Listado de la etiqueta: xénese

A educación sentimental: xénese da obra e marco temporal

Achegamos a continuación a primeira de varias entradas relacionadas coa novela A educación sentimental. Os contidos foron elaborados pola tradutora Isabel Soto e teñen por obxecto enriquecer a lectura de quen agora se achegue a unha das obras clave da literatura europea.


Xénese da obra

 

A educación sentimental recolle un feito biográfico esencial na vida de Flaubert cando era adolescente: o seu namoramento de Élisa Foucault, a esposa do editor de música Maurice Schlésinger (Berlín, 1798-Baden-Baden, 1871), trece anos maior ca el, que considerou a paixón da súa vida, sempre correspondida pero nunca satisfeita.

A novela foi concibida durante a súa mocidade e rematada na madureza. Así, entre xaneiro de 1843 e xaneiro de 1845, Flaubert redacta unha primeira versión protagonizada pola señora Arnoux, ben diferente á definitiva e que nunca publicou en vida.

Anos máis tarde, a partir de setembro de 1864, comeza unha segunda versión, unha novela de amor ao primeiro intitulada Madame Moreau e logo Les Fruits secs, que se converte en A educación sentimental e se publica en novembro de 1869, tras 56 meses de redacción e 4.000 páxinas de notas e borróns.

Ademais desta historia de amor, Flaubert ten en mente outro propósito, como lle explica nunha carta datada o 6 de outubro de 1864 á súa amiga Marie-Sophie de Chantepie:

«Velaquí estou, dedicado dende hai un mes a unha novela de costumes modernos que sucederá en París. Pretendo facer a historia moral dos homes da miña xeración; «sentimental» sería máis exacto. É un libro de amor, de paixón, pero dunha paixón como a pode haber agora, é dicir, inactiva».

Deste xeito, Flaubert recorre á súa experiencia persoal e á dos seus amigos para fusionar as regras da novela histórica coas da narración realista e reinventar a novela de aprendizaxe, outorgándolle unha nova profundidade e artellando, nunha complexa estrutura, a historia colectiva e a historia íntima dos personaxes e describir o espírito de toda unha xeración, a que viviu a revolución de 1848, a través da historia persoal e amorosa dun estudante provinciano que chega a París para estudar Dereito e verá fracasadas todas as súas expectativas e ilusións, converténdose no emblema literario de toda unha xeración.

Flaubert quixo demostrar que o desenvolvemento sentimental do protagonista dende 1840, cando arrinca a trama, segue os acontecementos políticos e reproduce as súas fases. Neste retrato, inclúe todas as posicións políticas, alén de acabar co mito do pobo como forza revolucionaria.

O propio autor foi consciente de non estar a escribir para a súa época senón para a posteridade:

«Escribo… non para o lector de hoxe, senón para todos os lectores que poidan presentarse namentres viva a lingua. A miña mercancía non pode ser consumida agora, pois non está feita exclusivamente para os meus contemporáneos».

Noutra orde de cousas, a presente obra significou o comezo da novela moderna, xa que contén innovacións únicas para a súa época que a distancian das características da novela tradicional. En primeiro termo, a escasa importancia concedida a unha trama convencional, isto é, cargada de peripecias, a prol da descrición mediante un narrador impersoal e a introspección, facendo uso de técnicas como o estilo indirecto libre e o contrapunto entre personaxes que representan condutas opostas, permitindo que o lector interprete o significado da mensaxe que quere transmitir.

Esta evocación realízase cun tratamento particular do tempo. Coa utilización dos tempos narrativos e o ritmo das frases, Flaubert consegue dar unha sensación case material da duración, as elipses e as rupturas temporais; a súa técnica narrativa case parece anticipar a fotografía e a montaxe cinematográfica.

A cronoloxía confusa deste relato de ausencia de acción descansa nunha estrutura complexa: anacos de realidade que, lonxe de estar ordenados nunha composición unitaria e homoxénea, están xustapostos, como illados.

Flaubert retoma técnicas xa utilizadas en Madame Bovary, radicalizándoas. Impersonalidade, relatividade xeneralizada dos puntos de vista e os lugares da enunciación, estilo indirecto libre, focalización variable, escritura non conclusiva que lle deixa ao lector a responsabilidade da interpretación do relato.

 

Os límites temporais da novela

 

En A educación sentimental, Flaubert retrata a xeración nacida entre 1810 e 1830, a cal asiste á instauración e derrubamento do réxime orleanista, cuxa burguesía capitaneou os primeiros pasos do ascenso industrial de Francia, e á revolución de 1848, que elevou ao poder a Luís Filipe, ao nacemento e curta vida da Segunda República e ao golpe de Estado de Luís Napoleón Bonaparte.

Na novela conviven o mundo dos grandes negocios, a especulación financeira e a banca, e a resposta social en forma de conspiracións e críticas. Neste marco social decorre, ao mesmo tempo, a vida dun mozo de provincias que se traslada a estudar a París, as súas paixóns e a súa historia sentimental –calco da do autor–, conformando así unha crónica moral dos homes da xeración de Flaubert sobre un fondo histórico atento aos cambios sufridos pola sociedade francesa, en particular no período revolucionario.

As tres partes da novela esténdense ao longo de varios momentos históricos:

  • A primeira parte comeza en 1840, xa que logo en plena Monarquía de Xullo, co ascenso ao poder do rei Luís Filipe tras a Revolución de Xullo. Esténdese ao longo de máis de cinco anos: dende o 15 de setembro de 1840 até a mañá na que Frédéric recibe a carta que anuncia que percibirá a agardaba herdanza do seu tío, o 12 de decembro de 1845.
  • A segunda parte abrangue dende decembro de 1845 até os derradeiros días de febreiro de 1848, cando se instaura a Segunda República. A revolución estala o día no que Frédéric ten unha cita coa señora Arnoux que non se produce e que o arrastra aos brazos de Rosanette. Namentres París vive tráxicos acontecementos, Frédéric e Rosannette están en Fontainebleau.
  • A terceira parte ábrese cun longo primeiro capítulo cuxo alcance é de apenas uns meses (dende febreiro até as xornadas de xuño de 1848). Os capítulos 2, 3, 4 e 5 conducen ao golpe de Estado do 2 de decembro de 1851, que supón o comezo do Segundo Imperio. Frédéric deixará a señora Dambreuse e ve como se afunden os seus soños. O capítulo 6, tras a breve evocación duns quince anos que supuxeron o triunfo do emperador Luís Napoleón Bonaparte, chega até un día de marzo de 1867, cando a señora Arnoux visita a Frédéric. O capítulo 7 e derradeiro sitúanos nun pasado recente: o inverno de 1868-1869.

Reimpresión da Eva futura de Villiers

Hai 6 anos longos, en xuño de 2014, publicaramos a novela máis senlleira de Villiers, A Eva futura, de cuxa tradución ao galego se ocupara o tándem Isabel Soto-Xavier Senín. Pouco antes de esgotarse a tiraxe inicial, aproveitamos, coma decote, para revisar o texto e mandar imprimir uns poucos exemplares máis, que dende hai uns días xa temos connosco. Co gallo desta nova impresión, velaí un pouco de historia (adaptada dende o documento de elaboración propia “Algunhas claves para ler A Eva futura”) sobre a xestación da obra:

A xénese de A Eva futura remóntase a 1877. Nesa data, a revelación que supuxo a invención do fonógrafo do americano Thomas Alva Edison inspirou a Villiers de L’Isle Adam a idea de escribir un conto satírico de modesta feitura sobre a pretensión da ciencia moderna de rivalizar coa natureza, co fin de denunciar o mercantilismo do século. Consérvanse unhas poucas follas manuscritas daquel proxecto inicial sen título, no que tamén se inclúe a idea de fabricar un autómata semellante a un ser vivo. Dende entón, Villiers pensou en facer un relato máis ambicioso, xa cun título, «Miss Hadaly Habal», que tras varias tentativas se converteu nunha novela curta, L’Andreide paradoxale d’Edison, dividida en capítulos e que o ocupou todo o ano 1878.

Entre o outono de 1878 e os primeiros meses de 1880, o autor aumentou e afondou na obra até convertela nunha novela a todos os efectos. Esta versión, intitulada L’Ève nouvelle, comezou a aparecer en Le Gaulois, xornal dirixido por Arthur Meyer, en setembro de 1880, o que causou unha gran sorpresa entre os lectores e tamén no periódico, que interrompería a súa publicación tras catorce entregas. Villiers logrou axiña colocar a súa novela noutro medio, L’Étoile française, acabado de fundar polo seu amigo Édouard Taine por mor das eleccións lexislativas de 1881, onde apareceu ao longo de dous meses. Mais, xusto no momento de entregar a conclusión, o escritor galo detivo a publicación para retocar o desenlace.

Nada máis se soubo da obra durante varios anos até que no verán de 1884 o autor volveu intentar publicala. Un ano despois, Villiers conseguiu que lle aceptasen a nova versión no semanario La Vie moderne, co título L’Ève future, onde se publicou dende o 18 de xullo de 1885 até o 27 de marzo de 1886, con diversas interrupcións debidas ás dúbidas do autor. A versión definitiva en libro apareceu por fin en maio de 1886.

Como pode observarse, a xestación da obra foi longa e difícil. Polo título, pola elección de Edison como personaxe principal e por todo o aparello técnico que contén, Villiers parece querer vincular a súa novela co xénero da anticipación científica, cuxo modelo na época era Jules Verne –de feito, cabe sinalar a directa vinculación entre O castelo dos Cárpatos (1892) e A Eva futura. Esta consideración influíu de maneira negativa na novela. Os lectores tenden a crer que se lles vai ofrecer unha serie de aventuras baseadas na extrapolación hipotética das conquistas da ciencia, cando o fin do autor é outro, xa expresado no “Aviso ao lector”, onde define o libro como unha “obra de arte metafísica”. Deste xeito, quen espere unha narración cargada de peripecias e acción, ficará decepcionado.

En A Eva futura asistimos a unha serie de revelacións: primeiro vemos un autómata que é unha máquina e despois unha creación na que o inventor tira partido de certas conquistas do hipnotismo e do espiritismo, e incluso dunha transfiguración mediante a cal a invención escapa a todo control humano e abre o acceso ao máis alá. Malia a aparencia de novela de anticipación científica e malia a alegría algo infantil coa que Villiers detalla todos os refinamentos técnicos da andreida, A Eva futura marca os límites infranqueables da ciencia e afirma o irredutible misterio oculto no fondo das cousas.

Boa lectura!