Brookner a través da mirada de Cheryl Alexander Malcolm

/en

Understanding Contemporary British Literature [Comprender a literatura británica contemporánea] é unha colección ao coido do editor Matthew J. Bruccoli que a Universidade (pública) de Carolina do Sur puxo en marcha hai máis de vinte anos a modo de guías de lectura ideadas para un público amplo: persoal docente, estudantado, lectores ávidos e curiosos ou persoas vinculadas á crítica literaria.

En esencia, non todos, pero si moitos dos volumes da serie comparten estrutura: achegan ao primeiro unha introdución na que o especialista ofrece claves de lectura e o que entende como principais trazos da escrita do autor ou autora obxecto da análise; a seguir, ou en paralelo, establece unha comparativa argumentada entre obras e etapas, e despois analiza por separado cada título do persoeiro.

Entre os autores estudados, figuran Ian MacEwan, Martin e Kingsley Amis, Penelope Fitzgerald, Graham Greene, Julian Barnes, Irish Murdoch, Kazuo Ishiguro ou Alan Bennett. Tamén, naturalmente, Anita Brookner. No seu caso, foi Cheryl Alexander Malcolm –daquela ensinante de Literatura norteamericana na Universidade de Gdansk, en Polonia– a encargada de revisar polo miúdo a súa carreira (só as 19 primeiras novelas, pois no momento da publicación do volume, 2002, as cinco restantes aínda estaban por facer).

Velaquí algunhas ideas destacadas como continuación da entrada “Os tardeiros de Brookner. Longa nota do tradutor”. Reprodúcense en dous bloques: un contén as afirmacións xerais sobre o conxunto da obra e sobre a autora; o outro, aquelas específicas da novela Os tardeiros.

 

No relativo á autora e ao conxunto da súa obra:

  • Pese ao ton desolador da súa obra, a vida de Anita Brookner pode considerarse unha historia de éxito, ou dúas [en referencia á súa carreira como historiadora da arte até os 53 anos e á súa traxectoria como novelista desa idade en diante] (…) Entre a súa produción académica, figuran estudos sobre J. A. Dominique Ingres (1965), Watteau (1969), Diderot, Stendhal, Zola, os irmáns Goncourt, Huysmans [no volume colectivo The Genius of the Future (1971)]…
  • Que Brookner sacase practicamente unha novela por ano encirrou os seus críticos, que tamén a atacaron por incidir sempre nos mesmos temas, nos mesmos escenarios londinienses e na mesma bagaxe vital dos personaxes, o que os levou a ver en Brookner máis unha recicladora ca unha artista.
  • Nas súas obras, coma na súa vida, a miúdo París representa a liberdade fronte ás obrigas filiais, a fin do adiamento do pracer, o comezo dun sentimento de pertenza e a posibilidade de empezar de cero. É dicir, a antítese de Londres.
  • En moitas das súas novelas, é posible atopar os escenarios e a literatura de Francia, así como a cadencia da lingua francesa.
  • Brookner endexamais escribe dunha maneira específica sobre o antisemitismo, pero si aborda dende un plano simbólico a cuestión da conversión (…) Nas entrevistas que concedeu, a autora amenta “os ingleses” como ente diferenciado da súa persoa.
  • Brookner introduce imaxes, sexan cadros da National Gallery ou fotografías dun álbum familiar, a modo de fonte privada de coñecemento para os protagonistas das súas novelas.
  • Se ben a comunidade lectora se encontra dividida en canto á literatura de Brookner, son máis os seus admiradores ca os seus detractores (…) Aquelas persoas que chegan ao final das súas obras, adoitan loar o seu retrato de vidas frustradas. En Francia, cualificaron a Brookner de “incomparable” pola mestría coa que manexa a minutie cruelle, a cruel minuciosidade.
  • As novelas [as primeiras 19] de Brookner amosan unha visión lúgubre do mundo (…) Malia as similitudes temáticas e estilísticas, as obras de Brookner son moi difíciles de clasificar.
  • As escenas de interiores predominan fronte ás de exteriores. Por outra banda, as rúas adoitan estar desertas para os protagonistas cando estes se aventuran nelas.
  • O adulterio preséntase como algo extremadamente complexo, vai moito máis alá do simple sexo ou mesmo do amor. Malia que entendido como unha forma de traizón, maniféstase como un engano menor fronte á opción de poñer a máscara para se disfrazar de matrimonio feliz (…) O matrimonio é un elemento común a todas as novelas de Brookner (…) Alén da concisión, hai aspectos que directamente se omiten. O sexo explícito é un exemplo paradigmático deste trazo da escrita de Brookner. Poida que os seus personaxes practiquen sexo, mesmo con notable frecuencia, pero polo xeral as novelas están desprovistas do que, dende un punto de vista convencional, se considera escenas de sexo (…) É importante distinguir entre a ausencia certa de escenas sexuais e os libidinosos gustos dos personaxes de Brookner (…) A este recurso, Brookner denomínao “castidade sensual” ou “sensualidade casta” (…) A falta de escenas de sexo non quere dicir que Brookner non escriba sobre sexo.
  • Poida que o trazo máis característico das novelas de Brookner sexa a maneira na que os acontecementos se producen en por si e atrapan os personaxes no canto de seren estes os seus executores (…) O anhelo dos protagonistas de ser aceptados polos demais sería outro trazo común (…) O éxito laboral adoita chegarlles aos personaxes; pola contra, canto á plenitude na esfera privada, aí o conto é ben outro (…) Outro aspecto que se percibe en moitas novelas é a intención da autora de explorar os límites do libre albedrío.
  • As tramas adoitan ser sinxelas até o extremo de estar aí e punto. A acción é mínima. Tamén o diálogo. A narración, pola contra, é de vital importancia na medida na que granxea a entrada á corrente de pensamentos inarticulados e emocións dos personaxes (…) A dependencia do relato feito polo narrador é considerable (…) A voz narradora non se perde en divagacións que os escritores posmodernos si se permitirían (…) A escrita de Brookner nunca cae no sentimentalismo eslamiado (…) O coidado da lingua é fundamental.
  • A reconversión ou transformación é algo ao que aspiran moitos personaxes de Brookner (…) Cando os seus protagonistas pasan demasiado tempo sós, a miúdo evocan a figura do xudeu errante.
  • Unha das razóns que explica o optimismo dalgunhas novelas de Brookner descansa na resiliencia dos seus protagonistas, capaces de superar as meirandes adversidades.
  • No conxunto da obra da autora inglesa, as amizades entre mulleres son escasas, pois deben competir entre si para mudar a súa situación (…) Anita Brookner describe unha orde social de corte darwinista na que aquelas mulleres que non son depredadoras están condenadas.
  • Sen excepción, as súas novelas trasladan a crónica duns protagonistas, homes e mulleres, que se decatan de que as súas vidas non son o que esperaban que fosen, e, principalmente nas últimas obras, que fan por manter a dignidade a pesar das decepcións. Así se explica a fascinación que multitude de lectores senten polos libros de Brookner, como unha forma de perversión…, por experimentaren un pracer sádico ao constatar as esperanzas frustradas dun novo protagonista saído da pluma da autora inglesa (…) Como sinalou un crítico: “Nunca antes enganchei tanto coas obras dunha escritora con cuxos valores e visión do mundo estou tan profundamente en desacordo”.
  • O estilo de Brookner caracterízase polo seu férreo control sobre o material ofrecido, por íntimo que sexa.
  • Os libros, a literatura, son dunha importancia capital para moitos protagonistas perfilados por Brookner.
  • A morte é un fenómeno recorrente na obra de Anita Brookner, pero que acontece as máis das veces por causas naturais, sexa por cáncer ou por fallos cardíacos; e polo xeral vai precedida de longos procesos de invalidez. As mortes violentas rara vez se dan: accidentes de tráfico ou de aviación en Falling Slowly, un suicidio en Visitors…
  • Talvez a modo de preparación para a vida adulta, as infancias difíciles son outra constante nas novelas de Brookner.
  • Habida conta da ausencia dun deus, na novelas de Brookner predomina unha visión darwinista do mundo.

No relativo a Os tardeiros:

 

  • A psicanálise freudiana achégalle un subtexto virtual á novela Os tardeiros, unha vez que os protagonistas perseguen unha infancia que a súa memoria se encargou de anular (…) O desarraigamento sempre se agocha a poucos palmos da superficie (…) como recordatorio de que Inglaterra só é o fogar de adopción (…) O que Brookner logra con Os tardeiros (a súa oitava novela e sen dúbida a máis psicolóxica) é poñerlles cara humana aos números.
  • A súa escrita apenas mostra os trazos con frecuencia asociados á literatura hebraica (…) A palabra “xudeu” está completamente ausente nas súas novelas (…) Acusárona de “rexeitar conscientemente o compromiso coa cultura xudía”. Non obstante, a publicación de Os tardeiros (1988) –unha ruptura coas novelas precedentes máis ca unha continuidade– obriga a repensar esa valoración da súa escrita e o lugar de Brookner no marco da literatura feita por xudeus.
  • O Holocausto, que funciona como pano de fondo para outras novelas, como Family and Friends (1985) e Dolly (1993), ocupa un espazo central en Os tardeiros (…) Ningún personaxe de Brookner é testemuña directa do Holocausto. Porén, os dous varóns protagonistas arrastran as súas consecuencias moito despois de que os enviasen de Alemaña a Inglaterra no convoi do Kindertransport, para nunca máis ver as súas respectivas familias (…) Os tardeiros pode lerse como “midrash [esexese] contemporánea dunha vella cuestión xudía”.
  • En Os tardeiros, o recordado, ora extraordinario ou ordinario, teña unha natureza horrible ou mundana, é valioso; éo polo mero feito de que se recorda, pois a lembranza ofrécelle per se ao seu posuidor a posibilidade de agarrarse a unha identidade, de experimentar un sentimento de pertenza.
  • Os tardeiros é unha historia sobre o exilio, entendido co significado hebreo de Galut, “que denota un sentimento tráxico de desarraigamento”, en oposición a Golah, que só “implica unha residencia no estranxeiro”.
  • As novelas de Anita Brookner prescinden de convencionalismos tales como o previsible final feliz. (…) A Start in Life, Providence, Look at Me e Undue Influence poderían levar os lectores a concluír que a autora refuta o optimismo. No entanto, a existencia de novelas como Hotel du Lac, The Misalliance e Os tardeiros, con finais máis ambiguos (cando non felices), parece indicar o contrario.
  • Das novelas de Brookner nas que aparecen cativos ou que falan da infancia, Os tardeiros é a máis optimista.

 

Outra información relacionada coa novela:

Os tardeiros de Brookner. Longa nota do tradutor

Os tardeiros de Brookner. Longa nota do tradutor

/en

Sinopse e fíos

Os tardeiros fala, ante todo, das complicacións da idade adulta, decote indisociables da nenez. Para o caso, sérvese do máis de medio século de amizade entre os protagonistas homes, Hartmann e Fibich, dous seres con vidas paralelas e, así a todo, con formas ben diferentes de xestionar o seu duro pasado. Orfos tras a desaparición das súas familias polo cataclismo da Segunda Guerra Mundial, foxen da Alemaña nazi cando nenos –Hartmann de Múnic, con doce anos; Fibich, cinco anos menor, de Berlín– para se instalaren en Inglaterra, onde emprenden un camiño compartido: os inicios na escola, a apertura dun negocio e, non moito tempo despois, os seus respectivos matrimonios con Yvette e Christine, así como a nacenza dos fillos, Marianne e Toto, e a súa imprevisible medranza.

Agás a política, a novela toca infinidade de paus: a memoria, as aspiracións frustradas, o conformismo, as decepcións, o suicidio, a depresión, a forxadura da identidade, a beleza, a insatisfacción crónica, o angst existencial, o que se mostra en público e o que fica no ámbito da intimidade, o amor sentido de múltiples e insospeitadas formas… Por outro lado, fala, se ben de pasada, de relixión: Brookner, coma os personaxes de Fibich e Hartmann, era de orixe xudía, pero, outra volta coma Fibich e Hartmann, declarábase «pagá», non crente. Logo, de xeito tanxencial, a autora aborda asuntos tales como os abusos infantís, a represión (con frecuencia emocional e autoimposta), os conceptos de felicidade ou de fogar… Todo isto nun plano xeral e difuso.

Baixando ao concreto, a historia constrúese a nivel estilístico sobre tres planos recorrentes.

En primeiro lugar, apóiase decontino na descrición de ambientes. Resulta deliciosamente evocador o nivel de detalle co que se presenta, poñamos por caso, o Berlín unha década anterior á caída do muro. Salienta así mesmo por suxestiva a Arcadia de artificio que pinta en Niza e, dun modo máis amplo, nos destinos de sol. Noutra capa de lectura, destaca tamén o interior de cada despacho e practicamente de cada casa, por exemplo a da tía Marie, co seu peculiar mobiliario gótico.

Seguidamente estaría o interese da autora pola moda, o deseño, a gastronomía e, non menos importante, os longos paseos dados ás baroutas. Así, o acompañamento culinario de escenas e personaxes adquire unha pátina de ritual dende a primeira páxina, e non só porque a modo de mouteiras se sirvan sen paraxe cuncas de té ou café, senón tamén polos gorentosos pratos: o linguado con rodas de limón e salsa tártara, o cordeiro asado con gornición de cenorias, ananas e nabos, o pudin de galletas de manteiga sobre unha base de macedonia, o babà ao ron, o kulibiak de salmón, as costeletas à la forestière, a lingua grellada à l’orientale, os cócteis de lagosta e o pastel de carne e riles ao forno, a roulade de espinacas e cogomelos…

En canto ao deseño, baste citar, amais da icónica cadeira Voltaire (se callar o elemento cun maior simbolismo de toda a novela), a pluma Parker 51, as teteiras escarlata de Harrods, as forsitias amarelas nos xardíns londinienses ou, centrando o tiro na moda, o canesú cinguido, o batín de veludo, o anel de zafiros e diamantes ou o de rubí, as saias armadas sobre crinolinas, as frívolas pezas de lenzaría, a blusa de branco satén, os xerseis de caxemira, a roupa de cama italiana ou un par de relucentes botas de charón.

Entre o máis destacable dos paseos, amais da melancólica expedición de Fibich por Berlín (con paradas en Charlottenburg, no café Kranzler, en Unter den Linden, en Kurfürstendamm ou no hotel Kempinksi), están cargados de significado os garbeos de Hartmann polo barrio de Marylebone ou as incursións de Yvette e Christine (esta última a repelo) por almacéns e boutiques da capital inglesa tales como Peter Jones, a General Trading Company ou Harvey Nichols. Hai infinidade de marcos de relevo que farán as delicias do lector paciente e atento: a Promenade des Anglais de Niza, a rúa Washington de París, a invernal e onírica cidade de Copenhague, a tétrica ruta do Kindertransport con porto de entrada en Dover, o traxecto en coche até e dende o aeroporto de Heathrow… En total, por volta dunhas sesenta mencións a espazos recoñecibles concretos, rara vez inseridos ao chou.

En último lugar, estaría a longa restra de subtramas aparentemente menores que apuntalan a historia principal: o alcoholismo de Edward Cazenove; o egoísmo e, no fin de contas, a maldade representada na figura de Daniel, o pai biolóxico de Yvette; a bondade e a modestia na figura do vello Crickmay, o limpacristais; o positivismo empedernido do personaxe de Goodman; a enigmática entrega aos demais (sen rastro de maternalismo) da tía Marie; ou o papel secundario ao que os irmáns Archie e Isabel parecen abocados en relación con Toto.

Esta división encaixa, a grandes trazos, coa listaxe das «dez cousas que cabe esperar dunha novela de Brookner», elaborada por dous blogueiros (Thomas Hogglestock e Simon Savidge), admiradores da novelista e responsables da instauración do Día Internacional de Anita Brookner. Segundo eles, o lector que abra algunha das vinte e catro novelas (escritas nun período de 28 anos) da londiniense atopará risos, unha experiencia estética, paseos, comida, un estímulo para pensar sobre un mesmo (e non necesariamente baixo unha luz positiva), erotismo, unha lectura chea de riscos, Zeitgeist, Freud e algo de Henry James.

Para acabar esta epígrafe, cabe rescatar as apreciacións do escritor e crítico hindú-norteamericano Rumaan Alam:

 

«a soidade, a miúdo confundida coa infelicidade, é o métier de Anita Brookner. Nas súas novelas hai dabondo de ambas as dúas, así como moitas outras cousas: enxeño e ironía, unha mente cultivada, un gozo sensual polo detalle, a natural e confiada indiferenza respecto aos fundamentos da novelística. A principal eiva que adoito se lle achaca é a súa tendencia a repetirse, a volver unha e outra vez sobre os mesmos temas […] Para min, é tanta a intelixencia e a vitalidade que atesouran os seus libros que non me molestan en absoluto as variacións ao redor dun mesmo tema. A repetición forma parte dese particular pracer […] O meu afecto por Brookner nace de que compartimos paixóns: a comida, a moda, os longos paseos das súas heroínas, o confort que se acha na contemplación da arte».

 

Unha narradora sen concesións

«Vou xa pola páxina 35 e acabo de bater coa primeira liña de diálogo…, e resulta que está en francés!». Conta o escritor británico Julian Barnes que esa foi a primeira observación que a súa muller, a finada axente literaria Pat Kavanagh, lle trasladou en relación cunha novela de Anita Brookner. Non explicita cal era o título, pero podería ser calquera.

En Os tardeiros, publicada orixinalmente en Londres en 1988, o primeiro diálogo xorde algo antes, na páxina 23 da edición galega; non está en francés, pero podería: o maître (Pierre) achégase a saudar a Hartmann, un dos protagonistas, e pregúntalle se está todo correcto. O caso é que Brookner resolve o encontro con tres sucintas intervencións por personaxe; é dicir, en oito sinxelas oracións, das cales unha é «Grazas» e outra a súa réplica, «Grazas a vostede, señor».

O feito de apostar a autora inglesa de maneira tan decidida polo predominio do discurso descritivo (en detrimento dos diálogos) rompe de vez e sen contemplacións coa tendencia híbrida máis habitual na novelística recente, ao tempo que pon distancia coa denominada literatura de evasión, e isto último, para algúns de nós, é motivo de festexo.

Para empezar, un trazo tan marcado sérvelle á autora para se situar nun plano xenuíno: alíñaa co reducido grupo de escritores europeos inmensamente cultos e lidos que optan, nas súas pezas de creación, por non facer concesións, mais non en virtude da soberbia nin dos experimentos, tampouco como mero exercicio de estilo, senón co afán innegociable de lle mostrar consideración ao lectorado, ao que estiman, por xulgalo intelixente e, cabe esperar, con criterio propio.

Coa narrativa de Anita Brookner, o lector ou lectora que precise un respiro, que o tome, pero á súa conta e risco. Que non conte con que ela lle vaia adozar unha pasaxe con diálogos de recheo. Non o fará. E que tampouco non espere un relaxo puntual na maneira de expresarse, que baixe o ton ou que renuncie a un corpus léxico case sempre elevado e a miúdo retranqueiro: hieratismo, esquiveza, munificencia, escansión, acomodaticio, presciencia, facticio, probidade…

Con Brookner prevalecen as frases con pouso. Por exemplo, sobre a memoria: «Como é posible recordar a ausencia?»; sobre a señardade: «Só aqueles que pisan sobre seguro poden permitirse a nostalxia»; sobre a amizade: «Que fácil resulta cultivar unha amizade baseada no interese mutuo»; a envexa, «o sentimento característico das mentes ruíns»; o amor propio, «ese que nunca defrauda».

É así mesmo conveniente contar coa aparición periódica de locucións, termos e mesmo breves diálogos en linguas distintas do inglés: fête-champêtre, bon viveurs, belle indifférence, salopettes, tombeur de femmes, patisserie, fatigue du nord… pero tamén Fingerspitzengefühl, Doppelgänger, Torschlusspanik, fiesta, modus vivendi ou gravitas…, por citar algúns casos da obra que nos ocupa.

 

Insular e continental

Deteñámonos agora en dous interesantes aspectos da novela:

Por unha banda, a estrita imposición lingüística derivada en parte dun forte sentimento antialemán. Á súa chegada á escola británica, aos protagonistas, Hartmann e Fibich, dinlles que deben falar sempre e só en inglés, baixo ningún concepto en alemán, nin sequera entre eles. Cabe lembrar que a familia da autora, os Bruckner, decidiu anglicizar o seu apelido para evitar problemas coa sensible sociedade británica de entreguerras. Merece de igual modo unha mención o caso do pai da escritora, un inmigrante polonés (tamén o era a nai) que se mudara a Inglaterra con dezaseis anos. A teor de que o seu nome orixinal lles parecía impronunciable aos seus veciños, o home, en prol dunha mellor integración, abrazou o antropónimo Newson; literalmente, novo fillo, o cal non deixa de resultar significativo.

Por outra banda estaría o feito de que determinados personaxes, malia adoptaren o inglés como lingua franca, establezan relacións persoais e íntimas noutros idiomas, un aspecto que se reflicte de maneira tenue pero constante. É o caso de Yvette coa nai, Martine, para quen o francés supón o marco comunicativo natural.

No tocante ao plurilingüismo, pero non só, Anita Brookner foi, en palabras da estudosa Helen Dunmore, «a máis europea dos escritores británicos», unha valoración quizais algo trampona aducida no prólogo da edición da obra revisada e publicada por Penguin en 2010 (a orixinal, cabe recordalo, é de 1988). Será tamén aí onde Dunmore equipare a fondura psicolóxica dos personaxes de Brookner cos de Virginia Woolf. Un terceiro detalle de interese é que Penguin, na faixa e nalgúns peritextos comerciais, presenta a Brookner como «unha Jane Austen moderna», etiqueta coa que ela non se sentía a gusto, por «inexacta».

Secasí, o que no plano literario logra Brookner está ao alcance de moi poucos, practicamente de ninguén. Fai gala dun estilo propio, destácase como unha novelista total, innata; a súa escritura singularízase grazas á mestura de verba e talento. Calquera que a imite corre, xa que logo, o risco de facer o ridículo, un pouco á maneira do que lles sucede aos melindrosos imitadores de García Márquez, por citar un caso hispanoamericano clásico.

Ese e outros trazos de estilo seus son, para Julian Barnes, amigo persoal de Brookner até a súa morte en 2016, unha clara mostra de que «Anita nunca finxía nada na súa escrita. Ou quizais sexa máis acertado afirmar que na súa ficción, coma na súa vida, raro era que fixese algo que non quería».

 

Os soños

O mundo dos soños está así mesmo presente en Os tardeiros e xoga un papel crucial dentro da engrenaxe psicolóxica. Dun modo particular, é o personaxe de Fibich o que, dun xeito freudiano e recorrente, descarga as súas angustias nos pesadelos, que volven a cada canto e nos que se repiten determinadas teimas, como a obsesión pola limpeza ou os problemas coa vivenda. Xa de adulto (cun fillo ao seu cargo), o personaxe chega a apuntar moitos deses soños nun diario. Por exemplo, o que ten co dentista, outro relacionado con voar ou aqueloutro no que visualiza o seu cadáver dende fóra.

Emparentadas co onirismo estarían así mesmo as visitas de Fibich á psicanalista, a señora Gebhardt, na procura dun efecto balsámico que non sempre se produce. As sesións de terapia son, en certo sentido, a versión profesional dun apoio que, de seu, este personaxe atopa na súa férrea amizade con Hartmann.

 

As artes

Anita Brookner posuía un coñecemento profundo da pintura. Foi unha eminencia na historia da arte e unha figura de relevo mundial no estudo do período academicista. De feito, a súa carreira como novelista comezou aos 53 anos; como deixou dito en algures, con esa idade principiou «unha segunda vida». A cuestión é que a súa sabenza pictórica aparece reflectida nas novelas dun modo notable, e moi orixinal.

Tira seguido, por exemplo, dun curioso recurso mediante o cal describe ao primeiro unha escena (perfectamente acoplada no relato) e, cando está a piques de concluír, cita, case a furto, un determinado cadro ou autor. Daquela, se o lector coñece a obra ou se fai o esforzo de informarse, percibirá deseguida o milleiro de similitudes –cando non directamente o calco– entre a descrición literaria e a pintura, o movemento ou o autor amentados, que á súa vez se integran na novela e incluso achegan nova e insospeitada información.

No caso de Os tardeiros paga a pena prestarlles atención ás mencións directas ou indirectas a Baudry, Bouguereau, Derain, Brueghel, Courbet ou Gainsborough. Sempre homes, é certo, como por outra banda acontece coa práctica totalidade das referencias ás que remite Brookner. Neste sentido, só no referido a outros escritores, na presente novela hai alusións a Trollope, Kafka, Dickens, Tolstoi, Goethe, Collins, Baudelaire ou Proust. Unicamente na relación de obras literarias é onde se nos permite inferir a autoría feminina, con A princesa de Clèves, de Madame de La Fayette. Por certo, esa obra literaria, xunto coa Madame Bovary de Flaubert, preséntase como contrapunto ao intelecto de Yvette, personaxe realmente excepcional por parapetarse no frívolo artificio conservador como defensa fronte a un pasado que porfía en presentar como un conto de fadas, cando en verdade foi abominable e terrorífico.

 

Sexualidade, pracer e punto de vista

Como a miúdo se sinala, Os tardeiros ocupa un lugar senlleiro e diferenciado dentro da obra de Brookner.

Senlleiro porque a autora a consideraba a súa mellor novela: pouco antes de falecer, declarou que se unha obra súa merecía o Booker (un dos premios literarios de maior prestixioso en lingua inglesa, se non o que máis), era esta. Déranllo, non obstante, por outra, Hotel du Lac, unha vez que se impuxo a Flaubert’s Parrot, precisamente do seu amigo Barnes, que quedou finalista na edición de 1984.

E diferenciado porque se centra en, ou parte de, dous protagonistas varóns, algo infrecuente na súa produción, dado que adoitan ser mulleres solteiras –ou acaso soas– na mediana idade as que enfían as súas novelas.

Pois ben, unha desas mulleres protagonistas súas (Rachel, en A Friend from England), xa bastante avanzada a novela, de pronto rompe os esquemas do lector ao darlle a entender que non leva a fríxida, solitaria e cohibida existencia que a veciñanza lle presupón; ben ao contrario, descubrirase como un ser humano cunha vida sexual satisfactoria e máis ou menos regular, só que sen unha parella estable e coa discreción por bandeira. Aí vexo eu unhas das visións máis logradas e respectuosas de Brookner acerca da sexualidade dos seus personaxes. E aquí, en Os tardeiros, tamén algo diso parece intuírse.

«Non hai hoxe unha soa obra memorística que se poida considerar completa se non aborda a vida sexual do suxeito», afirmaba o protagonista de O quinto en cuestión, obra cumio do canadense Robertson Davies. Malia o nesgo maximalista, a frase funciona razoablemente ben á hora de valorar as calidades dunha obra literaria, non só as memorialistas. As pezas de Brookner teñen, en calquera caso, bastante de memorialistas, ou polo menos iso afirma a articulista cultural Laura Thomson: «Anita Brookner é, en esencia, unha autora autobiográfica». Sexa como for, aplicada a aseveración de Davies a esta novela en particular, o resultado é satisfactorio.

En Os tardeiros, como parte do incesante xogo de contrastes, o lector saberá das relacións sexuais de Hartmann e Yvette (a súa dona), de Hartmann e Elizabeth (a súa amante), de Fibich e Christine, de Toto, de Marianne… Mesmo, nalgúns casos, aparecen outras formas de sexualidade máis perversas –mesquiñas, incluso–, como sucede con Hendersson, o encargado de mantemento da escola, ou con Joy, a aia dos nenos durante a primeira etapa en solo inglés. Tamén están presentes as sexualidades imaxinadas: a que Hartmann lle atribúe con desgana á súa filla Marianne con Roger, o seu timorato marido, ou a que incomoda a Christine respecto ao seu fillo Toto, de quen nun momento dado dubida se non será, na súa condición de actor, «unha mera fantasía para as amas de casa».

Hai, a este respecto, unha pátina psicolóxica evidente en cada pasaxe de índole sexual, sexa no grao que for, que con frecuencia se interna nun terreo lindeiro: o pracer. Aquí, de novo, o discurso empata coa calor do fogar, os queixos Cantal e Brie, o viño quente con especias ou as botellas de champaña, fontes de gozo sempre.

De igual modo, cómpre ter presente a compoñente da perspectiva. Así, non só importa o relato fiado pola voz do narrador omnisciente, tamén é fundamental onde se coloca o espectador. Deste modo, será posible coñecer as relacións sexuais de Toto ou de Marianne a través da mirada dos seus pais, ou as de –por pechar o círculo– Hartmann e Yvette a través da dos seus mellores amigos, Fibich e Christine.

 

Os opostos

Sen abandonar ese resolutivo xogo de contrastes, polo xeral bastante doados de identificar, velaí o choque entre as cores frías e cálidas na roupa, no mobiliario, nas paredes, nas baterías de cociña, nos ceos; velaí tamén as referencias ás estacións, aos cambios de marco espacial («a cruel e pesada carga do norte» en contraposición co «solleiro sur»; velaí, outra volta, o binomio interiores-exteriores («abandonada a reconfortante calor do apartamento, bateu, cunha certa sorpresa, co frío do serán»); o contraste entre o sol e a sombra, entre a cidade e o medio rural (a buliciosa Londres fronte á lamaguenta campiña de Surrey), entre modelos de metrópole e estilos de vida (Berlín e Múnic, Bordeos e París). Por non entrar na idiosincrasia dos protagonistas (elas e eles), que non poderían ser máis distintos, nin complementarse mellor.

 

Por que Os tardeiros

Xa pechado o acordo de cesión de dereitos, a axente de Brookner formulounos unha pregunta concreta: «Os propietarios teñen curiosidade por saber por que razón escolleron vostedes Os tardeiros e non outra novela da autora». Ao cal, dende Hugin e Munin respondemos:

 

En primeiro lugar, debemos apuntar que somos conscientes de que escollemos unha das súas novelas máis complicadas, se ben era unha das máis queridas pola propia autora. Considerámola unha obra extraordinaria en vista da súa habilidade para alternar de forma amena as historias de dous matrimonios, tamén porque introduce dun modo xenuíno os temas do exilio e do nazismo, e porque ofrece algunhas análises verdadeiramente memorables do comportamento humano. Descartamos as outras tres novelas que nalgún momento barallamos traducir: A misalliance, A Family Romance e, se cadra un punto por riba das dúas anteriores, Brief Lives, unha durísima competidora. En fin, para ser honestos, da narrativa de Brookner gústanos todo, dende A Start in Life ou Hotel du Lac até outras pezas menos coñecidas como Incidents in the Rue Laugier. E houbo, así mesmo, un último motivo de peso que nos levou a elixir Os tardeiros: cremos percibir un vínculo cunha novela doutro excelente autor inglés, que ademais era amigo persoal da autora. Referímonos a Julian Barnes, en concreto á súa novela Arthur e George (2005), cuxa estrutura casa coa de Os tardeiros.

 

Valla logo ese breve compendio de ideas como broche e convite a todos os lectores e lectoras de Galicia a que lean Os tardeiros, que, sen selo, comparte características con moitas das mellores novelas río.

Balance do ano editorial 2022

/en

Coma cada ano ao chegar estes días, facemos balance do traballo realizado, nun 2022 que resultou complicado debido ao considerable aumento dos prezos de transporte, tintas, papel, materiais de embalaxe… Baste dicir que, para a mesma cantidade, o modelo de cartón de envío que en marzo nos custara 0,41 € a unidade, a pasada semana estaba a 0,80 €; de aí que optásemos por outro máis económico, que con todo non baixou dos 0,66 €; ou, no caso do papel, para a mesma cantidade de exemplares e con características de formato idénticas, o derradeiro libro deste ano, con 320 páxinas, custounos practicamente o mesmo ca outro impreso en marzo, con 540 páxinas.

Así mesmo, cabe sinalar que acordamos non presentarnos á última edición das Axudas á Tradución que a Consellaría de Cultura tramita da peor maneira imaxinable. Esa liña de subvencións, na teoría, é a tal para editoriais especializadas coma a nosa, e polo tanto a onde cremos que ten sentido acudir, pero non nas actuais condicións, analizadas por enésima vez uns meses atrás. Coa última década como base, a dicir verdade non temos xa grandes esperanzas de que a cousa mude de maneira substancial, polo que só lle vemos solución cun cambio de Goberno, xente nova, máis receptiva e competente, e ideas novas, súas e emprestadas do sector.

Polo demais, participamos na Semana do Libro de Compostela, onde nos foi ben. E tamén consideramos unha boa nova que houbese varios títulos recentes de Hugin e Munin escollidos en distintos clubs de lectura: A nosa Negra, Morrerei outro día, A escritora, As nosas normas ou O lector. E, para 2023, xa están programadas novas sesións con, outra volta, Morrerei outro día, e, como novidade, A curmá Phillis. O noso agradecemento a todos eses lectores e lectoras e a quen os coordinan e seleccionan os nosos libros.

 

Decembro de 2021

Malia non seren estritamente obras do curso editorial que agora acaba, encomezamos este balance trimestre a trimestre amentando os dous títulos publicados na última quincena de 2021 a modo de recordatorio, pois é frecuente que queden nunha sorte de limbo e polo tanto non reciban toda a atención que quizais merezan.

Así, en decembro de 2021, incorporaramos dúas novelas ao noso catálogo: Thérèse Desqueyroux, do premio nobel François Mauriac, traducida do francés por Xavier Senín, e mais As consecuencias da vella historia, de Georgios Viziinos, gañadora do III Premio Realia que convocaramos en xullo de 2021, cuxa tradución dende o grego moderno correu a cargo de Alfonso Blanco.

 

Os 8 títulos de 2022

En 2022, centramos todos os nosos esforzos na colección principal, de tal modo que o número de novos títulos quedou limitado a oito, é dicir, dúas novas novelas por trimestre. Baixamos xa que logo a media de publicacións da nosa primeira década de vida: 11 novelas ao ano. Así a todo, temos a sensación de que a decisión foi para ben. Ao noso entender, o nivel de calidade ofrecido neste 2022 entra claramente no podio dos nosos mellores anos. Tamén foi o ano no que acadamos a paridade de xénero entre os novos autores e autoras publicados. Deteñámonos pois, brevemente e por orde cronolóxica, en cada unha das publicacións.

O 1 de abril presentamos unha obra traducida do éuscaro, a cuarta xa. Tratouse de A casa do pai, da vitoriana Karmele Jaio, a día de hoxe unha das máis prestixiosas narradoras a nivel estatal. A novela, de cuxa tradución se encargou Isaac Xubín, foi distinguida co Premio Euskadi de Literatura e, entre os temas que propón, figuran as complexas relacións entre a masculinidade e o feminismo, a identidade ou a memoria. Que saibamos, aínda ninguén a propuxo para un club de lectura, polo que dende aquí animamos a facelo. A casa do pai é unha obra moi ben escrita que permite debater sobre multitude de temas de interese.

A canda o de Jaio, saíu o que posiblemente sexa o noso libro do ano: A educación sentimental, de Gustave Flaubert. A encargada de traducir esta longa obra mestra (540 páxinas na edición galega) foi Isabel Soto, responsable así mesmo do corpo de notas (máis de 200) e dos tres apéndices que facilitamos na páxina web como complemento á lectura: «Xénese da obra e marco temporal», «Quen é quen» e «Valoracións críticas». Como comentaba a tradutora nunha entrevista recente: «Hai páxinas desta novela de Flaubert nas que unha quedaría a vivir». Como ao longo de todo este ano demos boa conta do moito que ofrece A educación sentimental, e posto que con certeza volveremos de tempo en tempo sobre ela polo que ten de canónica, escusamos comentar aquí máis nada.

No mes de xullo presentamos dúas obras breves. Por unha banda, O monstro, de Stephen Crane, traducida do inglés por Iago Nicolás Ballesteros. Esta peza –minuciosamente analizada, e enxalzada, de maneira recente por Paul Auster– aborda con gran sutileza e facendo un intelixente uso das elipses, o racismo padecido pola comunidade afroamericana nos EUA a finais do século XIX e comezos do XX. O seu autor foi pioneiro do realismo social, do naturalismo e da narrativa de corte psicolóxico, onde brillou con luz propia. Paga moito a pena para amantes da narrativa breve.

A outra obra que saíu no verán foi O castelo Rackrent, unha novela curta de Maria Edgeworth que traduciu Alejandro Tobar. Trátase dunha obra satírica pioneira da literatura histórica anglo-irlandesa. De tal modo que, segundo nos fixo saber o historiador Miguel Anxo Seixas, «a sociedade que describe presenta numerosas similitudes coa Galicia da época». No plano estritamente literario, destacariamos o intelixente uso que Edgeworth fai da figura retórica do dialoxismo, cun narrador non fiable. Polo tanto, malia a súa brevidade, é unha obra de ficción moi apetecible para quen queira saber, dende o humor, como era a vida nun país asoballado polas prácticas feudais dos terratenentes, tanto de orixe estranxeira coma oriúnda.

O 1 de outubro estaban na rúa outro par de obras. Unha procedente da literatura alemá: O solteirón, do austríaco Adalbert Stifter, traducida por Rosa Marta Gómez Pato, unha veterana xa na nosa carteira de tradutores e tradutoras. Desta peza, dicíase hai pouco na revista literaria dixital Biosbardia que ten «unha prosa segura, por veces vizosa, por veces bucólica, que consegue transmitir con gran facilidade sensacións e momentos. Esta pequena obra é ideal para perderse na evocación dos tempos idos da man dun autor moi orixinal». Do autor, nós subliñabamos os ecos románticos e mais o estilo intimista. E adheriámonos á descrición que del fixera Thomas Mann, quen o cualificou como «un dos narradores máis enigmáticos da literatura universal».

A segunda obra aparecida en outubro foi A curmá Phillis, de Elizabeth Gaskell. Da tradución ocupouse María Reimóndez. Poida que A curmá Phillis sexa a peza máis lograda dentro da abondosa produción de narrativa breve de Gaskell, unha autora da que estrañamente nunca antes se publicara nada en galego. É unha obra sutil que contrapón a realidade labrega e o mundo industrializado, e nela salientan o humor, a fluidez imprimida á trama e mais a autonomía e a complexidade da protagonista. Cónstanos que empeza a moverse xa por algún que outro club de lectura, cousa que agradecemos e celebramos. É unha moi boa opción para quen desexe fincarlle o dente á literatura inglesa do XIX.

Quixemos acabar o ano en grande, con dúas novelas de excepción. Unha, O neno perdido, conmovedora e soada nouvelle do estadounidense Thomas Wolfe. Resúltanos ademais especialmente grato que o seu tradutor fose o eumés-vigués Ignacio Chao. O de Wolfe é un texto cun pouso lírico extraordinario, nada fácil de trasladar con acerto; por esa razón, de igual maneira que no seu momento insistiramos para embarcar o autor de novela negra Diego Ameixeiras no labor de tradución de coñecidas obras de Dashiell Hammett e Raymond Chandler, agora porfiamos para que Chao retomase a súa faceta de tradutor (que en rigor nunca abandonou por completo, só que foi sobre todo nos primeiros anos 2000 cando verteu ao galego emblemáticos títulos da LIX para Xerais e para Tambre). O resultado que logrou Chao co texto de Wolfe toca agora que o xulgue o lectorado.

E como peche de ano, velaí Os tardeiros, unha longa, esixente e profunda novela acerca das complicacións da idade adulta, decote indisociables da nenez, escrita por Anita Brookner, unha das mellores autoras en lingua inglesa de todos os tempos e, segundo a estudosa Helen Dunmore, a súa prologuista na edición moderna da novela en Penguin, «a máis europea das escritoras británicas». Da tradución dende o inglés encargouse Alejandro Tobar.

Das obras de Brookner e de Wolfe non diremos máis nada neste balance de ano, pois temos previsto acomodar dentro de pouco senllas entradas de blog con información complementaria acerca de ambas as dúas.

Os libros que virán

Baste un par de pinceladas do que está por chegar, sen citar títulos nin nomes: precisamente porque en 2022 publicamos só os 8 títulos de rigor da colección principal, temos arestora en cola de espera, mesmo maquetadas, varias obras da colección paralela, «Vólvense os paxaros contra as escopetas». Contamos con sacalas ao longo de 2023. De igual modo, están xa en proceso de revisión senllas obras da literatura sueca e grega moderna, que en principio sairán o 1 de abril. Por outra banda, pechamos hai escasos meses os dereitos dunha obra escocesa, que programamos para mediados de ano. E estamos tratando de pechar tamén os dereitos doutra boa novela contemporánea francesa.

 

Os dous recordatorios de cada ano

Cabe lembrar, a modo de preámbulo, que a nosa independencia respecto dos cartos públicos é total. Proba disto é que –nunca cansaremos de recordalo– o 90 % das obras presentes no noso catálogo están sufragadas integramente por nós, sen axudas nin inxerencias, nin directas nin indirectas nin encubertas. E non porque non teñamos dereito a máis subvencións ou non as queiramos e creamos merecelas, senón porque, no trato coa Administración galega do Partido Popular, é moi difícil saír con dignidade cando se entra na arrevesada e perversa roda das axudas públicas que a Consellaría de Cultura reparte (chamarlle xestionar non se pode) con man caciquil.

En segundo lugar, o recordatorio derivado: se podemos falar de independencia económica respecto da Administración, é grazas, sobre todo, ao apoio das persoas subscritoras. Tan certo é que temos unhas vendas modestas nas canles comerciais convencionais coma que, sen o apoio financeiro do centenar de socios e socias (+3 neste 2022), non habería un catálogo nin remotamente parecido ao actual.

De aí este dato orientado aos potenciais subscritores: a modalidade de subscrición estándar mantense sen cambios dende 2011 e implica a entrega a domicilio de 8 novos títulos cada ano a razón de 116 euros. Todo isto pese á alza extrema de prezos. Por iso, hoxe máis ca nunca, dependemos da base de subscritores e subscritoras (elas, o 60 %).

Quen poida e aínda non o fixese, que por favor considere a posibilidade de subscribirse, ou a posibilidade de regalar unha subscrición.

Moitas grazas, boas lecturas e próspero 2023

Voces cruzadas

/en

Hai na teoría literaria, máis concretamente no que se denomina paratextualidade, un elemento ao que nós procuramos prestarlle unha especial atención: a presentación editorial contida nas contracubertas e, ocasionalmente, nos apéndices de apoio inseridos nas lapelas. Precisamente porque as posibilidades de redacción son enormes, é fácil errar: sexa caer na autocomprancecia, na esaxeración, nos lugares comúns ou simplemente destripar en exceso.

Unha fórmula, non exenta de perigo, que a nós nos resulta especialmente grata pasa pola posibilidade de facer dialogar a obra presentada con outras voces, ben de noso, ben de persoeiros das letras doutros espazos literarios. Velaquí algúns exemplos que oxalá animen á lectura:

  • En As damas verdes, de George Sand: «… a novela foi moi apreciada por, entre outros, Rosalía de Castro, quen reparou nas enormes similitudes co seu El caballero de las botas azules (1867). Por outra banda, cabe sinalar que a galega consideraba a Sand unha “novelista profunda”, ademais dun modelo vital, ideolóxico, intelectual e creativo da muller emancipada e progresista».

  • En O solteirón, de Adalbert Stifter: «… admirado, entre outros, por Rilke ou Thomas Mann, quen cualificou a Stifter como “un dos narradores máis enigmáticos da literatura universal”, para o caso cabe rescatar a descrición que del fixo Hannah Arendt como “o meirande paisaxista da literatura”».

  • En O monstro, de Stephen Crane: «… xorde a pregunta de a quen lle apoñer en verdade a etiqueta de “monstro”, se ao personaxe así denominado ou, como apuntou Harold Bloom, á mente colectiva».

  • En O castelo Rackrent, de Maria Edgeworth: «.. os vencellos literarios [da autora] con Walter Scott, autor escocés que gabou o seu talento para os contos infantís, as descricións da vida irlandesa e o seu particular humor».

  • En A infancia dun xefe, de Jean-Paul Sarte: «… para desgraza de personaxes tan sinistros coma o pronazi Robert Brasillach, que cualificou a obra de aburrida e malsá, acadou un éxito notable, entre outras razóns pola habilidade indiscutible do autor para plasmar fielmente o ambiente convulso que precedeu o auxe do fascismo e moitas das inquietudes do seu tempo».

  • En Os salgueiros, de Algernon Blackwood: «… en palabras de H. P. Lovecraft, “o mellor relato sobrenatural xamais escrito” e “conforma en por si unha categoría especial da literatura espectral” […] os protagonistas mergullaranse nun suxestivo ambiente de irrealidade e irán tomando conciencia do “horror cósmico” e das presenzas sobrenaturais que os asexan».

  • En Nós, de Evgenii Zamiatin:«… George Orwell salientaba a súa «forte tendencia ao primitivismo”, así como os “impulsos atávicos” do desasosegado protagonista, D-503. Pola súa parte, Ursula K. LeGuin puxo o acento no seu carácter de excelencia e no “ton anarquista”».

  • En A educación sentimental, de Gustave Flaubert: «… e, sobre todo, as elipses e as rupturas temporais, por veces dunha secuencia a outra (“os brancos de Flaubert”, en palabras de Proust), que case parecen anticipar a fotografía e a montaxe cinematográfica».

  • En Dos días do porvir, de H. G. Wells: «Elizabeth e Denton [os protagonistas] son o que Isaac Asimov chamaría “medievalistas”, o cal, nun contexto futuro, identifica aquelas persoas que rexeitan a vida urbana e o progreso tecnolóxico, avogan por unha volta ao rural e anhelan os usos e costumes do pasado».

  • En Colleita vermella, de Dashiell Hammett: «… de lectura inescusable […] por algunhas escenas e diálogos verdadeiramente xeniais: segundo o existencialista galo André Gide, “o último en atrocidade, cinismo e horror”».

  • En A casa e o cerebro, de Edward Bulwer-Lytton: «… sinala H. P. Lovecraft: “é innegable o talento de Bulwer-Lytton á hora de conformar un certo e estraño encanto”, talento que lle permitiu facer “un dos mellores relatos sobre casas encantadas”».

  • En Fosca, de Igino Ugo Tarchetti: «… Italo Calvino afirmou: “Fosca é unha personaxe entre liberty e dannunziana anticipada polo menos vinte anos nun mundo que non é o seu”».

Gaskell e Stifter, grandes plumas do século XIX

/en

Incorporamos estes primeiros días de outono dúas novidades á colección principal, que lles enviaremos en cuestión de horas ás persoas subscritoras e, máis tarde, ás librarías.

Traemos, por unha banda, O solteirón, unha singular novela de Adalbert Stifter, escritor nado en Bohemia (en 1805, cando esta formaba parte de Austria-Hungría), sen unha adscrición clara a unha determinada corrente -aínda que con ecos do Romanticismo- e que destacaba polo seu estilo intimista e a preocupación pola estética. Influíu e gustou moito tanto entre os seus contemporáneos coma entre autores e autoras de épocas posteriores. Así, Thomas Mann considerábao «un dos narradores máis enigmáticos da literatura universal», mentres que Hannah Arendt o cualificou como «o meirande paisaxista». Sexa como for, velaí está por fin dispoñible en lingua galega unha das súas obras máis senlleiras, traducida do alemán por Rosa Marta Gómez Pato. Trátase dunha peza de ambiente rural, con trazos de novela iniciática e un evidente pouso humanista.

Por outra banda, A curmá Phillis, talvez a peza máis lograda dentro da abondosa produción de narrativa breve de Elizabeth Gaskell, escritora británica de primeira categoría. Ocupouse da tradución dende o inglés María Reimóndez. Nesta obra cargada de sutileza salienta, ao noso entender, a acertada contraposición da realidade labrega (afastada da clase acomodada descrita por outras escritoras do momento) e o mundo industrializado. De igual modo, a crítica adoita loar a fluidez imprimida á trama, sen excesivas ramificacións, o humor sutil, o final aberto e mais a autonomía da protagonista, unha personaxe complexa que non se axusta aos estereotipos esperables.

Coa obra de Gaskell, son xa 37 as obras importadas do inglés. Da literatura alemá, coa de Stifter, van polo de agora 7.

Quen esteades en disposición de apoiar o noso labor cunha subscrición, adiante, e moitas grazas.

Boas lecturas!

As catro pezas en galego de Stephen Crane

/en

Coa publicación de O monstro, na tradución de Iago Nicolás Ballesteros, o corpus galego de literatura traducida acada unha representación máis que digna da produción narrativa de Stephen Crane.

Paul Auster, nada menos, cualificou esta obriña en concreto como “exquisita e audazmente concibida, a máis poderosa e complexa das súas novelas curtas”, mentres que do seu autor afirmou que “foi o Mozart da literatura”. Sexa como for, O monstro, obra que naturalmente incorporamos á colección principal, encomeza con innegable forza:

No seu momento, Laura Sáez traducira as novelas Maggie, unha muller da vida e A insignia vermella do valor, accesibles ambas as dúas en PDF no catálogo da Biblioteca Virtual de Literatura Universal en Galego. Antes ca iso, o relato “Unha ilusión vermella e branca”, de cuxa tradución se ocupou Carmen Villar, formara parte da compilación intitulada O relato policial. De Poe a Conan Doyle, que Ir Indo publicou aló polo ano 1997.

De momento, son só catro as obras narrativas que de Stephen Crane é posible ler en lingua galega, pero todas dun valor enorme. Oxalá pronto máis editoriais especializadas aborden a tarefa de seguir traendo as alfaias legadas por tan singular e esixente artista.

Novidades estivais: novelas de Maria Edgeworth e Stephen Crane

/en

Acaban de chegar da imprenta as dúas novidades do trimestre que encomeza en xullo. Polo tanto, no que resta de semana enviarémoslles o paquete con ambos os novos títulos ás persoas subscritoras, para despois empezar a comercializalos nas librarías e demais canles habituais.

Desta vez optamos por presentarlle ao lectorado en galego, por un lado, a obra satírica de Maria Edgeworth intitulada O castelo Rackrent, considerada pioneira da literatura histórica anglo-irlandesa e na que destaca o intelixentísimo uso que a autora fai da figura retórica do dialoxismo, cun narrador non fiable.

Para a edición galega, decantámonos por ofrecer o corpo textual sen apenas notas ao pé (unicamente nove, e de apoio) e prescindir así mesmo da introdución, o glosario e as densas notas terminolóxicas do orixinal. Ese conxunto de peritextos -incorporados pouco antes da publicación en 1800 e escritos na voz dun narrador inglés, un feito que contrasta coa voz xenuinamente irlandesa do criado- buscaba mitigar o posible impacto negativo que os Edgeworth (pai e filla) temían que o libro causase na entusiasta visión inglesa en relación coa Acta de 1800, documento que formalizaría a unión dos reinos de Gran Bretaña e de Irlanda nun só. A tradución ao galego correu a cargo de Alejandro Tobar.

Polo outro lado, trouxemos O monstro, unha obra do estadounidense Stephen Crane, cualificada de maneira recente por Paul Auster no seu ensaio Burning Boy. The Life and Work of Stephen Crane como:

exquisita e audazmente concibida, a máis poderosa e complexa das súas novelas curtas.

Sexa como for, a peza de Crane aborda cuestións tales como o racismo, os prexuízos, o ostracismo e a intolerancia cara aos afroamericanos que marcaron o século XIX e boa parte do XX nos Estados Unidos de América, ademais de retratar a humanidade e a compaixón a través do dilema ético que se lle presenta ao personaxe do doutor e afondar no concepto de monstruosidade. Cabe sinalar que na edición galega inserimos as ilustracións orixinais en branco e negro realizadas por Peter Newell para a publicación do texto orixinal (1898) en Harper’s Magazine. Da tradución ocupouse Iago Nicolás Ballesteros.

Quen esteades en disposición de apoiar o noso labor cunha subscrición, adiante, e grazas.

Boas lecturas e bo verán!

Análise da Orde de axudas públicas á tradución de 2022

/en

ANÁLISE DA ORDE DE AXUDAS PÚBLICAS Á TRADUCIÓN DO 22 DE ABRIL DE 2022,

PUBLICADA NO DOG NÚM. 89 DO 9 DE MAIO DE 2022

*

DECÁLOGO DE MALAS PRÁCTICAS

OU

COMO ACANTOAR A PRODUCIÓN PROFESIONAL DE LITERATURA TRADUCIDA

Velaquí unha exposición breve, razoada e exemplificada dos despropósitos máis substanciais perpetrados pola Xunta de Galicia e os responsables desta convocatoria para a repartición de cartos públicos a partir duns criterios insólitos.

1. Unha convocatoria que segue a mesturar a tradución de obras doutros sistemas literarios ao galego e a tradución de obras do sistema galego a outras linguas.

A finalidade é subvencionar os custos da tradución das diferentes obras literarias en formato papel ou dixital para apoiar o libro galego e o mercado literario galego, no que se refire á tradución para outras linguas de obras publicadas orixinariamente en galego e á tradución para o galego de obras publicadas orixinariamente noutras linguas.

Pese ás reiteradas advertencias, alarmas, solicitudes e reclamacións, a Xunta de Galicia insiste en poñer na mesma orde dúas realidades diferenciadas, con moi diferentes esixencias, condicionantes e problemas. Cal será a razón de tal teimosía?

Confírmase a estratexia de acantoamento á tradución de obras estranxeiras ao galego en favor dunha falsa e irrisoria internacionalización da literatura galega. No caso concreto de quen traballamos con grandes clásicos (antigos e contemporáneos), sufrimos esta deriva dun modo especialmente cruento.

2. Tradución dun mesmo título: criterio de prioridade na presentación da solicitude

Só se subvencionará a tradución dun mesmo título. No suposto de que haxa varias solicitudes para a mesma obra, subvencionarase a primeira solicitude recibida.

Preténdese evitar o disparate de darlle cartos a varias traducións do mesmo título (o cal xa aconteceu), pero faise sen valorar ningún tipo de mérito na realización, simplemente priorizando a orde de chegada da solicitude. Aquí alguén non ten moita gana de traballar; a présa e a falta de rigor non deberían ser a opción tomada na concesión de cartos públicos.

3. Non se valora a traxectoria das editoriais

Poderán ser beneficiarias das subvencións establecidas para a tradución aquelas persoas físicas ou xurídicas que acrediten a súa condición de editoras de acordo co establecido na presente orde, para o que deberán estar dadas de alta na epígrafe 476.1 edición de libros, do imposto de actividades económicas. Esta condición debe cumprirse na data de presentación da súa solicitude.

Non se soluciona e agrávase o problema da entrada de delincuentes e arribistas, editoriais creadas ad hoc para esta liña de axudas. Por conseguinte, xa podemos afirmar que a Consellaría estimula os facinorosos que devecen por apañar cartos públicos, coma en anos anteriores.

Nin rastro daqueles requisitos das convocatorias de 2005 ou 2014 que esixían certificar un mínimo de 10 títulos no catálogo ou un plan editorial a tres anos vista, e nada queda xa, por suposto, dos merecidos puntos para as coleccións específicas acreditadas.

4. Tradución dende a lingua orixinal ou dende outra distinta

B. Documentación específica referida ás obras que se pretende traducir:

– Contrato coa persoa tradutora da obra de data a partir de 1 de xaneiro de 2022, conforme o establecido na Lei de propiedade intelectual, no cal debe constar o importe da tradución, os datos identificativos da persoa que realizará a tradución, e se a obra obxecto da subvención se traduce desde a lingua orixinal ou dunha lingua distinta da orixinal.

Isto reclámao a Administración como mera curiosidade, pois non ten repercusión nin consecuencia de ningún tipo. Cando a Xunta lles pasou o borrador de bases ás asociacións implicadas, contestóuselle que este aspecto non debía quedar limitado a un brinde ao sol, nin a unha apelación ás boas vontades.

Asumindo que poden concorrer a estas axudas as traducións feitas dunha lingua ponte, parece lóxico pensar que non se debe puntuar igual a quen propón traducir, por exemplo, unha novela inglesa directamente do inglés ao galego ca a quen propón traer a obra inglesa dende a versión castelá.

Na outra dirección (galego a outras linguas), de novo parece obvio que debe puntuar mellor unha editorial estranxeira que faga un esforzo por traducir un texto de autoría galega directamente do galego e non aqueloutra que tome a tal obra dende a tradución castelá ou noutra lingua calquera distinta da orixinal.

5. Discriminación de empresas

No caso de que a editorial conte cun equipo propio de tradución, certificación que acredite que a persoa responsable da tradución está incluída no seu cadro de persoal, nunha categoría que a habilite para o exercicio de tal labor, así como do seu currículo e a cuantificación do importe da tradución. Artigo 20. Xustificación. A factura xunto co xustificante do pagamento realizado á persoa tradutora, ou certificación conforme esa tradución se fixo con medios propios. O importe pagado debe coincidir co que se fai constar na copia do contrato.

As editoriais con equipo propio só teñen a obriga de xustificaren que o tradutor ou tradutora figura no seu cadro de persoal. O resto das editoriais deben presentar facturas e xustificantes polo total asignado, non só polo montante concedido pola Administración. Préstase a trampa (que se deu, se dá e se dará) e naturalmente crea un agravio para quen contratamos tradutores fóra, a fórmula habitual aquí e posiblemente en toda Europa, talvez en todo o planeta.

Se existe algún mecanismo de control específico para comprobar que o «equipo propio» recibe o montante íntegro, é dicir, que esa editorial asume a súa parte de gasto, o feito certo é que nas bases non se reflicte.

6. Discriminación en función da nacenza do autor e da súa condición de clásico ou «non clásico»

Artigo 13. Criterios de adxudicación

1. Interese cultural da obra. Máximo 25 puntos.

a) Orixinal de autor/a galego: 25 puntos.

b) Orixinal de autor/a de fóra de Galicia 20 puntos.

3. Características da tradución da obra. Máximo 25 puntos.

a) Doutras linguas ao galego: 20 puntos.

b) Do galego a outras linguas: 25 puntos.

c) Doutras linguas ao galego dun autor clásico: 5 puntos.

d) Do galego a outras linguas dun autor clásico: 10 puntos.

Poñamos dous exemplos a partir dos apartados 1 e 3, os dous que fixan as puntuacións para as obras como tales (pola súa banda, o apartado 2 refírese á traxectoria do tradutor e o 4 ao montante proposto no contrato por cada editorial):

Marta Rivera de la Cruz, de presentar algunha editorial unha obra súa escrita orixinalmente en castelán, recibiría, polo mero feito de que naceu en Lugo, un 12 % máis de puntuación ca calquera autor foráneo (Paul Auster, Murakami ou Svetlana Aliexevich…).

Calquera obra escrita en galego por un autor ou autora galegos vivos obterá exactamente o dobre de puntuación ca calquera obra dun clásico universal, sexa Zola, Thackeray, Gogol ou Selma Lagerlöf. De novo, produto de mesturar allos con bugallos (véxase punto 1).

7. Esíxese papelame que certifique o coñecemento de linguas e a realización de carreiras e cursos

Artigo 13. Criterios de adxudicación

2. Traxectoria profesional da persoa tradutora: máximo 30 puntos.

a) Formación universitaria vinculada á tradución: 10 puntos.

b) Outra formación (formación acreditada en linguas e/ou outros títulos oficiais relacionados coa tradución): 1 por título, máximo 5 puntos.

c) Obra traducida: máximo 10 puntos.

– De 2 a 5 obras: 2 puntos.

– De 6 a 10 obras: 5 puntos

– Máis de 10 obras: 10 puntos.

Deberán acreditarse as obras traducidas a través da referencia ao ISBN.

Do exposto dedúcese que unha persoa acabada de licenciar en Tradución e Interpretación ou Filoloxía acadará 10 puntos pola súa formación universitaria, os mesmos ca un tradutor profesional sen eses títulos concretos pero con 500 obras no haber, mesmo se tivese outra titulación: Xornalismo, Historia, Bioloxía…

Esta liña de axudas non é o lugar para esta clase de argucias. Os novos profesionais necesitan e merecen unha especial protección e oportunidades de traballo, pero quen llelas debemos dar somos as editoriais, non as trampas administrativas na puntuación de convocatorias públicas. Ademais, é moi posible que estas artimañas acaben por volverse na súa contra, e é seguro que polo pronto prexudican os profesionais cunha carreira, por unha mera cuestión de tempo, máis sólida.

É lamentable o comportamento de quen pretende eliminar rivais invocando un mal entendido «intrusismo» profesional, como lamentable é que a Xunta abrace esta falacia e a incorpore ás novas e atoleiradas bases.

Por outra banda, confúndese a presente liña de axudas públicas á tradución cunha convocatoria pública de emprego. Amais, queda en evidencia unha vertente intervencionista moi difícil de xustificar. A solución, como se lle fixo saber á Consellaría por escrito en polo menos tres ocasións, sería tan simple como pedir a achega dos currículos ou directamente a relación de obras traducidas do tradutor ou tradutora que propón a editorial (máxime cando a Administración se reserva o dereito a «requirir en todo momento calquera documentación que considere oportuna» así como a «requirir a exhibición do documento ou da información orixinal»). Naturalmente, calquera editorial é libre de escoller a persoa que se encargará da tradución, pero se opta por contratar alguén non profesional ou con menor experiencia, semellaría lóxico pensar que esta persoa non acadará idéntica puntuación no expediente ca quen busca a distinción ou a competencia dun tradutor ou tradutora de ampla e contrastada traxectoria.

8. Os premios imposibles e difusos

Artigo 13. Criterios de adxudicación

d) Premios á tradución: máximo 10 puntos.

– Premios nacionais ou estranxeiros: 2 puntos por premio, máximo 10 puntos.

– Premios autonómicos: 1 punto por premio, máximo 5 puntos.

Tan só unha reflexión en voz alta: que tradutor pode aspirar aos 10 puntos? As vías non poden ser máis surrealistas. Esta, que dentro do disparate parece a máis plausible, evidénciao: o profesional da tradución que aspire aos 10 puntos deberá contar co Premio Estatal de Tradución (2 puntos), con algún Misterioso Premio Internacional de Tradución Sen Especificar (2 puntos) e con 6 premios de ámbito galego (en Galicia, hoxe, hai tres certames en activo: o Plácido Castro, o Follas Novas e mais o Realia; 4 se sumamos o da Universidade de Vigo, restrinxido ao ámbito universitario). Pero resulta que os «premios autonómicos» teñen un tope de 5 puntos, co cal cumpriría botar man doutro premio estatal ou internacional a maiores. Que clase de burla contable é esta?

9. A desaparición dun criterio universalmente aplicado: a extensión das obras

Este punto, o máis inxustificable e que estraga de vez a convocatoria, iguala as cantidades a percibir por un folleto de 3 páxinas e por unha obra de centos ou miles. Perpetrar este cambio desvirtúao todo, unha vez máis. Así, se concorresen dúas obras A (de 10 páxinas) e B (de 1000 páxinas) e as dúas acadasen a mesma puntuación, poñendo que o editor para A propuxese o mesmo pagamento ca o de B, ambas as obras recibirían idéntico montante: por exemplo, poñamos que 2000 euros. Así, a Xunta concederíalle 200 euros por páxina a A e 2 míseros euros a B. Dito doutro modo, as obras voluminosas –que son as que en último termo máis precisan dunha axuda á tradución– están vetadas de facto.

10. Para rematar ou para non seguir…

Doe a falta de interese mostrada por gran parte da prensa. Así mesmo, producen vergoña allea os discursos públicos de demanda de máis cartos como solución primeira e case única aos problemas reais do sector, que son outros e ben máis profundos.

O café para todos é a peor das políticas posibles. Non todo é merecedor dunha axuda á tradución, consista esta en migallas ou nunha subvención ben formulada, transparente e xusta (en Galicia, na última década, a segunda opción foi un merlo branco). Aínda que anecdótico, non deixa de ser revelador que no bosquexo de bases de hai uns meses a redacción estipulase que «para obter a subvención será necesario que a puntuación obtida sexa do 50%, é dicir non inferior a 60 puntos», e que agora, nas bases publicadas, a cousa quedase en «a puntuación mínima para obter a axuda é de 40 puntos».

Non se pode facer peor, ou si.

A educación sentimental: valoracións críticas

/en

Terceira das entradas relacionadas coa novela A educación sentimental. Os contidos foron elaborados pola tradutora Isabel Soto e teñen por obxecto enriquecer a lectura de quen agora se achegue a unha das obras clave da literatura europea.

Flaubert pensaba que A educación sentimental lograría que os franceses tomasen conciencia da súa inercia. No entanto, foi un fracaso: só vendeu uns centos de exemplares (a primeira tiraxe, de 3000 exemplares non se esgotaría até 1873). A obra espertou rexeitamento tanto pola evocación da sociedade contemporánea como pola súa composición e innovacións estilísticas. Os contemporáneos cualificárona de monótona e aburrida, ironizaron coa debilidade dos personaxes e coa visión pesimista da historia. Sirvan de exemplo as palabras de Jules Barbey d’Aurevilly:

Eu atrévome a dicir que non hai aquí ningunha obra mestra. Afirmo que se trata dun libro mediocre, mediocre en talento de entrada, de atmosfera aburrida, esgotador na pintura detallada, ordinario e monótono no procedemento, a miúdo innobre nos detalles e superado neste xénero pola conclusión. Afirmo que só hai un libro materialista no fondo, materialista na forma, materialista na austeridade, un libro como os fai o materialismo sen poder facer outros, xa que nega a metade, cando menos, da criatura humana. Afirmo que non hai aquí máis ca o Flaubert de Madame Bovary, pero tras pasar por Salambô [sic], un Flaubert marcado, minguado, envellecido e visiblemente esgotado! Afirmo que Gustave Flaubert non chegará máis lonxe no camiño do seu talento, porque os talentos sen alma son incapaces de renovarse. Desprezaron o Infinito, e é o finito o que os mata! Finalmente, afirmo que non cómpre preocuparse polo señor Flaubert agás no caso de que cambie de sistema e de maneiras, e non cambiará. Está pegado á banda, coma no billar! En sete anos, xa veremos! Pero, entrementres, a Crítica, que dende Salambô [sic] previra o esgotamento definitivo de Flaubert, pode escribir hoxe, coas súas mans tranquilas, o epitafio deste home morto: «Aquí xace quen soubo facer un libro, pero non soubo facer dous!».

(Le Constitutionnel, 29 de novembro de 1869)

Así a todo, a novela converteríase nun clásico de grande influencia nos novelistas do realismo, en Proust e mais no nouveau roman.

Un dos seus defensores foi Théodore de Banville, quen afirmou que Flaubert conseguira escribir «unha novela triste e incerta coma a propia vida»:

Todo o mundo lerá, saboreando liña a liña A educación sentimental, unha novela verdadeiramente histórica, no auténtico sentido da palabra, onde a máis mínima escena completada con precisión homérica en canto aos detalles é unha composición completa e harmoniosa, con vida de seu, sen perturbar de xeito ningún a magnífica e sobria unidade do conxunto. O protagonista, Frédéric Moreau, é un de tantos mozos dos que se vían en 1840, cheos de vagas aspiracións amorosas, poesía, ambición, mais carentes da panca que eleva todo iso, é dicir, a vontade paciente do obreiro e a forza viril. Beleza, encanto, riqueza, nada se lle nega, e nin sequera o amor das mulleres que desexou, porque en efecto se converte no amante de todas aquelas que acariñaba co alento das súas fantasías de home novo; e, non obstante, cando chega ao pálido outono da vida, o balance das súas aspiracións e esperanzas pode resumirse cunha espantosa palabra: Nada!

(Le National, 29 de novembro de 1869)

Nunha carta dirixida ao autor en decembro de 1869, sinalaba: «Cómpre vivir, coma nós, en 1840, para saber con que forza evocadora resucitaches aquela época de transición coas súas impotentes aspiracións. Todo iso é verdadeiro até a medula dos ósos e está expresado dun xeito inmortal».

Así, George Sand, sinalou: «Flaubert quixo presentar un exemplo de diversos tipos de xente, tal e como podían encontrase na sociedade moderna, mentres que nas novelas só se describían, polo xeral, dous ou tres tipos diferentes. Pero o xénero narrativo tiña que estar en constante transformación, e en A educación sentimental Flaubert lograra producir unha sensación nova: unha risa indigna contra a perversidade e a covardía das cousas humanas».

Émile Zola considerouna «a única novela verdadeiramente histórica que coñezo, a única verídica, exacta, completa, na que a resurrección das horas mortas é absoluta, sen o menor truco literario».

Que ninguén se equivoque, aí radica o seu talento, a súa particular xenialidade. Outros mirarán o infinitamente pequeno con lupas meirandes, estudarán a realidade máis de preto; outros terán a mesma paciencia, unha visión igual de clara, un método igual de poderoso. Pero o que é de seu, o característico del, é esa penetración nerviosa nos máis nimios detalles, esta anotación asemade meticulosa e vivaz da vida. Sen dúbida, nunca volveremos ver un poeta analítico, un lírico que crava nun cadro os insectos humanos. Aí está o milagre. Cando escoito a crítica reprocharlle a Gustave Flaubert que non achega ren, que non penetra en nada, téntame berrarlles aos meus colegas: «Tanto peor para vostedes, se lles faltan os sentidos. O que achega o autor son as fonduras descoñecidas do ser, os desexos xordos, a violencia, a covardía, toda a impotencia e toda a enerxía expresadas polas miudezas da vida cotiá. E non é un simple escribán. É un músico dotado cuxos poemas están destinados aos oídos comprensivos. Se non escoitades, é porque o sangue ou a bile vos están a asfixiar. Poñédevos nerviosos, habédelo escoitar». Para min, A educación sentimental, como Madame Bovary, é pura sinfonía.

(La Tribune, 28 de novembro de 1869)

Así que estou preto de saber en que reside a miña devoción por A educación sentimental. Ao meu ver, todos os nosos libros, que cremos verdadeiros, son xunto con este obras románticas, óperas amañadas para o espectáculo e a música. Só el posúe un amplo desenvolvemento da vida, sen que o efecto resulte nunca esaxerado, con miras a un engrandecemento do conxunto. Certamente, non nego a composición na obra; pola contra, estou convencido de que Flaubert tivo que esforzarse até o infinito para coordinar os diversos elementos e chegar a un todo homoxéneo. Pero, por un milagre da arte, esta composición desaparece, non hai nada máis visible ca a fatal e necesaria corrente das cousas; é coma a acta escrita baixo o ditado dos feitos […] Tornaremos a A educación sentimental, comprenderemos a súa asombrosa profundidade, na aparente monotonía. Volvo dicilo: non hai na nosa literatura unha obra que posúa até este grao o son da verdade, ningunha que ofreza un depósito máis grande de documentos humanos. De aí o interese constante, a emoción inesgotable, o encanto doloroso desta lectura. Talvez aínda somos poucos os que coñecemos esta fonte, e por iso lla sinalo a toda a nosa mocidade. Un ama a verdade cando le un libro así, un comprende a súa forza, un dise que só a verdade existe e que só a verdade fai o xenio.

(Le Voltaire, 9 de decembro de 1879)

 

Outra información relacionada coa novela:

Xénese da obra e marco temporal

Quen é quen: guía de personaxes

© Copyright – Editorial Hugin e Munin | Aviso Legal – Política de Privacidade – Envíos, devolucións e desistencia