Listado de la etiqueta: flaubert

A misoxinia nas críticas á obra de Colet

As máis das veces, as críticas á literatura de Louise Colet ían dirixidas ao seu sexo. Así, un amplo e moi rancio sector das letras sinaláballe dende as máis variadas tribunas o conxunto de carencias –obxectividade, metafísica, composición…– e, sobre todo, de excesos –frases, sentimentalismo, patetismo, vida privada…– que ao seu xuízo eran característicos da literatura feminina («Nada máis odioso, ou máis femininamente odioso, ca as mesquiñas e pequenas vinganzas», escribiu Barbey d’Aurevilly no capítulo que lle dedicou á escritora), por considerala sobrecargada, líquida, sen valor en comparanza coa literatura de peso, a masculina. «Non se escribe co corazón, senón coa cabeza», sentenciara ao respecto Gustave Flaubert (25 de agosto de 1852).

Fronte a eses ataques, Louise Colet adoptou unha postura inesperada. No canto de emendarse, porfiou en escribir consonte a verdade dos seus sentimentos e emocións, negándose a manter as experiencias persoais á marxe. Reivindicou o seu dereito a que a recoñecesen como muller e como escritora, non adoptou un pseudónimo masculino e esforzouse por demostrar que existía outro camiño alén do todopoderoso rol masculino. Colet entendeu que escribir é escribir a vida, e esa idea fixo que pagase caro rebelarse contra a poética flaubertiana da arte pola arte. Tanto ao longo da súa vida coma posteriormente, recibiu crueis críticas, se ben saboreou tamén as satisfaccións de certa fama poética e a liberdade e de ser ela mesma.

Se cadra, nun século no que as mulleres eran consideradas individuos de segunda clase, no mellor dos casos destinadas a seducir os homes, no peor a dedicarse aos traballos do fogar e aos coidados, non lle perdoaron o seu compromiso coa causa republicana, o seu espírito anticlerical e a posta en valor das mulleres.

Se algunha vez a loita torna grandiosa e sanguenta, quero unirme a ela, quero xuntar a todas as mulleres, a todas as nais, a todas esas irmás na dor e a miseria, e facerlles comprender o que cómpre dicir, o que cómpre facer, o que cómpre esixir para que non sexan eternamente máquinas para o pracer e a reprodución da especie!

(Carta de Louise Colet a Désiré Bancel, 21 de maio de 1850)

En poemas como «À ma mère» (Penserosa, 1840) ou «Aux femmes»; e nos relatos en verso publicados entre 1853 e 1856, La Paysanne, La Servante e La Religieuse, explora a estirpe feminina e alude á sorte común e pouco envexable das mulleres. Entre as biografías que escribiu destacan as dedicadas ás revolucionarias Charlotte Corday e Madame Roland; e en Deux Femmes célèbres (1847) aborda as etapas da vida de Madame du Châtelet e o seu amor por Voltaire para subliñar como neles se entrelazan o gusto polo estudo e os vínculos coa esfera espiritual:

Case sempre hai na vida dos grandes homes unha atractiva figura de muller da que os biógrafos da figura principal desdeñan ocuparse, ou, se o fan, é de xeito imperfecto. Non lles corresponde ás mulleres que se dedican a escribir reivindicar estas conmovedoras e nobres memorias a miúdo descoñecidas para a posteridade? Os historiadores e moralistas, dalgún xeito, tratan as mulleres como nacións vencidas: a súa personalidade queda borrada, desaparece, ou como pouco confúndese coa do home que as dominou. O que tiveron de orixinal, de grandeza e en ocasións de xenio, non se lles recoñece máis ca como un reflexo do espírito do home célebre que amaron.

No seu «Essai sur les ouvrages de Madame de Lambert», prefacio de Œuvres morales (1843), escribe:

Dende Molière, un espírito de denigración sistemática perseguiu sempre as mulleres escritoras (…); a vida familiar e a soidade do claustro privaron a moitas delas dunha reputación brillante, e as que lograron escribir deixáronnos páxinas inmortais; páxinas que ningún home podería escribir coma elas, porque son a expresión dos sentimentos que só as mulleres poden experimentar e, por tanto, expresar con verdade. De aí que sexa incuestionable a intelixencia creadora da muller; negar o seu talento para a escrita é negar a súa facultade de sentir, derivada naturalmente unha da outra.

Louise Colet sufriu nas súas carnes a misoxinia da crítica literaria. Debido ás súas relacións cun bo número de escritores, foi considerada o prototipo da bas-bleu e acantoada no papel de musa. Os seus colegas reducírona a un estatuto feminino que conciben como secundario ou menor. Sobre o seu poemario Le Monument de Molière (1853), á súa morte un crítico falará dos seus «versos de muller dun ton bastante masculino» (L’Univers illustré, 18 marzo 1876).

Rémy de Gourmont (La Motte en Bazoches-au-Houlme, 1858-París, 1915), afirma categoricamente en Promenades littéraires (1907):

Louise Colet participou moito da literatura francesa no transcurso do século XIX, pero… máis polas súas emocións ca polos seus libros. Quentou con todo o seu lume, que era ardente, o corazón filosófico do vello Cousin, e fixo gozar a Flaubert das delicias da primeira paixón. Era bonita, frenética, celosa, espiritual e sen apenas ningún talento.

E Antoine Albalat (Brignoles, 1856-1935), en Gustave Flaubert et ses amis (1927), escribe:

É coñecido o papel de namorada exasperante que desempeñou Louise Colet na vida de Flaubert […] Certamente, un dos máis insoportables tipos de bas-bleus da literatura francesa. A súa beleza foi a razón do seu éxito.

Jules Barbey d’Aurevilly dedícalle un capítulo enteiro na súa misóxina obra Les Bas-bleus (1878). Véxase a mostra a seguir (para o texto completo traducido ao galego por Isabel Soto, basta premer na hiperligazón):

Esta non é só unha bas-bleu. É a reencarnación da bas-bleu. Elévase até a abstracción! Coma as demais, coa vaidade cegadora do xénero, as pretensións, o orgullo fóra de lugar, o ridículo e a inutilidade. A señora Louise Colet tamén ten todo isto, pero con máis insolencia e provocación, a provocación covarde e xactanciosa dunha muller que sabe que en Francia a unha saia se lle permite todo […] Non era unha pedante dura, doutrinaria e plácida coma a señora Sand, pese a que tamén fose pedante; a súa pedantería era desenfreada, ardente, sibilina. Nin miga de prudencia!

Tamén resulta reveladora a peza asinada por Émile Henriot (París, 1889-1961), «Louise Colet. Portraits de femmes», 1913, cuxa tradución galega íntegra de novo pode lerse na hiperligazón:

Era de pluma fácil. E de ancas tamén […] Non era modesta. Pero a modestia, como todo o mundo sabe, é unha virtude cuxo único mérito é darlles beleza ás que só son bonitas […] Louise Revoil –a quen axiña chamaremos Louise Colet– era moi fermosa, e resulta moi difícil distinguir se unha muller moi guapa que escribe ten talento ou non. Os grandes escritores pensaban que tiña moito. Descubriuse que se enganaban cando a señora Colet se converteu nunha anciá. Isto non é moi galante, pero un sofre estas decepcións. A señora Colet causou moitas […] O rei recibiuna nas Tuileries… Porén, a gloria non a dotou dun carácter máis agradable. Toda a vida foi extremadamente túzara e de natural alborotador.

Non obstante, tamén algúns a apreciaron. Victor Hugo mantivo unha correspondencia constante con ela, estimouna, animouna, defendeuna e foi o seu amigo. Ela agradeceullo vivamente. Jean-Pierre Béranger (París, 1780-1857) valora a naturalidade, a verdade e a graza sinxela e inocente da súa escrita. O crítico Eugène de Mirecourt (Mirecourt, 1812-Port-au-Prince, 1880) dedícalle en 1856 unha curta biografía na que se mostra eloxioso, malia comezar dicindo: «Imos contar a historia dunha musa célebre, a quen un escritor dos nosos días feriu con crueldade no máis prezado que ten unha muller: a súa honra!».

* * *

Balance do ano editorial 2022

Coma cada ano ao chegar estes días, facemos balance do traballo realizado, nun 2022 que resultou complicado debido ao considerable aumento dos prezos de transporte, tintas, papel, materiais de embalaxe… Baste dicir que, para a mesma cantidade, o modelo de cartón de envío que en marzo nos custara 0,41 € a unidade, a pasada semana estaba a 0,80 €; de aí que optásemos por outro máis económico, que con todo non baixou dos 0,66 €; ou, no caso do papel, para a mesma cantidade de exemplares e con características de formato idénticas, o derradeiro libro deste ano, con 320 páxinas, custounos practicamente o mesmo ca outro impreso en marzo, con 540 páxinas.

Así mesmo, cabe sinalar que acordamos non presentarnos á última edición das Axudas á Tradución que a Consellaría de Cultura tramita da peor maneira imaxinable. Esa liña de subvencións, na teoría, é a tal para editoriais especializadas coma a nosa, e polo tanto a onde cremos que ten sentido acudir, pero non nas actuais condicións, analizadas por enésima vez uns meses atrás. Coa última década como base, a dicir verdade non temos xa grandes esperanzas de que a cousa mude de maneira substancial, polo que só lle vemos solución cun cambio de Goberno, xente nova, máis receptiva e competente, e ideas novas, súas e emprestadas do sector.

Polo demais, participamos na Semana do Libro de Compostela, onde nos foi ben. E tamén consideramos unha boa nova que houbese varios títulos recentes de Hugin e Munin escollidos en distintos clubs de lectura: A nosa Negra, Morrerei outro día, A escritora, As nosas normas ou O lector. E, para 2023, xa están programadas novas sesións con, outra volta, Morrerei outro día, e, como novidade, A curmá Phillis. O noso agradecemento a todos eses lectores e lectoras e a quen os coordinan e seleccionan os nosos libros.

 

Decembro de 2021

Malia non seren estritamente obras do curso editorial que agora acaba, encomezamos este balance trimestre a trimestre amentando os dous títulos publicados na última quincena de 2021 a modo de recordatorio, pois é frecuente que queden nunha sorte de limbo e polo tanto non reciban toda a atención que quizais merezan.

Así, en decembro de 2021, incorporaramos dúas novelas ao noso catálogo: Thérèse Desqueyroux, do premio nobel François Mauriac, traducida do francés por Xavier Senín, e mais As consecuencias da vella historia, de Georgios Viziinos, gañadora do III Premio Realia que convocaramos en xullo de 2021, cuxa tradución dende o grego moderno correu a cargo de Alfonso Blanco.

 

Os 8 títulos de 2022

En 2022, centramos todos os nosos esforzos na colección principal, de tal modo que o número de novos títulos quedou limitado a oito, é dicir, dúas novas novelas por trimestre. Baixamos xa que logo a media de publicacións da nosa primeira década de vida: 11 novelas ao ano. Así a todo, temos a sensación de que a decisión foi para ben. Ao noso entender, o nivel de calidade ofrecido neste 2022 entra claramente no podio dos nosos mellores anos. Tamén foi o ano no que acadamos a paridade de xénero entre os novos autores e autoras publicados. Deteñámonos pois, brevemente e por orde cronolóxica, en cada unha das publicacións.

O 1 de abril presentamos unha obra traducida do éuscaro, a cuarta xa. Tratouse de A casa do pai, da vitoriana Karmele Jaio, a día de hoxe unha das máis prestixiosas narradoras a nivel estatal. A novela, de cuxa tradución se encargou Isaac Xubín, foi distinguida co Premio Euskadi de Literatura e, entre os temas que propón, figuran as complexas relacións entre a masculinidade e o feminismo, a identidade ou a memoria. Que saibamos, aínda ninguén a propuxo para un club de lectura, polo que dende aquí animamos a facelo. A casa do pai é unha obra moi ben escrita que permite debater sobre multitude de temas de interese.

A canda o de Jaio, saíu o que posiblemente sexa o noso libro do ano: A educación sentimental, de Gustave Flaubert. A encargada de traducir esta longa obra mestra (540 páxinas na edición galega) foi Isabel Soto, responsable así mesmo do corpo de notas (máis de 200) e dos tres apéndices que facilitamos na páxina web como complemento á lectura: «Xénese da obra e marco temporal», «Quen é quen» e «Valoracións críticas». Como comentaba a tradutora nunha entrevista recente: «Hai páxinas desta novela de Flaubert nas que unha quedaría a vivir». Como ao longo de todo este ano demos boa conta do moito que ofrece A educación sentimental, e posto que con certeza volveremos de tempo en tempo sobre ela polo que ten de canónica, escusamos comentar aquí máis nada.

No mes de xullo presentamos dúas obras breves. Por unha banda, O monstro, de Stephen Crane, traducida do inglés por Iago Nicolás Ballesteros. Esta peza –minuciosamente analizada, e enxalzada, de maneira recente por Paul Auster– aborda con gran sutileza e facendo un intelixente uso das elipses, o racismo padecido pola comunidade afroamericana nos EUA a finais do século XIX e comezos do XX. O seu autor foi pioneiro do realismo social, do naturalismo e da narrativa de corte psicolóxico, onde brillou con luz propia. Paga moito a pena para amantes da narrativa breve.

A outra obra que saíu no verán foi O castelo Rackrent, unha novela curta de Maria Edgeworth que traduciu Alejandro Tobar. Trátase dunha obra satírica pioneira da literatura histórica anglo-irlandesa. De tal modo que, segundo nos fixo saber o historiador Miguel Anxo Seixas, «a sociedade que describe presenta numerosas similitudes coa Galicia da época». No plano estritamente literario, destacariamos o intelixente uso que Edgeworth fai da figura retórica do dialoxismo, cun narrador non fiable. Polo tanto, malia a súa brevidade, é unha obra de ficción moi apetecible para quen queira saber, dende o humor, como era a vida nun país asoballado polas prácticas feudais dos terratenentes, tanto de orixe estranxeira coma oriúnda.

O 1 de outubro estaban na rúa outro par de obras. Unha procedente da literatura alemá: O solteirón, do austríaco Adalbert Stifter, traducida por Rosa Marta Gómez Pato, unha veterana xa na nosa carteira de tradutores e tradutoras. Desta peza, dicíase hai pouco na revista literaria dixital Biosbardia que ten «unha prosa segura, por veces vizosa, por veces bucólica, que consegue transmitir con gran facilidade sensacións e momentos. Esta pequena obra é ideal para perderse na evocación dos tempos idos da man dun autor moi orixinal». Do autor, nós subliñabamos os ecos románticos e mais o estilo intimista. E adheriámonos á descrición que del fixera Thomas Mann, quen o cualificou como «un dos narradores máis enigmáticos da literatura universal».

A segunda obra aparecida en outubro foi A curmá Phillis, de Elizabeth Gaskell. Da tradución ocupouse María Reimóndez. Poida que A curmá Phillis sexa a peza máis lograda dentro da abondosa produción de narrativa breve de Gaskell, unha autora da que estrañamente nunca antes se publicara nada en galego. É unha obra sutil que contrapón a realidade labrega e o mundo industrializado, e nela salientan o humor, a fluidez imprimida á trama e mais a autonomía e a complexidade da protagonista. Cónstanos que empeza a moverse xa por algún que outro club de lectura, cousa que agradecemos e celebramos. É unha moi boa opción para quen desexe fincarlle o dente á literatura inglesa do XIX.

Quixemos acabar o ano en grande, con dúas novelas de excepción. Unha, O neno perdido, conmovedora e soada nouvelle do estadounidense Thomas Wolfe. Resúltanos ademais especialmente grato que o seu tradutor fose o eumés-vigués Ignacio Chao. O de Wolfe é un texto cun pouso lírico extraordinario, nada fácil de trasladar con acerto; por esa razón, de igual maneira que no seu momento insistiramos para embarcar o autor de novela negra Diego Ameixeiras no labor de tradución de coñecidas obras de Dashiell Hammett e Raymond Chandler, agora porfiamos para que Chao retomase a súa faceta de tradutor (que en rigor nunca abandonou por completo, só que foi sobre todo nos primeiros anos 2000 cando verteu ao galego emblemáticos títulos da LIX para Xerais e para Tambre). O resultado que logrou Chao co texto de Wolfe toca agora que o xulgue o lectorado.

E como peche de ano, velaí Os tardeiros, unha longa, esixente e profunda novela acerca das complicacións da idade adulta, decote indisociables da nenez, escrita por Anita Brookner, unha das mellores autoras en lingua inglesa de todos os tempos e, segundo a estudosa Helen Dunmore, a súa prologuista na edición moderna da novela en Penguin, «a máis europea das escritoras británicas». Da tradución dende o inglés encargouse Alejandro Tobar.

Das obras de Brookner e de Wolfe non diremos máis nada neste balance de ano, pois temos previsto acomodar dentro de pouco senllas entradas de blog con información complementaria acerca de ambas as dúas.

Os libros que virán

Baste un par de pinceladas do que está por chegar, sen citar títulos nin nomes: precisamente porque en 2022 publicamos só os 8 títulos de rigor da colección principal, temos arestora en cola de espera, mesmo maquetadas, varias obras da colección paralela, «Vólvense os paxaros contra as escopetas». Contamos con sacalas ao longo de 2023. De igual modo, están xa en proceso de revisión senllas obras da literatura sueca e grega moderna, que en principio sairán o 1 de abril. Por outra banda, pechamos hai escasos meses os dereitos dunha obra escocesa, que programamos para mediados de ano. E estamos tratando de pechar tamén os dereitos doutra boa novela contemporánea francesa.

 

Os dous recordatorios de cada ano

Cabe lembrar, a modo de preámbulo, que a nosa independencia respecto dos cartos públicos é total. Proba disto é que –nunca cansaremos de recordalo– o 90 % das obras presentes no noso catálogo están sufragadas integramente por nós, sen axudas nin inxerencias, nin directas nin indirectas nin encubertas. E non porque non teñamos dereito a máis subvencións ou non as queiramos e creamos merecelas, senón porque, no trato coa Administración galega do Partido Popular, é moi difícil saír con dignidade cando se entra na arrevesada e perversa roda das axudas públicas que a Consellaría de Cultura reparte (chamarlle xestionar non se pode) con man caciquil.

En segundo lugar, o recordatorio derivado: se podemos falar de independencia económica respecto da Administración, é grazas, sobre todo, ao apoio das persoas subscritoras. Tan certo é que temos unhas vendas modestas nas canles comerciais convencionais coma que, sen o apoio financeiro do centenar de socios e socias (+3 neste 2022), non habería un catálogo nin remotamente parecido ao actual.

De aí este dato orientado aos potenciais subscritores: a modalidade de subscrición estándar mantense sen cambios dende 2011 e implica a entrega a domicilio de 8 novos títulos cada ano a razón de 116 euros. Todo isto pese á alza extrema de prezos. Por iso, hoxe máis ca nunca, dependemos da base de subscritores e subscritoras (elas, o 60 %).

Quen poida e aínda non o fixese, que por favor considere a posibilidade de subscribirse, ou a posibilidade de regalar unha subscrición.

Moitas grazas, boas lecturas e próspero 2023

A educación sentimental: valoracións críticas

Terceira das entradas relacionadas coa novela A educación sentimental. Os contidos foron elaborados pola tradutora Isabel Soto e teñen por obxecto enriquecer a lectura de quen agora se achegue a unha das obras clave da literatura europea.


Flaubert pensaba que A educación sentimental lograría que os franceses tomasen conciencia da súa inercia. No entanto, foi un fracaso: só vendeu uns centos de exemplares (a primeira tiraxe, de 3000 exemplares non se esgotaría até 1873). A obra espertou rexeitamento tanto pola evocación da sociedade contemporánea como pola súa composición e innovacións estilísticas. Os contemporáneos cualificárona de monótona e aburrida, ironizaron coa debilidade dos personaxes e coa visión pesimista da historia. Sirvan de exemplo as palabras de Jules Barbey d’Aurevilly:

Eu atrévome a dicir que non hai aquí ningunha obra mestra. Afirmo que se trata dun libro mediocre, mediocre en talento de entrada, de atmosfera aburrida, esgotador na pintura detallada, ordinario e monótono no procedemento, a miúdo innobre nos detalles e superado neste xénero pola conclusión. Afirmo que só hai un libro materialista no fondo, materialista na forma, materialista na austeridade, un libro como os fai o materialismo sen poder facer outros, xa que nega a metade, cando menos, da criatura humana. Afirmo que non hai aquí máis ca o Flaubert de Madame Bovary, pero tras pasar por Salambô [sic], un Flaubert marcado, minguado, envellecido e visiblemente esgotado! Afirmo que Gustave Flaubert non chegará máis lonxe no camiño do seu talento, porque os talentos sen alma son incapaces de renovarse. Desprezaron o Infinito, e é o finito o que os mata! Finalmente, afirmo que non cómpre preocuparse polo señor Flaubert agás no caso de que cambie de sistema e de maneiras, e non cambiará. Está pegado á banda, coma no billar! En sete anos, xa veremos! Pero, entrementres, a Crítica, que dende Salambô [sic] previra o esgotamento definitivo de Flaubert, pode escribir hoxe, coas súas mans tranquilas, o epitafio deste home morto: «Aquí xace quen soubo facer un libro, pero non soubo facer dous!».

(Le Constitutionnel, 29 de novembro de 1869)

Así a todo, a novela converteríase nun clásico de grande influencia nos novelistas do realismo, en Proust e mais no nouveau roman.

Un dos seus defensores foi Théodore de Banville, quen afirmou que Flaubert conseguira escribir «unha novela triste e incerta coma a propia vida»:

Todo o mundo lerá, saboreando liña a liña A educación sentimental, unha novela verdadeiramente histórica, no auténtico sentido da palabra, onde a máis mínima escena completada con precisión homérica en canto aos detalles é unha composición completa e harmoniosa, con vida de seu, sen perturbar de xeito ningún a magnífica e sobria unidade do conxunto. O protagonista, Frédéric Moreau, é un de tantos mozos dos que se vían en 1840, cheos de vagas aspiracións amorosas, poesía, ambición, mais carentes da panca que eleva todo iso, é dicir, a vontade paciente do obreiro e a forza viril. Beleza, encanto, riqueza, nada se lle nega, e nin sequera o amor das mulleres que desexou, porque en efecto se converte no amante de todas aquelas que acariñaba co alento das súas fantasías de home novo; e, non obstante, cando chega ao pálido outono da vida, o balance das súas aspiracións e esperanzas pode resumirse cunha espantosa palabra: Nada!

(Le National, 29 de novembro de 1869)

Nunha carta dirixida ao autor en decembro de 1869, sinalaba: «Cómpre vivir, coma nós, en 1840, para saber con que forza evocadora resucitaches aquela época de transición coas súas impotentes aspiracións. Todo iso é verdadeiro até a medula dos ósos e está expresado dun xeito inmortal».

Así, George Sand, sinalou: «Flaubert quixo presentar un exemplo de diversos tipos de xente, tal e como podían encontrase na sociedade moderna, mentres que nas novelas só se describían, polo xeral, dous ou tres tipos diferentes. Pero o xénero narrativo tiña que estar en constante transformación, e en A educación sentimental Flaubert lograra producir unha sensación nova: unha risa indigna contra a perversidade e a covardía das cousas humanas».

Émile Zola considerouna «a única novela verdadeiramente histórica que coñezo, a única verídica, exacta, completa, na que a resurrección das horas mortas é absoluta, sen o menor truco literario».

Que ninguén se equivoque, aí radica o seu talento, a súa particular xenialidade. Outros mirarán o infinitamente pequeno con lupas meirandes, estudarán a realidade máis de preto; outros terán a mesma paciencia, unha visión igual de clara, un método igual de poderoso. Pero o que é de seu, o característico del, é esa penetración nerviosa nos máis nimios detalles, esta anotación asemade meticulosa e vivaz da vida. Sen dúbida, nunca volveremos ver un poeta analítico, un lírico que crava nun cadro os insectos humanos. Aí está o milagre. Cando escoito a crítica reprocharlle a Gustave Flaubert que non achega ren, que non penetra en nada, téntame berrarlles aos meus colegas: «Tanto peor para vostedes, se lles faltan os sentidos. O que achega o autor son as fonduras descoñecidas do ser, os desexos xordos, a violencia, a covardía, toda a impotencia e toda a enerxía expresadas polas miudezas da vida cotiá. E non é un simple escribán. É un músico dotado cuxos poemas están destinados aos oídos comprensivos. Se non escoitades, é porque o sangue ou a bile vos están a asfixiar. Poñédevos nerviosos, habédelo escoitar». Para min, A educación sentimental, como Madame Bovary, é pura sinfonía.

(La Tribune, 28 de novembro de 1869)

Así que estou preto de saber en que reside a miña devoción por A educación sentimental. Ao meu ver, todos os nosos libros, que cremos verdadeiros, son xunto con este obras románticas, óperas amañadas para o espectáculo e a música. Só el posúe un amplo desenvolvemento da vida, sen que o efecto resulte nunca esaxerado, con miras a un engrandecemento do conxunto. Certamente, non nego a composición na obra; pola contra, estou convencido de que Flaubert tivo que esforzarse até o infinito para coordinar os diversos elementos e chegar a un todo homoxéneo. Pero, por un milagre da arte, esta composición desaparece, non hai nada máis visible ca a fatal e necesaria corrente das cousas; é coma a acta escrita baixo o ditado dos feitos […] Tornaremos a A educación sentimental, comprenderemos a súa asombrosa profundidade, na aparente monotonía. Volvo dicilo: non hai na nosa literatura unha obra que posúa até este grao o son da verdade, ningunha que ofreza un depósito máis grande de documentos humanos. De aí o interese constante, a emoción inesgotable, o encanto doloroso desta lectura. Talvez aínda somos poucos os que coñecemos esta fonte, e por iso lla sinalo a toda a nosa mocidade. Un ama a verdade cando le un libro así, un comprende a súa forza, un dise que só a verdade existe e que só a verdade fai o xenio.

(Le Voltaire, 9 de decembro de 1879)

 


Outra información relacionada coa novela:

Xénese da obra e marco temporal

Quen é quen: guía de personaxes

A educación sentimental: xénese da obra e marco temporal

Achegamos a continuación a primeira de varias entradas relacionadas coa novela A educación sentimental. Os contidos foron elaborados pola tradutora Isabel Soto e teñen por obxecto enriquecer a lectura de quen agora se achegue a unha das obras clave da literatura europea.


Xénese da obra

 

A educación sentimental recolle un feito biográfico esencial na vida de Flaubert cando era adolescente: o seu namoramento de Élisa Foucault, a esposa do editor de música Maurice Schlésinger (Berlín, 1798-Baden-Baden, 1871), trece anos maior ca el, que considerou a paixón da súa vida, sempre correspondida pero nunca satisfeita.

A novela foi concibida durante a súa mocidade e rematada na madureza. Así, entre xaneiro de 1843 e xaneiro de 1845, Flaubert redacta unha primeira versión protagonizada pola señora Arnoux, ben diferente á definitiva e que nunca publicou en vida.

Anos máis tarde, a partir de setembro de 1864, comeza unha segunda versión, unha novela de amor ao primeiro intitulada Madame Moreau e logo Les Fruits secs, que se converte en A educación sentimental e se publica en novembro de 1869, tras 56 meses de redacción e 4.000 páxinas de notas e borróns.

Ademais desta historia de amor, Flaubert ten en mente outro propósito, como lle explica nunha carta datada o 6 de outubro de 1864 á súa amiga Marie-Sophie de Chantepie:

«Velaquí estou, dedicado dende hai un mes a unha novela de costumes modernos que sucederá en París. Pretendo facer a historia moral dos homes da miña xeración; «sentimental» sería máis exacto. É un libro de amor, de paixón, pero dunha paixón como a pode haber agora, é dicir, inactiva».

Deste xeito, Flaubert recorre á súa experiencia persoal e á dos seus amigos para fusionar as regras da novela histórica coas da narración realista e reinventar a novela de aprendizaxe, outorgándolle unha nova profundidade e artellando, nunha complexa estrutura, a historia colectiva e a historia íntima dos personaxes e describir o espírito de toda unha xeración, a que viviu a revolución de 1848, a través da historia persoal e amorosa dun estudante provinciano que chega a París para estudar Dereito e verá fracasadas todas as súas expectativas e ilusións, converténdose no emblema literario de toda unha xeración.

Flaubert quixo demostrar que o desenvolvemento sentimental do protagonista dende 1840, cando arrinca a trama, segue os acontecementos políticos e reproduce as súas fases. Neste retrato, inclúe todas as posicións políticas, alén de acabar co mito do pobo como forza revolucionaria.

O propio autor foi consciente de non estar a escribir para a súa época senón para a posteridade:

«Escribo… non para o lector de hoxe, senón para todos os lectores que poidan presentarse namentres viva a lingua. A miña mercancía non pode ser consumida agora, pois non está feita exclusivamente para os meus contemporáneos».

Noutra orde de cousas, a presente obra significou o comezo da novela moderna, xa que contén innovacións únicas para a súa época que a distancian das características da novela tradicional. En primeiro termo, a escasa importancia concedida a unha trama convencional, isto é, cargada de peripecias, a prol da descrición mediante un narrador impersoal e a introspección, facendo uso de técnicas como o estilo indirecto libre e o contrapunto entre personaxes que representan condutas opostas, permitindo que o lector interprete o significado da mensaxe que quere transmitir.

Esta evocación realízase cun tratamento particular do tempo. Coa utilización dos tempos narrativos e o ritmo das frases, Flaubert consegue dar unha sensación case material da duración, as elipses e as rupturas temporais; a súa técnica narrativa case parece anticipar a fotografía e a montaxe cinematográfica.

A cronoloxía confusa deste relato de ausencia de acción descansa nunha estrutura complexa: anacos de realidade que, lonxe de estar ordenados nunha composición unitaria e homoxénea, están xustapostos, como illados.

Flaubert retoma técnicas xa utilizadas en Madame Bovary, radicalizándoas. Impersonalidade, relatividade xeneralizada dos puntos de vista e os lugares da enunciación, estilo indirecto libre, focalización variable, escritura non conclusiva que lle deixa ao lector a responsabilidade da interpretación do relato.

 

Os límites temporais da novela

 

En A educación sentimental, Flaubert retrata a xeración nacida entre 1810 e 1830, a cal asiste á instauración e derrubamento do réxime orleanista, cuxa burguesía capitaneou os primeiros pasos do ascenso industrial de Francia, e á revolución de 1848, que elevou ao poder a Luís Filipe, ao nacemento e curta vida da Segunda República e ao golpe de Estado de Luís Napoleón Bonaparte.

Na novela conviven o mundo dos grandes negocios, a especulación financeira e a banca, e a resposta social en forma de conspiracións e críticas. Neste marco social decorre, ao mesmo tempo, a vida dun mozo de provincias que se traslada a estudar a París, as súas paixóns e a súa historia sentimental –calco da do autor–, conformando así unha crónica moral dos homes da xeración de Flaubert sobre un fondo histórico atento aos cambios sufridos pola sociedade francesa, en particular no período revolucionario.

As tres partes da novela esténdense ao longo de varios momentos históricos:

  • A primeira parte comeza en 1840, xa que logo en plena Monarquía de Xullo, co ascenso ao poder do rei Luís Filipe tras a Revolución de Xullo. Esténdese ao longo de máis de cinco anos: dende o 15 de setembro de 1840 até a mañá na que Frédéric recibe a carta que anuncia que percibirá a agardaba herdanza do seu tío, o 12 de decembro de 1845.
  • A segunda parte abrangue dende decembro de 1845 até os derradeiros días de febreiro de 1848, cando se instaura a Segunda República. A revolución estala o día no que Frédéric ten unha cita coa señora Arnoux que non se produce e que o arrastra aos brazos de Rosanette. Namentres París vive tráxicos acontecementos, Frédéric e Rosannette están en Fontainebleau.
  • A terceira parte ábrese cun longo primeiro capítulo cuxo alcance é de apenas uns meses (dende febreiro até as xornadas de xuño de 1848). Os capítulos 2, 3, 4 e 5 conducen ao golpe de Estado do 2 de decembro de 1851, que supón o comezo do Segundo Imperio. Frédéric deixará a señora Dambreuse e ve como se afunden os seus soños. O capítulo 6, tras a breve evocación duns quince anos que supuxeron o triunfo do emperador Luís Napoleón Bonaparte, chega até un día de marzo de 1867, cando a señora Arnoux visita a Frédéric. O capítulo 7 e derradeiro sitúanos nun pasado recente: o inverno de 1868-1869.