Oito consultas ao Seminario de Lexicografía (I)

/en

Entre setembro de 2015 e decembro de 2019 trasladámoslle á Real Academia Galega ducias de consultas de toda índole a través, principalmente, do Seminario de Lexicografía. De forma periódica, iremos publicando unha parte delas; non necesariamente as máis arrevesadas.

A continuación, as oito da primeira fornada:

  • 1. Que nome recibe o estreito marítimo que separa Gran Bretaña do norte de Francia á altura de, por exemplo, Dover e Calais?

Como criterio xeral, os nomes de lugar non se traducen, senón que se adaptan ou, de maneira cada vez máis usual, seguindo os criterios do Grupo de Expertos en Nomes Xeográficos das Nacións Unidas, mantense o nome xeográfico na forma orixinal. Neste caso, tanto o portugués, coma o español, e tamén o galego, adaptaron o nome francés “Manche” como “Mancha”, seguindo os patróns habituais de adaptación das palabras procedentes do francés: “canal da Manga” suporía unha tradución. Recoméndase, por tanto, canal da Mancha, e non canal da Manga.

  • 2. Martín Sarmiento ou Martiño Sarmiento?

No caso dos nomes propios de persoa, respéctase o orixinal ou a opción tomada por cadaquén e, no caso que nos consulta, o adoptado polo frade bieito foi Martín Sarmiento, e como tal aparece xa documentado nos seus anos de formación.

  • 3. Cal é a forma correcta en galego para a divisa israelí: shekel, shequel, sheqel, xéquel, xequel?

Non hai, polo momento, unha forma fixada pola normativa para denominar a moeda de Israel, aínda que aparece recollida nalgunhas obras de consulta. Por exemplo, na obra Ortografía da lingua galega de Begoña González Rei, a opción incluída é “shekel”, solución harmónica coa que adoptan outras linguas próximas.

  • 4. É correcto ‘petaca’ (para o licor)? No superdicionario de Morgante figura como forma correcta. Entendemos que licoreira, recollido no DRAG, non é o mesmo.

Efectivamente, o significado de “licoreira” é outro. Algunhas obras de consulta recollen “petaca” como válido e hai numerosos exemplos de uso en obras escritas, pero trátase dunha forma sobre a que a normativa non se pronunciou polo momento. Terase en conta a súa cuestión e propoñerase para que a valore a comisión correspondente.

[O intercambio de correos data de agosto de 2016. A día de hoxe, a palabra petaca non figura no DRAG.]

  • 5. Na acepción 4ª de tiro [sinónimo de disparar], o exemplo di ‘recibir’ un tiro. A pregunta é: pegar un tiro, dar un tiro…? Que verbo se empregaría? É pronominal?

Comprobando exemplos de uso, vemos que, ademais de “disparar”, tamén son usuais con ese significado verbos como “tirar” ou “descargar” e tamén outros asociados á idea de ‘golpear’ como “meter”, “botar”, “pegar”, “espetar”, “zorregar”, “mandar”, “mangar” etc. Calquera deles pode asumir ese significado e a súa aparición depende da elección do usuario tendo en conta o contexto de utilización e o rexistro. Con excepción de “disparar”, os demais necesitarían levar como complemento directo “un tiro”, polo que non se poderían utilizar como pronominais (exemplos como “*Disparouse un tiro” son incorrectos). No caso de “disparar” si se poderían dar usos pronominais (“A escopeta disparouse accidentalmente”).

  • 6. No DRAG figura ‘represalia’, pero non represaliar, un verbo que ao noso parecer podía engadirse en futuras revisións.

Terase en conta a súa suxestión e trasladaráselle á comisión correspondente para que a valore.

[O intercambio de correos data de decembro de 2016. A día de hoxe, represaliar ten a súa propia entrada no dicionario: represaliar (v. trans.). Exercer represalia. Ex.: Represaliárono polo seu apoio aos xudeus.]

  • 7. Cal sería o xentilicio para os naturais de Auvernia? Sería auverno ou arverno (consonte a forma en latín)?

Non contamos cunha forma fixada para este xentilicio, pero o que aparece recollido nalgunhas obras de consulta e en exemplos das bases de datos é “auvernés”. A forma “arverno” aparece especializada para o antigo pobo galo.

  • 8. Excluente ou excluínte? Sexa cal for a palabra, non aparece recollida no DRAG, e talvez debería (pois non é o mesmo que exclusivo). A pregunta concreta é: seguiría a lóxica para influente, entrada para a cal o dicionario achega a seguinte observación: “Nótese que é unha formación irregular a partir de influír”, e polo tanto cómpre falar de excluente o non excluínte?

A forma culta, tomada do latín, é “excluente”, que seguiría o indicado no punto 9.3 das Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego. Non obstante, existe tamén unha forma con “i”, “excluínte”, que seguiría o modelo xeral de formación destes adxectivos verbais. Así pois, contariamos coa dobre posibilidade, se ben parece que a primeira delas debe ser a preferente.

Nova web de Hugin e Munin

Benvida á nova web

/en

Prezados lectores e lectoras:

Dámosvos a benvida á renovada páxina web de Hugin e Munin. Despois de nove proveitosos anos de aloxamento nun dominio .com, decidimos que chegara o momento de acometer unha serie de melloras, entre elas a mudanza ao .gal. Pouco e pouco, ímonos achegando aos 100 títulos publicados, polo que entedemos que era, se non imprescindible, moi conveniente dotar de máis e mellores ferramentas a nosa casa virtual.

Velaí algunhas das funcionalidades que implementamos:

  • As fichas de cada libro son agora ben máis completas. Visualmente máis atractivos, os novos modelos incorporan canda as sinopses un perfil de cada autor ou autora (o mesmo texto que inserimos nunha das lapelas das obras físicas). De igual maneira, optamos por incluír un brevísimo extracto (de apenas 3 ou 4 páxinas) co inicio de cada libro, e concedémoslle por último un espazo diferenciado ás recensións e aos artigos que xera cada novidade.
  • A procura no catálogo permite múltiples opcións, como a busca por temática, por lingua de partida ou por século de publicación orixinal.
  • Sumamos un novo espazo, o blog, dende onde pretendemos artellar do xeito máis diáfano posible os escritos, documentación e novas que ao longo destes anos fomos publicando ben como notas no perfil de Facebook ou ben como entradas soltas aloxadas no noso servidor para de aí divulgalas nas redes sociais. Este novo espazo funcionará, xa que logo, como un catalizador da información relativa á tradución literaria.
  • A actual pasarela de compra en liña é máis sinxela. A merca deixa de ser exclusiva a través de Paypal e pasamos a ofrecer outras modalidades.
  • Modificamos o deseño do catálogo dispoñible para descarga. Fixémolo consonte un criterio minimalista; o que antes eran máis de 80 páxinas -un PDF de 30 megas-, agora son só 4, aproveitadas ao máximo -e o ficheiro pesa menos de 1 mega-.
  • Incluímos, ao final da páxina de Inicio, a posibilidade de subscribirse ao boletín de novas, útil para aquelas persoas que desexen estar informadas das novidades relacionadas coa editorial. Neste sentido, como até o de agora, procuraremos que a comunicación sexa fluída pero nunca abusiva.
  • Como diciamos ao comezo desta entrada, Huginemunin.com deixa de ser a URL principal e convértese nunha redirección cara a Huginemunin.gal.

A vella web (deseñada por Karen G. Skov e mais por Adrián Moreno) cumpriu con nota a súa función, e até o derradeiro momento. De feito, en multitude de aspectos a nova páxina non fai senón ampliar as capacidades dunha armazón preexistente. Por todo isto, moitas grazas tanto aos artífices da vella web como ao moi competente equipo de Pumpún Dixital que dende Vigo xestionou e asina o feitío da nova, huginemunin.gal.

 

Se Hugin e Munin avanza, é grazas, sobre todo, a quen nos apoiades pola vía da subscrición.

Boa navegación, boas lecturas e, se está na vosa man facelo, subscribídevos.

Balance do ano editorial 2019

/en

No tránsito cara a 2019
A finais de decembro de 2018, Hugin e Munin acolleu no seu catálogo dúas novas novelas. A peste, de Albert Camus, de cuxa tradución dende o francés se ocupou o tándem formado por Isabel Soto e Xavier Senín, veu cubrir un oco importante no corpus de literatura traducida do século XX, e para nós supón un verdadeiro orgullo contar cunha obra tan prestixiosa e de tanta vixencia no catálogo. Dende o sueco e da man de Marta Dahlgren, chegou Apropiación indebida: unha novela sobre o amor, de Lena Andersson, publicada orixinalmente en 2013. Tras triunfar entre o lectorado e a crítica suecos e ser traducida a un importante número de linguas, integrámola no mercado do libro en galego.


11 novos títulos en 2019

Primeira metade do ano
Na seguinte remesa, a de abril, chegaron, por unha banda, unha novela epistolar da alemá Ricarda Huch, O derradeiro verán, que se suma a outros títulos traducidos para nós pola mesma tradutora, a xermanista Rosa Marta Gómez Pato, como A impaciencia do corazón de Stefan Zweig ou A señorita Else de Arthur Schnitzler; e, pola outra, O longo adeus de Raymond Chandler, en tradución de Diego Ameixeiras e Alejandro Tobar. A novela de Chandler sen dúbida forma parella con outra peza clave do xénero negro, Colleita vermella, de Dashiell Hammett, que incorporaramos ao catálogo en 2016. Chandler e Hammett da man: aí é nada.

Transcorrido outro trimestre, chegoulles a quenda a dúas obras da literatura francesa que foron parar á colección «Vólvense os paxaros contra as escopetas»: a peculiar e moi breve Ourika, de Claire de Duras, nunca antes traducida a ningunha lingua peninsular e que xa está en galego grazas ao traballo de Xavier Senín, e A morte da Terra, de J.-H. Rosny o maior, obra pioneira da ciencia ficción gala, traducida por Isabel Soto.

En paralelo, na colección principal orientada ás persoas subscritoras, sacamos dúas novelas breves: A virtude de Checchina, de Matilde Serao, e mais O veo alzado, da inglesa George Eliot (Mary Ann Evans). Dito sexa de paso, a aqueles que gocen coa lectura de A virtude de Checchina recomendámoslles que lle finquen o dente tamén a outra obra italiana que publicamos en 2014: Un matrimonio provinciano, da Marquesa Colombi. E a quen se deleiten co terror vitoriano e cos fenómenos paranormais de O veo alzado, que proben a ler A casa e o cerebro, de Edward Bulwer-Lytton (autor moi estimado por, entre outros, Jimmy Page, guitarrista de Led Zeppelin), publicada en 2016.

Segunda metade do ano
Na segunda metade de 2019 houbo un feito notable no que atangue ao noso repositorio de linguas de partida: publicamos por vez primeira unha obra traducida dende o aranés (grazas ao traballo rigoroso de Xabier Ron), Morte en Arán, da escritora Tòni Escala, e mais outra dende o dinamarqués, O párroco de Vejlby (traducida e anotada por Alejandro Tobar), de Steen Steensen Blicher. De tal modo que xa van aló quince idiomas dende os que polo momento fomos capaces de incorporar literatura universal ao galego: éuscaro, croata, ruso, alemán, grego… Con todo, a primacía seguen a tela, a moita distancia, as novelas traídas do inglés (28 obras no catálogo) e do francés (23).

En outubro, publicamos unha obra bastante extensa e moi ben escrita dun autor que, mediado o século XX, chegou a ser un dos máis vendidos en todo o mundo: W. Somerset Maugham, persoeiro inglés cun convulso mundo interior e unha prolífica obra. O sempre competente Alfonso Blanco ocupouse da tradución de A lúa e seis peniques, unha novela que lles ha gustar aos amantes da pintura e da polémica, pois o seu protagonista, Charles Strickland, é unha versión literaria do francés Paul Gauguin. Quen estea interesado nesa temática pictórica, que saiba que en 2015 publicamos a novela de Octave Mirbeau No ceo, cuxo protagonista, Lucien, estaba inspirado en Van Gogh.

E a escasos días para que remate 2019 chegaron do prelo e puxemos en circulación dúas novas novelas: As confesións dunha filla do século, de Donna Paola, interesante obra epistolar de comezos do XX, nunca antes traducida a ningunha lingua, que trouxo do italiano para o galego Isabel Soto; e canda ela unha obra capital das letras suecas: A xente de Hemsö, do célebre August Strindberg, un conmovedor fresco cuxa acción se desenvolve no arquipélago de Estocolmo. Cremos que paga moito a pena e recomendámola vivamente.

II Premio Realia de Tradución Literaria
O Premio Realia de Tradución, que puxemos en marcha a finais de 2016 e que xestionamos en colaboración co Concello de Santiago, quedou deserto na súa segunda edición. A acta do xurado reflicte parte dos motivos, e no seu momento achegamos información a maiores que é posible consultar na rede. Aproveitamos a ocasión para convidar a todos os tradutores e tradutoras a que vaiades ultimando as vosas propostas a fin de presentalas á terceira edición do Realia, cuxa convocatoria abriremos a finais de 2020. Veremos logo quen colle o relevo de Antía Veres, gañadora en 2017 con Detrás da máscara de Louisa May Alcott, tradutora a quen este ano volveron distinguir co Premio Plácido Castro por unha tradución que lle encargaramos nós e que saíu publicada en 2018, Unha muller perdida, da norteamericana Willa Cather.


Os libros que virán
Sen querer desvelar demasiado, cabe sinalar que traeremos unha obra de Wilkie Collins que xa anunciaramos (está case lista, pero non nos deu tempo a sacala este ano), ademais dunha novela dunha escritora francesa contemporánea na que confiamos moito: aborda a guerra civil española dende unha perspectiva que nos cativou; haberá así mesmo novas incursións nas literaturas grega, alemá, inglesa…, caerá algunha cousa dalgún premio Nobel e tamén un clásico do século XX do xaponés… Así as cousas, se todo vai como é de esperar, en cuestión dun ano ou ano e medio o catálogo de Hugin e Munin debería acadar os 100 títulos.


O recordatorio habitual
Convénnos renovar o convite a subscribirse (a modalidade estándar, 116 euros ao ano; non subiu nin un céntimo dende a fundación da editorial a finais de 2011). Nós dependemos en esencia dese apoio das persoas socias para traballarmos da maneira na que o facemos. Así que, quen poida e aínda non o fixese, que por favor considere a posibilidade de subscribirse, e mesmo a posibilidade de regalar unha subscrición. Moitas grazas, boas e enriquecedoras lecturas e próspero 2020.


10 títulos de narrativa estranxeira publicados en galego en 2019

/en
  • O longo adeus, de Raymond Chandler. Traducida do inglés por Diego Ameixeiras e Alejandro Tobar e publicada por Hugin e Munin.
  • Soñan os androides con ovellas eléctricas?, de Philip K. Dick. Traducida do inglés por Fernando Moreiras e publicada por Kalandraka.
  • O conto da criada, de Margaret Atwood. Traducida do inglés por Celia Recarey e Carlos Valdés e publicada por Irmás Cartoné.
  • Frankenstein ou o Prometeo Moderno, de Mary Shelley. Traducida do inglés por Samuel Solleiro, ilustrada por Miguel Robledo e publicada por Aira Editorial. Existe outra tradución de Fernando Rafael Tato Plaza publicada por Galaxia en 1999 (sobre outra versión da obra).
  • O diario de Greg 1. Un chaíñas total, de Jeff Kinney. Traducida do inglés por Eva Almazán e publicada por RBA.
  • As aventuras de Mikołaj Doświadczyński, de Ignacy Krasicki. Traducida do polonés por Lúa García Sánchez e publicada por Rinoceronte editora.
  • Pippi Mediaslongas nos Mares do Sur, de Astrid Lindgren. Traducida do sueco por David Álvarez e publicada por Kalandraka.
  • A revolución vertical, de Ngũgĩ wa Thiong’o. Traducida indirectamente do inglés (orixinal en lingua kikuyu) por Xosé Álvarez Alonso, ilustrada por Agustín Comotto e publicada por Galaxia.
  • Se isto é un home, de Primo Levi. Traducida do italiano por Xosé Mª Garrido Vilariño e publicada por Xerais.
  • Ourika, de Claire de Duras. Traducida do francés por Xavier Senín e publicada por Hugin e Munin.

As xoias da Castafiore e a súa pésima nova tradución. De como Tintín pasou de falar galego a castrapo

/en

A tradución ao galego das Aventuras de Tintín foi, no seu momento, unha encarga da barcelonesa Editorial Juventud a Valentín Arias (1934-2011). Dos vinte e catro títulos orixinais en francés, só quedaron sen traducir o primeiro, Tintín au pays des Soviets, cuxo decorrer histórico foi un tanto peculiar e que polo tanto adoita colocarse á marxe do resto, e mais o inacabado e póstumo Tintin et l’Alph-Art. Sexa como for, os demais –os canónicos– viron a luz en lingua galega ao longo das décadas de 1980 e 1990.

As de Arias son, é certo, traducións «de época», con erros e grallas, algunha que outra construción incorrecta e bastantes curiosidades tradutolóxicas. Así a todo, resulta doado percibir o evidente feitío artesanal, así como o gusto polas formas patrimoniais do tradutor de Sarria, mestre, galegofalante entregado e responsable dun gran número de traballos en condicións ben adversas.

En Galicia, o compostelán Pedro Rey, coleccionista e tintinófilo, deixaba caer o pasado setembro no seu blog temático sobre o mozo xornalista que unha nova tradución de As xoias da Castafiore sairía ao mercado en cuestión de meses, grazas a unha coedición de Zephyrum Ediciones e Trilita Ediciones (como parte dun proxecto máis amplo, con edicións en éuscaro ou aranés, entre outras linguas).

As aventuras de Tintín son un referente incuestionable da banda deseñada europea; vendéronse 230 millóns de copias dos álbums a nivel mundial, con traducións a máis dun cento de linguas e dialectos. Pola súa banda, As xoias da Castafiore é un dos traballos serodios de Hergé. Así, tras aparecer nas páxinas de Le Journal de Tintin entre xullo de 1961 e setembro de 1963, a editorial Casterman publicouno en formato álbum a finais dese mesmo ano. Para que chegase a primeira edición galega habería que agardar até 1985. Agora, en abril de 2019, acaba de saír unha nova tradución, asinada por Blanca Piñeiro Torres, e corrixida (?) –segundo consta nos créditos– pola Universidade de Vigo (en abstracto).

Por desgraza, o que parecía unha oportunidade de ouro para actualizar o texto en galego –e de facelo dende o respecto cara ao labor previo dun tradutor insigne–, deu nun dos meirandes despropósitos da tradución literaria en Galicia. A mención a unha presunta corrección por parte da Universidade de Vigo é casemente unha burla. Que facultade? Tradución e Interpretación? Difícil de crer. Algunha Filoloxía? Que departamento? Semella imposible.

Co respecto que sen dúbida merecen quen se achegan, con máis ou menos sorte, ao mundo editorial galego, é momento de lles trasladar aos responsables da editorial que o acaído neste caso sería que retirasen a remesa enteira das canles comerciais; o texto precisa ser revisado polo miúdo, por profesionais. Despois cabe esperar unha reimpresión en condicións. Os lectores e lectoras en galego esiximos idénticos estándares de calidade aos das linguas de poder. Non pasamos por menos.

Posto que non se trata de lle facer o traballo de balde a ninguén, a seguir só se listan algúns dos erros máis grosos das 20 primeiras páxinas (sobre 62), que non son poucos e algúns deles coa ousadía de «corrixir», mal, a Valentín Arias: *dalá, *chichón, *zarzas, *boa ventura, únicamente, *imaxinarse, *borde, *marmoleiro, *cómo, *sí, *qué, *conmigo, *gran artista, *excusas, *e máis el, *recórcholis!, *en seguida, *miliardos, *habitación, *voltar, *esguince, *loro, *cotorra, *respeto, *olvidar, *Enrique XV, *Luis XIII, *madialeva (que non ten sentido para traducir aquí o francés malheur!), *nómadas, *bribóns [fr. vaurien], *disgusto, *finca [fr. pâture], *carreteira, *éstes, *nembargantes, *escentilar, *desván [fr. grenier], *apacible, quén, *merodear [fr. rôder autour], *vén [como imperativo], *ese outro, *rentar, *quincallería, *calaña, *aluguer, *marina, *á vontade/con boa vontade [fr. volontiers], *vou a poñer, *parlanchina, *paleto, *á primeira hora… etc. etc.

Así mesmo, a tradutora e os correctores (?) fan un uso incorrecto continuado da preposición a co complemento directo (ex.: *coñecer ao célebre deportista), como tamén do valor dado á perífrase ter + participio, que en galego só pode expresar unha acción habitual ou repetida no pasado. Tampouco a colocación do pronome átono é todo o correcta que debería. Fóra dos erros de auténtico vulto, a tradución ao galego de Piñeiro non é boa, con faltas de concordancia, unha excesiva literalidade e a aparente incapacidade para usar construcións elípticas de suxeito como é debido (ex.: E agora, eu vou ensaiar con Wagner / Se non, eu presinto que vou tolear…).

Non se salvan nin os créditos, nos que pulula un *original; nin o paratexto da contra, onde se avanzan os títulos de próxima aparición –ollo con esa *aterrizaxe– e se indica como colofón: «Estas traducións son ademais unha ferramenta moi útil para a aprendizaxe de linguas».

Así vai o conto.

O nivel de esixencia nun premio de tradución literaria

/en ,

O sábado 27 de abril de 2019 resolveuse o II Premio Realia de Tradución Literaria; o xurado estivo composto por tres persoas vinculadas de distintas maneiras ao mundo do libro, amais dun responsable da editorial (con voz e sen voto). Tras unha estrita creba previa consonte as bases da convocatoria, foron ao cabo só catro as obras traducidas que houbo que ler e valorar co máximo rigor.

Produciuse pois unha longa deliberación. Optouse ao cabo, con algunhas dúbidas e certo desalento, por declarar o premio deserto. As razóns, aínda que de maneira sucinta, aparecen recollidas na acta:

“En termos xerais, a selección de obras presentadas polos tradutores foi boa, mesmo suxestiva: as propostas —procedentes case en exclusiva da literatura inglesa— son interesantes, de autoras e autores de incontestable relevo. Porén, nun premio destas características o mérito reside especialmente na feitura literaria que a tradución acade na lingua de chegada, por riba do argumento, da vixencia ou da categoría formal e estilística da obra en cuestión. Así pois, ningún dos membros do xurado percibiu a excelencia, ou cando menos o nivel de calidade, que cabe esixirlle a unha obra gañadora. Por suposto, había graos; certo é que unha ou dúas das traducións poderían publicarse tras un proceso demorado de corrección, a modulación dalgunhas frases e un traballo de edición extenso e meticuloso.”

Malia todo, queremos deixar constancia do noso recoñecemento aos tradutores e tradutoras que nos achegaron as súas propostas, por pasar o traballo de participar. Cando os membros do xurado decidiron plasmar que as obras orixinais non estaban nada mal traídas, en absoluto estaban a recorrer a unha fórmula de cortesía baleira de sentido. Animamos polo tanto a quen traduciron a non desistir, a releren con demora, a corrixiren con sosego os textos e a lles buscar saídas editoriais.

Tal e como recollen as bases, os aspectos que se valoraron foron, amais da calidade da historia, a fidelidade ao texto orixinal, a corrección ortotipográfica e gramatical na lingua meta, a fluidez do texto, a riqueza expresiva e a creatividade das solucións. Por iso, e porque cremos que a concesión dun distintivo de calidade carece de sentido cando non se intúe a excelencia, nesta segunda edición o Premio Realia foi declarado deserto.

 

Razóns que xustifican o desalento
Aludiamos liñas arriba ao desalento que se instalou nas persoas que conformaron o xurado ao leren as obras candidatas ao Realia. Por unha banda, veu motivado polo baixo índice de participación. Pola outra, polas deficiencias que presentaban os textos, e que suscitaron reflexións diversas relacionadas na súa maior parte co retroceso que está a experimentar a lingua galega en todos os niveis de uso, mesmo entre os galegofalantes. Constátase arreo nos medios de comunicación, na televisión pública, nas intervencións dos gobernantes, nalgúns libros que editan as distintas editoriais galegas…

De aí que decidísemos resumir a modo de exemplo e cun afán construtivo, lonxe de calquera intención instrutora ou dun perfeccionismo malsán, as principais eivas detectadas que non era procedente concretar na acta e que apuntalan o desánimo. Referímonos a erros básicos coma os seguintes:

● ausencia de artigo antes do posesivo: *seu saúdo soou, *é teu compañeiro de armas.
● castelanización da perífrase ir + infinitivo: *vai a darme un ataque, *vou a falar.
● emprego incorrecto da perífrase ter + participio.
● colocación incorrecta dos pronomes átonos:*aínda que convertérame, *porque dicíao, *todas arremuíñanse, *quen botaríame, *que entón resultáralle.
● problemas cos lle/lles: *derámoslle de comer ás pombas, *había algúns homes aos que lle valía calquera cousa, *berroulle aos traballadores. Problemas co lle/llelo: *dóullelos ao gato, *non llo pedirei aos meus. Problemas co te/che: *oín que che marchabas.
● no referente aos verbos, uso errado dos verbos reflexivos: *pasearse; verbos con alternancia vocálica mal conxugados: *[ela] acodía, *[el] descubre, *[ela] sente; indistinción entre as fórmulas do pluscuamperfecto e o pretérito imperfecto de subxuntivo; confusións entre verbos transitivos e intransitivos:*reprochalos polo seu mal comportamento.
● problemas co uso da preposición no caso dos complementos directos: *para ver mamá, *acoller á neniña; *mirar ás paredes.
● continuos despistes coa acentuación: *areas por áreas, *so/sos por só/sós (e tamén algún *sóas), *gratuita, *ductil, *e [por é], *oiu, *ouvíu, *saiu, *bailáble, *atmósfera, triúnfo; e tamén cos diacríticos: dá/da; máis/mais: *ti e máis eu, *durmir de mais.
● problemas coas terminacións en -za/cia: *a presencia, *a diferencia *nacencia, *despreciable, *aprezar; e confusión entre grupos ct, ei e t simple: *seductor, *estricto, *indestructible, *secta, *respeto…
● errónea utilización de grande e do seu apócope: *gran escándalo, gran escándalo/alivio/afecto/alegría; grande casa/cisterna/sensación…
● erros no uso de senón/se non: *non fala só contra eles, se non tamén contra elas.
● falta de atención aos topónimos e xentilicios:*Flandes; *parisino, *China, *Canadá.
Velaí vai unha listaxe non exhaustiva dos erros e desviacións de distinta entidade cos que as persoas do xurado bateron na lectura, a meirande parte dos cales serían emendables cun sinxelo corrector automático: *sen embargo, *enfronte [como locución adverbial], *encender, *aparte [como locución adverbial], *airadas, *averiguar, *cauce, *modais, *mimar, *finca, *vela/candela, *habitación, *contente, *ciúmes/ciumes, *goce, *gafas, *os lentes, *varra, *lan, *fóra [como verbo], *serea [adxectivo], verbos como *talar, *colmar, *embargar, *pinchar [nas acepcións castelás], *plácido/placer, *tocado [substantivo], *abochornar, *reloxio, *sobrecoller, *desabrido, *desdichado, *interrumpiu, *prenda de roupa, *largo tempo, *o color, *mota, *cornisa, *roce, *parpadear/parapadear, *fruncir, *tomba [por tumba, sepultura], *a tentas, *aviciñarse, *cabritillo, *vese [como 3ª. p. s. imperf. subx.], *volveches *en aqueles anos, *cumprido [substantivo], *bandolina, *lonxano, *susurrar, *concienzudo, *vals, *atolondrado, *velada, *reaccio, *enaxenación, *deslumbrar, *inconvinte, *alo menos, *dous centos, *hastío, *aletexar, *rapiñar, *bosco, *fuciño, *vagamundo, *come-come, *ganchillo, *murmuriar, *unha fin [co sentido de finalidade] *repantrigar, *interés, *disfrutar, *de mala gaña, *macanudo, *tolandrada, *reximento, *regocixo, *plato, *despacio, *en torno a, *chelín, *mermelada, *sequedade, *desgalichar, *a penas, *plancha, *merodear, *atifarrar, *despelicar, *a labor, *pasado mañá, *olla [substantivo], *endemoniado, *raiba, *constreñido, *chaleque, *vaina *charol, *sumiso/sumisión, *xuzgado, *enrugar, *cruxir, *apretar, *bache, *pedalar, *pestaña, *tremante, *sumerxido, *aformecer, *ogallá, *xudea, *nalgures, *suministrar, *champán, *honoriario, *incertidume, *atraínte, *ocurrir, *disculpar, *de todos xeitos, *a modo, *elexir, *a dote, *referéndum, *donación, *monedeiro, *enxendrar, *inxenio, *concebir, *cuxa sangue, *falsedades…

Noutra orde de cousas, detectouse un pobre manexo da fraseoloxía galega. Topamos, por citar un dos exemplos más grosos, cun *sacar de couzón (put [sb] out of temper) que é unha moi mala tradución do castelán “sacar de quicio”; ou tamén *a toda costa ou *a costa de…

Así mesmo, percibíronse faltas abondas de modulación das traducións, por exemplo, na literalidade excesiva dalgunhas solucións [in instant sympathy > *en simpatía instantánea; to have no notion of > *non ter a noción de…]; escaseza de creatividade noutros casos [She doggedly repeated > repetiu insistentemente [por que non porfiou?]; problemas na redacción que entorpecen a lectura [“prometiches ter paciencia, non hai por que ter présa, tes moito tempo por diante…”; “… a miña familia quería que atrasase a miña partida, mais, por medo a predispoñer os meus patróns na miña contra…”; “baixei sen entusiasmo, aínda que tampouco sen certa sensación de curiosidade…”; She signed “No” > Fixo un xesto de negación “Non” // The talk once over > Despois de que acabou a conversación; ou evidentes faltas de coherencia ao longo dos traballos…

Nunha das obras, notamos esta rareza co well/oh: “Bo, pero viuno vostede” [Well, but you saw him; “Bo, parvadas!” [Oh, stuff!]; e en dous dos textos, a integración dos it, this, that etc. non acabou de convencernos: “Lembre iso, señor X!”; “Nun intento de disuadilos diso”; “Para librarme da infamia diso”.

Sobráronnos xerundios e a recorrencia sistemática á fórmula poder + infinitivo; repeticións e tics de tradución (así e todo, a miúdo, ás veces…). Houbo un caso no que, dentro dun mesmo parágrafo, en só 10 liñas, aparecen 4 “en balde”. Faltounos un traballo axeitado de sinonimia.

Así mesmo, reparouse na proliferación de adverbios en -mente,cando en moitos casos era doado buscar fórmulas alternativas. Nunha das obras, en 3 liñas aparecen nada menos que 4.

A edición dos textos, mesmo cando se poida inferir que a tradución só é unha primeira versión, debe entregarse o máis aquelada posible, tamén nos aspectos referidos á ortotipografía, o cal é unha proba máis de profesionalidade e coidado.

Por todo o apuntado, as persoas integrantes do xurado cuestionaron que se dese a excelencia que xustifica un premio. Nun galardón destas características, cuns destinatarios específicos, que son e/ou serán responsables de trasladaren á lingua galega obras literarias doutras tradicións, non cabe conformarse co menos malo, senón que cómpre distinguir o decididamente bo.

Por que ler a Hammett (II)

/en

O escritor francés André Gide, galardoado co premio Nobel de Literatura en 1947, escribiu no cuarto volume do seu Journal:

Lin con grande interese (e, por que non dicilo, con grande admiración) The Maltese Falcon de Dashiell Hammett (1930), de quen o pasado verán lera, aínda que nunha tradución [ao francés] a abraiante Red Harvest (1929), con moito superior ao Falcon, a The Thin Man (1934) e a unha cuarta novela, obviamente escrita por encarga, da cal o título neste intre non me quere acordar. […] En Red Harvest os diálogos, escritos con absoluta mestría, son de tal excelencia que darían directrices a un Hemingway ou a un Faulkner, e a narrativa en si está ordenada cunha habelencia e cun cinismo implacables. Dentro do xénero, creo, é o mellor que lin en toda a miña vida.

O profesor e crítico Leroy Lad Panek recolle esas palabras de Gide no seu libro Probable Cause: Crime Fiction in America. E, a seguir, apostila:

Ao emitir o seu xuízo, Gide deixa de lado moitos particulares, mais leva razón cando afirma que nunca antes se escribira nada nin parecido a Colleita vermella.

Por que ler a Hammett? (I)

/en

Dashiell Hammett fixo voar polos aires a tradición do detective da novela enigma que resolve os casos mediante a lóxica e a dedución. Sobre o autor de Colleita vermella (1929), obra inaugural do xénero negro, escribiu Raymond Chandler en The Simple Art of Murder (1950):

“Hammett devolveu o asasinato á clase de xente que ten motivos para levalo a cabo, que non se conforma con sacar a relucir o cadáver; trátase de homicidios perpetrados cos medios ao alcance, sen recorrer a un duelo con pistolas de aceiro forxado, a velenos coma o curare ou aos peixes tropicais. Hammett traslada estes individuos á ficción tal cal son, e polo xeral fai que falen e pensen coa linguaxe propia deste tipo de propósitos”.

O protagonista da novela, o axente da Continental, aparece por primeira vez no relato “Arson Plus”, publicado na revista Black Mask o 1 de outubro de 1923.

Curiosidades para cinéfilos: aínda que David O. Selznick adquiriu os dereitos do texto e lle encargou o guión a Ben Hecht, Colleita vermella nunca chegou á gran pantalla. O seu espírito atopámolo en Yojimbo (Akira Kurosawa, 1961) e Per un pugno di dollari (Sergio Leone, 1965) inspiradas libremente na trama ideada por Hammett. En 1978, o axente da Continental (interpretado por James Coburn) protagonizou unha miniserie para televisión baseada en The Dain Curse (1929).


Balance do ano editorial 2016. Previsión e notas para 2017

/en

De 2015 a 2016
A finais de decembro de 2015, publicamos dúas obras que, consonte o noso compromiso dun único envío por trimestre aos subscritores, puxemos en circulación o primeiro de xaneiro de 2016. Tratouse de Cando levanten as brétemas, novela de Josip Mlakić traducida do croata por Jairo Dorado, e de Mocidade, de Joseph Conrad, traducida do inglés por Alejandro Tobar.

Precisamente porque o número de depósito legal, a inclusión no rexistro do ISBN ou a nosa contabilidade interna as dá como obras de 2015, puideron optar aos premios dese ano. E naceu un corvo branco: Mocidade resultou vencedora na modalidade de tradución do I Premio da Gala do Libro Galego. E a sorte parece que chegou para quedar, porque en 2016 o Premio Plácido Castro volveu distinguir unha obra de noso: Kallocaína, de Karin Boye, traducida do sueco por Marta Dahlgren –galardón que na edición de 2015 recaera en O forasteiro misterioso de Mark Twain, ex aequo coa obra Botchan de Natsume Soseki, publicada por Rinoceronte Editora.

Trece (8+5) novos títulos
Ao longo de 2016, publicamos as 8 obras de rigor destinadas de forma prioritaria aos subscritores e 5 títulos dentro da colección paralela, «Vólvense os paxaros contra as escopetas».

Abrimos con Unha desolación, novela curta da autora gala Yasmina Reza, ben coñecida na súa faceta de dramaturga, que traduciu Xavier Senín, e mais con Últimas cartas de Jacopo Ortis, primeira novela epistolar en italiano, escrita por Ugo Foscolo e traducida por Isabel Soto.

En xullo chegaría o que, ao noso parecer, foi o libro do ano no ámbito da literatura traducida: A contrafío, obra cume do xenial Joris-Karl Huysmans, de especial relevancia para as letras galegas; canda A señorita Else, unha novela breve do alemán Arthur Schnitzler, de quen paradoxalmente aínda non había nada traducido ao galego, que verteu ao noso idioma Rosa Marta Gómez Pato.

En outubro chegaron dous novos libros: O verán sen homes, da norteamericana Siri Hustvedt, traducida por Alejandro Tobar; e Colleita vermella, un referente indiscutible da literatura negra e a primeira novela na que Dashiell Hammett saca a relucir o seu detective sen nome, o Axente da Continental. Supón, por outra parte, a primeira incursión do escritor ourensán Diego Ameixeiras no mundo da tradución, feito que a nós nos serviu para confirmar unha máxima que non cansamos de repetir sempre que temos ocasión: «para traducir, é importante coñecer ben a lingua de orixe, fundamental coñecer a lingua meta e imprescindible dar co ton da novela». Ameixeiras, como previramos, cumpriu, e xaora que deu co ton de Hammett. Dá xenio ler Colleita vermella en galego. Si, é unha recomendación.

E volvendo sobre a obra de Hustvedt, todo parece indicar que será unha desas novelas de fondo que as libreiras e libreiros máis aleutos quererán ter sempre á man. Nós témola en alta estima, e agradecémoslle de novo a Agustín Fernández Paz que nos puxese sobre a pista desta autora.

En decembro publicamos O xogo serio, a última novela escrita polo sueco Hjalmar Söderberg, que traduciu do sueco Marta Dahlgren. Trátase dunha obra emotiva, profunda e triste, imperdible para os amantes das potentes letras nórdicas. E tamén achegamos As damas verdes, de George Sand, que trouxo dende o francés Xavier Senín. Desta última, salientamos que Rosalía de Castro lle vía grandes similitudes coa súa novela El caballero de las botas azules (1867), así que inescusable para rosalianos.

Á colección «Vólvense os paxaros contra as escopetas», a dos libros coas cubertas negras, sumamos cinco novas e singulares obras: O doutor Héraclius Gloss de Guy de Maupassant, e O caderno vermello de Benjamin Constant, en ambos os casos traducidas do francés por Marie Abraira; Nova Atlántida de Francis Bacon, traducida do latín por Alfonso Blanco; A casa e o cerebro de Edward Bulwer-Lytton, traducida do inglés por Alejandro Tobar; e Fosca de Igino Ugo Tarchetti, traducida do italiano por Isabel Soto grazas a un acordo de colaboración coa Asociación de Tradutores Galegos (se alguén a quixese ler pero non mercar, tena á súa disposición en formato PDF na Biblioteca Virtual da asociación).

 

A contrafío, fariña doutro saco
Antes de especular con como será o ano 2017 para a Editorial Hugin e Munin, é xusto deterse un intre en A contrafío, a magna obra de J.-K. Huysmans e o referente incontestable do decadentismo. Supón, por suposto, un fito en termos de calidade para o noso catálogo, mais tamén cremos que o é para o corpus xeral de literatura traducida á nosa lingua.
Cando publicamos a obra, tras ano e medio de intenso traballo, decidimos que era importante achegar, de balde, unha guía de lectura, Algunhas claves para a lectura de A contrafío, cuxas noventa páxinas quedaron curtas para tanto como queriamos dicir. Valla pois un convite a lela. Limitarémonos a reproducir aquí uns parágrafos desa guía coa intención de espertar a curiosidade do lector:

A contrafío é unha das obras máis significativas e orixinais da segunda metade do século XIX, e, co decorrer dos anos, consolidou o seu valor literario e artístico e converteuse nun dos principais testemuños sobre a crise de valores da «fin de século» e sobre o movemento de renovación estética que se produciu nesa época, non só en Francia senón na maioría dos países europeos e americanos. A influencia da novela supera o ámbito estritamente literario, ao crear toda unha estética para outros campos como a moda ou o cinema, e ao recompilar a partir de citas e referencias numerosos artistas esquecidos, anteriores ou contemporáneos do autor.

Vexamos agora, literatura comparada mediante, a opinión que do libro de Huysmans tiña o británico Oscar Wilde, un dos grandes esteticistas de todos os tempos:

Non é casual que en O retrato de Dorian Gray (1891), o libro que dá en corromper a Dorian sexa precisamente A contrafío. Malia non se mencionar nunca o seu título, a identificación resulta clara. Wilde viaxou a París de lúa de mel a finais de maio de 1884, días despois da publicación da novela de Huysmans, e nunha entrevista concedida a Morning News durante esta estadía declarou:

«O último libro de Huysmans é un dos mellores que vin». No relato de Wilde cóntase como Dorian Gray chega tarde a unha cita con lord Henry porque se entretivo lendo un libro coas cubertas de cor amarela que esa mesma mañá el lle enviara. A lectura, indícase, «capturouno por completo. Tratábase do libro máis estraño que lera nunca» e Dorian entra en tal estado de cavilacións que perde a conciencia do tempo […] A Dorian Gray a fascinación polo libro dúralle anos. De feito, encarga nove exemplares da primeira edición e ordena que llos encadernen en cores diferentes, coa intención de que se adapten aos seus distintos estados de ánimo e aos caprichos da súa sensibilidade […] Cando O retrato de Dorian Gray se publicou por entregas en Lippincott’s Magazine en 1890, un ano antes de que aparecese como libro, algúns críticos xa advertiron que lelo podía resultar arriscado. The Daily Chronicle afirmou que se trataba dunha «narración derivada da literatura leprosa dos decadentes franceses, un libro velenoso cuxa atmosfera está corrompida polos olores mefíticos da putrefacción moral e espiritual». O retrato de Dorian Gray intoxica, do mesmo xeito que o libro de cubertas amarelas que lord Henry Wotton lle empresta a Dorian, «un libro velenoso. O denso cheiro do incesto parecía desprenderse das súas páxinas e turbar o cerebro». Contra o desenlace, Dorian repite esta idea: «envelenáchesme cun libro. Iso non o esquecerei. Harry, prométeme que nunca lle prestarás ese libro a ninguén. Fai dano».

Con todo, se callar os lectores galegos estamos máis interesados en saber se o libro chegou dalgún modo até Galicia.

Malia que o decadentismo apenas tivo implantación no noso país, A contrafío ocupa un lugar importante no proceso de constitución da moderna literatura galega, pois converteuse nunha obra de referencia para os autores pertencentes á Xeración Nós […] Risco deixa constancia da súa admiración por Huysmans e por A contrafío e considera a Des Esseintes como o arquetipo do dandi […] Na súa novela Arredor de si (1930), Ramón Otero Pedrayo cita expresamente a Huysmans en dúas ocasións: a primeira aludindo á conversión ao catolicismo do autor e a segunda traspasándolle a Adrián Solovio as experiencias que Des Esseintes vive no capítulo XI da novela francesa (…) Así mesmo, o título da novela de Huysmans sérvelle a Otero para ofrecer unha das claves interpretativas da personalidade de Adrián Solovio […] Ler A contrafío supón pois un complemento para comprender Arredor de si (…) Para Ramón Lugrís «hay dos tipos de inadaptados: el que rompe con la sociedad y se aisla de ella, y el que busca abrir nuevos caminos. Al primero corresponde el protagonista de À Rebours; al segundo corresponde Adrián, el protagonista de Arredor de si» […] Outra pegada máis recente de Huysmans na cultura galega atopámola en Lois Pereiro (…) quen menciona a Huysmans no número cinco da revista A Naval, «Dandys, eterómanos e infames. O vicio como luxo» (verán de 1986): «Belle Epoque infectada de delor suxerida na paixón de educados salvaxes, deformes xenios da nova moral, sen máis gloria que a súa indiferenza, narcisismo calculado à rebours, contra natura, entre fumes prohibidos e sensuais. (…) Gourmont, Lorrain, Villiers, Barbey D’Aurevilly, Borel, mesmo Nerval ou Sheridan Le Fanu, un utópico Proust de pesadelos e visións nocturnas, Gautier quizais, e sen dúbida Huysmans […]

 

2017: nace o Premio Realia de Tradución Literaria
A gran novidade de 2017 será sen dúbida o Premio Realia de Tradución Literaria, que levabamos tempo maquinando e que por fin decidimos levar adiante, coa idea de que dunha vez por todas haxa en Galicia un premio de tradución remunerado, por modesta que sexa a cantidade. O certame terá unha periodicidade bianual e o gañador recibirá 1.200 euros, ademais de ver publicada a obra nunha das nosas coleccións. Para nós é unha honra poder promover o premio e esperamos sinceramente ter ocasión de ler cantas máis obras mellor. A convocatoria está aberta dende o pasado 1 de outubro e a recepción de traballos remata o 1 de marzo. Lembramos que as traducións deben enviarse baixo plica.

Outra posible novidade de 2017 será a organización dunha nova Feira do Libro na cidade, que seica se chamará SELIC (Semana do Libro de Compostela). Oxalá os promotores saiban conducila. Se os prezos e as condicións son razoables, alí estaremos.

Tampouco desta vez revelaremos os títulos que sairán ao longo do ano que comeza. O factor sorpresa segue a ser un ben moi prezado para nós. Pero algo si; por exemplo, que Isaac Xubín xa está a traballar nunha nova obra traducida dende o éuscaro (a segunda do noso catálogo, tras a publicación en 2013 de Pasaia blues, de Harkaitz Cano), ou que chegará un clásico das letras francesas e unha novela de mediados do século XX escrita por unha autora alemá, non demasiado coñecida pero moi interesante.

Venturoso 2017 e boas lecturas.

PD.: Un necesario recordatorio: a subscrición paga a pena. Nós dependemos en esencia dese apoio previo para traballar da maneira na que o facemos. Así que, quen poida e aínda non o fixese, que considere a posibilidade de subscribirse.

© Copyright – Editorial Hugin e Munin | Aviso Legal – Política de Privacidade – Envíos, devolucións e desistencia