citar que xa na Baixa Idade Media se traduciu ao galego, sobre todo dende o latín, principalmente literatura historiográfica, haxiográfica, xurídica e, por achegalo un pouco á literatura que máis nos interesa aquí, textos de relevo vinculados coa materia de Bretaña (até 4 títulos, un deles a Lenda de Tristán ou Libro de Tristán).

Logo, nos Séculos Escuros (XVI-XVIII) cesou de vez a produción de traducións.

Finalmente, por pechar esta protohistoria, no Rexurdimento houbo esforzos para anosar literatura foránea, tanto a latina clásica (obras de Virxilio -Libro IV da Eneida (1897)- ou Horacio), como a bíblica (só fragmentos, por exemplo dos Evanxeos, ou algunha parábola), como, de forma testemuñal, a literatura europea: até onde sabemos, As tres misas d’ o galo. Conto de Noite-boa (1875; publicado en galego a finais de 1897, en concreto no número 16 da revista quincenal ilustrada Galicia moderna), de Alphonse («Alfonso») Daudet, traducido polo ourensán Valentín Lamas Carvajal. Tamén de 1897 é Odas de Anacreonte, en tradución dende o grego de Florencio Vaamonde Lores.

Xa no século XX, persoeiros como Plácido Castro, Losada Diéguez, os irmáns Vilar Ponte, Otero Pedrayo ou Avelino Gómez Ledo verteron ao galego literatura irlandesa, italiana, alemá, catalá… Contribuíron así mesmo á causa (así se concibía, co obxecto de consolidar a lingua e a literatura propias), entre outras figuras, o catedrático de grego Evaristo de Sela, coas traducións da Ilíada e da Odisea; Ramón Piñeiro, quen traduciu un ensaio de Heidegger que debía ver a luz en 1952 pero que, por mor da censura franquista, non o fixo até 4 anos máis tarde, principalmente grazas ás protestas da comunidade de emigrados galegos, con mediación da UNESCO; e ilustres como Ramón Cabanillas, Celestino Fernández de la Vega (poesía a catro mans precisamente con Piñeiro) ou Aquilino Iglesia Alvariño, responsable dunha pequena parte da poesía greco-latina.

Nos anos que precederon o tardofranquismo e no tardofranquismo en si, entre 1966 e 1975, publicáronse algo menos de 60 traducións ao galego; en concreto, segundo datos de BITRAGA, un total de 57 pezas. É moito máis do que había, pero moitísimo menos do que estaba por chegar. En comparanza, na editorial Hugin e Munin, fundada en 2011 e que funciona cunha estrutura de só dúas persoas fixas e contratacións externas, e que está especializada en exclusiva en narrativa, nos 9 primeiros anos de vida publicamos máis de 100 títulos. Deses 60 títulos escasos da etapa tardofranquista, ningún era de narrativa, mentres que o 60 % se repartía entre textos relixiosos e, como gran novidade (o que de certo supuxo un avance notable), literatura infantil e xuvenil, practicamente a partes iguais. Outra novidade de relevo foi a incorporación das mulleres á tradución literaria ao galego. De maneira destacada, Xohana Torres coa tradución de literatura catalá a finais da década de 1960. Con todo, houbera casos puntuais previos de mulleres tradutoras, como Olegaria Dieste (irmá de Rafael Dieste), se callar responsable (aquí existe certa polémica, pois parece que os seus irmáns puideron atribuírlle textos sen ela intervir) da primeira versión galega do Libro IV dos Epodos (1910) de Horacio -en rigor, hai que engadir que xa en 1868 Xosé García Mosquera versificara en galego o «Beatus ille» dos Epodos (II) de Horacio para a Revista gallega-; ou como Tereca Bouza Vil, natural de Mugardos, quen traduciu co título O médico a paus a comedia de Molière Le Médecin malgré lui (1666), obra que se representaría no teatro Jofre de Ferrol en 1929, se ben non hai constancia de que chegase a contar cunha edición impresa.

 

FITOS DA TRADUCIÓN MODERNA

Na década de 1980 fúndase a Asociación de Tradutores Galegos (1985), creada para defender os intereses das persoas que se dedican á tradución, e tamén entón se produce a entrega, en 1984, do Premio Estatal de Tradución Infantil e Xuvenil a unha obra traducida ao galego, Alicia no país das marabillas (Xerais), labor desenvolvido por Teresa Barro e Fernando Pérez-Barreiro. Cómpre destacar desta mesma década a tradución de contos clásicos e, sobre todo, a aparición da colección Xabarín en Xerais, conformada por máis de 70 títulos orientados á xente moza. Moito tivo que ver nesa botadura o escritor vilalbés Agustín Fernández Paz, responsable de moitas das escollas (dende Stevenson até Rodari). En canto á literatura traducida por mulleres, amais de a Teresa Barro, cómpre concederlle un espazo destacado á xa amentada Xohana Torres (en canto que pioneira na década de 1960), así como a María Victoria Moreno, por traer do catalán ao galego o Mecanoscrito da segunda orixe, obra de Manuel de Pedrolo (Galaxia, 1989).

En 1992 créase a única licenciatura de Tradución e Interpretación existente en Galicia, na Universidade de Vigo, uns estudos universitarios que permiten a formación de tradutores e tradutoras profesionais.

Tamén na década de 1990 unha serie de editoriais comezan a interesarse pola tradución de literatura estranxeira dende un punto de vista empresarial: Xerais (Grandes do Noso Tempo), Galaxia (Colección de Clásicos), Sotelo Blanco (colección Medusa de Literatura Universal), Baía, Edicións Positivas, Ir Indo, Laiovento, Edebé etc.

De igual modo, é nos 90 cando bota a andar a revista Viceversa, a única en Galicia especializada en tradución, vinculada á Universidade de Vigo. Aínda segue activa, só que agora en formato dixital. Está dirixida a profesionais e docentes.

Entre mediados dos 90 e o ano 2005, destacan a creación de BIVIR (Biblioteca Virtual de Literatura Universal en Galego) e a posta en marcha dun premio de tradución remunerado, o Premio Plácido Castro de Tradución, en 2001, existente hoxe cunha remuneración económica recuperada de 3.000 euros (tras quedar en honorífico durante seis edicións, entre os anos 2012 e 2017, o último incluído). En 2001 créase a outra asociación profesional do sector, a AGPTI (Asociación Galega de Profesionais da Tradución e da Interpretación).

Por outra banda, é de xustiza resaltar a nivel docente a posta en funcionamento, en 2004, de BITRAGA (Biblioteca de Tradución Galega), un grupo de traballo e investigación vinculado outra volta á Universidade de Vigo que se encarga de compilar e catalogar as traducións dende e cara ao galego.

En 2005 a publicación de literatura traducida profesionalízase de cheo. Nace Rinoceronte, editorial que tivo o mérito de ser a pioneira en traer obras dende literaturas até entón estrañas e afastadas para o lector en galego. Por exemplo, importou textos das literaturas finlandesa, húngara, xaponesa, islandesa, hebraica ou sánscrita. Ou, máis recentemente, abriu a senda nas literaturas polonesa, romanesa ou acadia (O código de Hammurabi, traducida por Xosé Antón Parada).

Tamén de 2005 é a Biblioteca Galega de Clásicos Universais, un conxunto de 40 títulos coeditados por La Voz de Galicia, sete editoriais galegas e a Biblioteca Virtual Galega onde, polo menos sobre o papel, a tiraxe media foi de 10.000 exemplares, algo que nunca máis se volveu dar.

Xorde tamén un interese empresarial pola tradución da narrativa por parte de Kalandraka (empresa solvente que se fundara en 1998, pero cuxo selo Faktoría K aparece en 2005). Nacen así mesmo OQO (2005) e Urco Editora (2007), que priorizan a publicación de traducións ao galego. No caso da primeira, o álbum; no caso da segunda, cunha especialización en subxéneros narrativos: fantasía, gótica e ciencia ficción. Tamén isto supón unha novidade. Así a todo, Urco esmoreceu ao cabo de 10 anos, aínda que formalmente segue a formar parte da AGE (Asociación Galega de Editoras) e, se ben reorientada e reducida, mantén a actividade.

En 2011 nace Hugin e Munin, que cobre outro oco relevante no mundo editorial. Dende a nacenza, implanta unha fórmula de subscrición como forma de darlle viabilidade á publicación de literatura de marcado carácter adulto e polo xeral cun alto nivel de esixencia. No referido ao catálogo, alterna autores e autoras clásicos con outros contemporáneos. Tamén, coma Rinoceronte, realiza incursións en sistemas literarios inéditos (o bretón ou o aranés) ou pouco explorados (dinamarqués, grego moderno, xaponés, serbio, ruso ou neolatín). A existencia de Hugin e Munin ten –non é para nada unha cuestión menor– o valor engadido de demostrar a viabilidade dun proxecto editorial independente, isto é, economicamente viable e sen ataduras de diñeiro público nin compras de libros masivas e/ou arbitrarias por parte da Administración. Neste sentido, o problema da dependencia económica é, se non o meirande, un dos máis acusados e perniciosos da edición galega no século XXI, posto que desvirtúa o sistema e provoca que o público lector afonde nos prexuízos de vello; xa que logo, a supervivencia de Hugin e Munin implica unha porta aberta a un modelo diferente, máis sostible, autónomo e apegado á realidade.

En 2014 concédeselle o Premio Estatal de Tradución a Ulises (Galaxia), traducido por Eva Almazán, Antón Vialle, María Alonso Seisdedos e Xavier Queipo.

A partir de 2014 e en anos sucesivos xorden, con distinta sorte, novas editoriais especializadas: Irmás Cartoné, Aira Editorial, Catro Ventos, Novovinilo…

En 2017 instáurase o Premio Realia de Tradución Literaria, coorganizado pola editorial Hugin e Munin e o Concello de Santiago de Compostela, que supón a volta dun premio remunerado (1.200 € na primeira edición; 1.500 € nas seguintes) para o fomento da tradución literaria ao galego.

En 2020 o Ministerio de Cultura e Deporte de España concédelle o Premio Estatal á Obra (entendida como carreira ou traxectoria) dun Tradutor a Xavier Senín. É a primeira vez que se lle entrega a un profesional polo seu labor de tradución ao galego (non así o primeiro galego, pois a ferrolá Esther Benítez –tradutora ao castelán– xa fora recoñecida co mesmo galardón na edición de 1992).

Novelas de Jackie Kay e Ada Negri, novidades de outono

Nas vindeiras horas enviaremos as dúas novidades deste cuarto e último trimeste de 2024 aos domicilios das persoas subscritoras, e en cuestión de apenas un par de días estarán así mesmo dispoñibles nas canles comerciais habituais. Nesta ocasión, incorporamos ao catálogo senllas obras escritas orixinalmente en inglés e italiano.

Por unha banda, Trompeta, obra narrativa de referencia da escocesa Jackie Kay publicada en Escocia en 1998 e que agora se ofrece en lingua galega na tradución de María Reimóndez. Inspirada -só en parte- na vida do músico estadounidense Billy Tipton, consideramos que se trata dunha novela moi ben estruturada, cunha prosa asemade esixente e exuberante e unha multiplicidade de voces e perspectivas francamente lograda, razóns polas cales semella que acadou no seu momento o prestixioso Premio de Narrativa auspiciado por The Guardian.

Por outra banda, Luceiro da mañá, unha peza breve que, publicada en 1921, deseguida contou co aplauso de crítica e público, talvez por recoñecer nela a fidelidade ao xénero autobiográfico característico da autora, a lombarda Ada Negri, e pola súa aposta formal, cunha estrutura fragmentaria e lírica. Con aparente sinxeleza, mediante frases que semellan anotacións e sen artificios retóricos, plásmanse feitos cotiáns a miúdo recoñecibles polos máis dos lectores. A tradución, coma case todas as demais feitas dende o italiano (esta é xa a décima), correu a cargo de Isabel Soto.

Ofrecemos, polo tanto, dúas obras de referencia de dúas autoras de innegable prestixio. No caso de Negri, cabe lembrar que en 1926 e 1927 fora candidata ao Premio Nobel de Literatura. No caso de Kay, salienta, por exemplo, a súa designación como makar, un título creado en 2004 equiparable ao de poeta nacional, e que lle correspondeu entre os anos 2016 e 2021.

Boas lecturas!

A cuarta experiencia do Premio Realia. Algúns erros recorrentes que conviría desterrar

Unha vez avaliadas as dúas obras que se presentaron, os membros do xurado designados para resolver a IV edición do Premio Realia de Tradución Literaria afirmamos con certa amargura que ningunha delas nos pareceu que merecese un premio de tradución. Velaquí a acta na que xustificamos a nosa decisión.

A que segue é unha listaxe cos erros recorrentes que fomos atopando nas traducións e que, na liña do expresado en 2019 polos nosos homólogos da II edición do Premio no artigo «O nivel de esixencia nun premio de tradución literaria», queremos poñer a disposición das persoas interesadas, para, entre todos, mellorar a calidade da lingua e seguir construíndo un sistema literario propio o máis solvente posible.

Así, a obra do autor centroeuropeo presenta, sempre ao noso entender, un acabado pouco esmerado e cun transvasamento deficiente. Detectamos numerosos erros de vulto a nivel lingüístico e gramatical, tales como:

* o uso inadecuado do reflexivo en verbos como gañar («tamén se gañara outro alcume», «gañarse o respecto de», «gañarse á xente»), levar («a guerra levábase a todos», «non había ninguén que se puidese levar os mortos», «tamén se levou a vitoria»), tapar («algunhas tapábanse os ollos co mandil»), quitar («quitarse da cabeza»), romper («romperse as regras»), caer («a casa cáese a cachos»), facer («facerse unha ferida»);

* problemas ao presentar o obxecto directo coa preposición a («empurrar a un colono», «protexerían ás familias», «invadiu ás mulleres», «mirar ao suboficial», «buscar a aqueles inimigos», «derrubar a unha persoa», «matar ao pobo», «votar aos alemáns»…);

* repeticións facilmente reparables («e pasara ao camiño principal. Aqueles homes pasaron por diante»…);

* confusión entre os verbos oír e escoitar («escoitouse un asubío»);

* confusión tamén entre te e che («que Deus che guíe!», «como te diría eu?», «vante saltar os dentes»…);

* emprego recorrente da locución preposicional cara a sen o a («cara os vagóns», «cara os canóns», «cara a fraga», «cara eles»…);

* colocación errada de pronomes («só o tileiro amosábase», «cando o tren púxose en marcha», «as faíscas que […] cruzábanse», «porque víanse multitudes», «porque pegoume», «todos os ánimos desincháronse», «cando púxose», «eles a gañaron», «visto que ata alí desprazáranse»…);

* emprego incoherente das cursivas para préstamos e intervencións puntuais noutras linguas (Was?, pero apenas unhas liñas despois: Still der Kerl da!);

* desviacións de diversa índole («a partires de», «o reservista prusiano pasou sentir unha verdadeira animosidade», «mirando para seu superior», «houbesen propinado», «a retirada tería sido historia»…).

Alén disto, resulta desalentador o escaso coidado no labor de edición: percibimos, neste sentido, unha desatención crónica ás convencións ortotipográficas elementais do sistema sociocultural de chegada, con grallas presentes de forma regular («as mensaxe[s]», «esco[i]tábanse», «todas [as] direccións», «todas [as] partes», «tal vez», «de seguido», «de contado», «continuo[u]», «iso a que ven?», «que ven o crego», «regresar a con muller», «que o chamasen alemán», «habitación» [como sinónimo de cuarto], «no[n]» (detectado en polo menos cinco ocasións), «un[h]as», «po[r]», «ante[s]» «à casoupa» «à boca», «queimábamos», «ir para [a] casa», «marchar a casa», «retornar a casa», «a [por ás] escuras», «colmar de saúde», «por todos os ceos», «finca» [co valor de terreo ou propiedade]…), un feito que denota un proceso de revisión deficiente. Hai mesmo treitos da obra en castelán («de las dos XXXX, de XXXX y de XXXX», «XXX, XXX y XXXX, o XXXX?», «baioneta en mano»…), algo particularmente desconcertante.

Por outra parte, a proposta de autoría norteamericana ofrece un proceso de translación quizais máis acertado e acorde co que se espera dun premio destas características. Non obstante, ao noso ver non presenta un acabado abondo afinado para merecer unha distinción nun concurso literario.

A redacción pareceunos pobre no relativo á repetición de palabras («alzábanse as tendas da súa xente e derredor da aldea de tendas», «idolatrada polos seus pais, acompañaba o seu pai en moitos paseos», «chegaron os días en que só nos daban comida por valor dun centavo ao día. Como enfermamos e nos debilitamos pola fame! Meu fillo cada día estaba…», «a dificultade de ensinarlle o inglés a un estranxeiro parece case *insalvable e ensinar aos indios», «uns portadores portando o cadáver»…).

Botamos así mesmo en falla unha depuración máis rigorosa das grallas («un misioneiro enviada», «era una pequena cabana», «vinte cinco quilómetros», «pero, somo [como] lle dicía á súa nai», «Deus chamouse [chamoume]», «Vén [imperativo], querida», «o seu tocado [toucado]», «contenido», «a túa nai e máis eu», «ela e máis vostede»).

Percibimos problemas recorrentes cos verbos con alternancia vocálica («teu pai consinte», «a nosa xente sufre», «que bulen», «que se sinte?», «sei como se sinte»); tamén na concordancia co pronome de obxecto indirecto («vaillo dicir aos teus compañeiros», «contáballe o plan aos seus amigos»).

Constatamos un descoñecemento da regra para o apócope grangran [grande] asemblea», «gran [grande] axuda», «gran [grande] edificio», «gran [grande] amante») e un mal uso da preposición con obxecto directo («ensinar aos indios», «estudando á paciente», «atender á señorita»).

A confusión puntual entre partes dialogadas e matinacións (as primeiras deberían iniciarse con trazo; as segundas, entre aspas).

Unha pragmática debedora en exceso da da lingua de partida, con escasas solucións orixinais, sobre todo no campo da recreación de diálogos (« intenta amalo e sé boa», «arredor da gran lareira estaban sentadas as indias ocupadas na mesma tarefa, todas comendo con ansia», «repeler este molesto problema», «os indios adoitan preferilo», «sono refrescante» [por reparador]).

En determinadas pasaxes, unha colocación discutible ou errada das vírgulas («escoitárono con atención fixa e, cando, ao rematar de ler, pronunciou», «aprenderon, nese momento, unha lección e non foron os únicos», «por fin, entendín antes de que fose demasiado tarde, que el»).

Consideramos algunhas translacións defectuosas («deter iso» [por detelo]), a confusión entre o trato de ti e de vostede («… coma vostede co (…) xa ves que…», «agarda e verá»).

Aínda que non tan frecuentes, boa parte dos erros detectados nesta segunda obra son compartidos coa primeira: «dia», «levaríamos», «aceptaríamos», «poderíamos», «debíamos», «queríamos», «dependíamos», «seguíamos», «cantaramos» [por cantásemos], «contereicho», «presencia» [por presenza], «mirou á mestra», «o grupo botaba a danzas», «en algunhas cousas», «Ela seguir [despiste por seguiu] a ser», «habitación» [tamén como sinónimo de cuarto], «o[s] cartos», «do[s] salvaxes», «reparto» [por repartición], «reporte» [por informe ou declaración], «acáelle tal nome. E así a chamaron», «merece que a chamen impúdica», «quero tanto á miña meniña», «coñeceron aos alumnos», «o grupo contáronse as súas experiencias», «véndello aos nosos», «darlle terras aos colonos», «que lle falase aos seus corazóns» «so» [por ], «sos», «detectou o un ton», «unha labor misioneira», «esta labor» «corazóns de aqueles que», «o asunto como ti a expós», «veña, sal» [por sae, imperativo de saír], «pasado mañá», «no[n] sei», «dispúxose a baixar […] ao decatarse de que sería imposible facer que quedara en contra da súa vontade», «por supostos», «respondeu, con énfase en iso», «tivo a ven darlle aos indios», «deulle a man aos indios», «facerlle dano aos seres queridos» «porque deunos», «os disturbios non terían acontecido se houbese», «lévalo» [por lévao, imperativo], «todos menos a vida», «o coraxe encarnado», «abono» [co valor de esterco], «ve[x]o», «dan a volta e empezar» [por empezan], «vos sabedes», «con creces», «recemos para [que] Deus abra os ollos»…

Neste segundo caso, polo tipo de texto (dun valor histórico evidente, quizais suficiente para compensar unha calidade literaria ben máis limitada), botamos en falla un aparato de notas, por cativo que fose. En síntese, consideramos que a decisión de non empregar notas do tradutor diminuíu o valor testemuñal da obra.

É probable, insistimos, que cun labor intenso de revisión se dean amañado as máis destas deficiencias e que, por conseguinte, as dúas obras poidan eventualmente publicarse. Oxalá. No entanto, por non se tratar de traducións esmeradas e fluídas na lingua meta, distinguilas como gañadoras dun certame literario sería unha recompensa a todas luces excesiva. Cos desacertos referidos, se concorresen a calquera premio similar nun sistema cultural normalizado, descartaríanse sen contemplacións nunha primeira criba, e dado que o público lector galego aspira –aspiramos– a gozar da literatura servida cunha calidade equiparable á de calquera lingua consolidada, consideramos que a decisión máis oportuna pasa por declarar deserto o IV Premio Realia de Tradución.

Dende este mesmo momento, arrinca o tempo establecido para a presentación de traballos cara a unha futura convocatoria formal da V edición do Premio, que a Editorial Hugin e Munin ten intención de seguir mantendo.