Huysmans e a literatura galega

/en

Rescatamos «Huysmans e a literatura galega», unha das epígrafes que contén a guía de lectura ofrecida en aberto como complemento da novela A contrafío.

 

* * *

 

A personalidade de J.-K. Huysmans e, en particular, A contrafío supoñen un punto de achegamento fundamental para comprender tanto a figura do dandi coma conceptos como esteticismo, decadentismo e literatura da fin de século. Porén, o interese da novela vai máis alá. Entre os múltiples engados que o texto posúe, non é menor a súa vinculación coa literatura galega.

Malia que o decadentismo apenas tivo implantación no noso país, A contrafío ocupa un lugar importante no proceso de constitución da moderna literatura galega, pois converteuse nunha obra de referencia para os autores pertencentes á Xeración Nós, os cales participaron da sensibilidade propia dos mozos de comezos do século XX e do seu intento de busca na literatura de corte espiritualista dunha táboa coa que salvarse do naufraxio no que afogaban no contexto da España da Restauración.

Os futuros integrantes da Xeración Nós contaron na súa cidade natal, Ourense, co apoio dalgúns intelectuais que se xuntaban no faladoiro vespertino da Comisión de Monumentos para falar de Historia e Arqueoloxía e tamén das súas lecturas. En palabras de Vicente Risco:

En torno a aquella camilla, la mayor de la ciudad, como el más ardiente era aquel brasero, verdadera Tabla Redonda, había siempre un sitial para «Galaad, o Esperado». Desde el Modernismo de Rubén Darío hasta la estética de Guillaume Apollinaire, no hubo audacia que no fuese introducida en aquella reunión de señores, a quienes la gente llamaba aún «anticuarios».

Segundo recolle Carlos Casares, entre estes «anticuarios» estaban o especialista en Historia e Arqueoloxía Arturo Vázquez Núñez (Ourense, 1852-1907), e o escéptico avogado do Estado Xulio Alonso Cuevillas. Ambos os dous dispuñan de boas bibliotecas francesas, sobre todo Vázquez Núñez, e estaban ao tanto da obra de autores franceses como Baudelaire, Verlaine ou Mallarmé. Así mesmo, durante as vacacións tamén acudía a Ourense Primitivo Rodríguez Sanjurjo (Ourense, 1880-Lugo, 1947), lector afervoado de Rubén Darío, Verlaine, Baudelaire ou Villiers de L’Isle-Adam. Nas súas visitas levaba sempre libros de interese, sobre todo edicións francesas do Mercure, como conta Otero Pedrayo, quen tamén apunta que Florentino López Cuevillas «leyó muy bien los parnasianos —algunos parnasianos— y decadentes franceses».

En manos de Vicente Risco, de Florentino Cuevillas, de Primitivo R. Sanjurjo (…) un volumen amarillo del Mercure, un tomo verde de Alcán significaban una tarde de fuertes rumbos meditativos.

Estas lecturas francesas influíron fondamente en Vicente Risco, como indica de maneira explícita no ensaio Nós, os inadaptados (1933), ao tempo que deixa constancia da súa admiración por Huysmans e por A contrafío e considera a Des Esseintes como o arquetipo do dandi:

O problema dos inadaptados é un dos grandes problemas das decadenzas. Hai neses tempos de economía, de política, unha chea de naturezas extremamente delicadas e conscentes, depositarias das máis depuradas esencias da cultura, que embora non sexan dispreciadas nen perseguidas, embora se vexan mesmamente agarimadas e axudadas, non se poden sentir solidarias co camiñar histórico do momento. E son os malcontentos, os difíceis de gusto, os dispreciativos, os disgustados de todo, os que andan á precura de cousas lonxanas, estranas e requintadas, os anormais por supernormais.

O tipo deuse adoito na fin do século derradeiro, e atopou cecais a máis nidia expresión literaria no Des Esseintes de Huysmans. O tíduo da novela de Huysmans dío todo: À rebours; porque eso é o que son os inadaptados, os que van a contrafío do seu tempo, os que non acaen cos seus contemporáneos. Des Esseintes é realmente un chiflado, porque evidentemente a eisaxeración do tipo pode ser morbosa, mais por máis que sexa un chiflado, non perde endexamáis a nobreza.

Segundo apunta Xosé Luís Sánchez Ferraces, Vicente Risco militou dende a mocidade na ideoloxía da fin de século e colaborou coa súa crítica agresivamente corrosiva no asalto á razón, á ciencia e ao progreso, os grandes mitos dese tempo. Unha maneira de rebelarse contra a tiranía da mesocracia universal e sen soños do século era abandonar a vida cotiá e viaxar en corpo e alma, idealmente unhas veces, outras de forma real, na procura de ámbitos insólitos e misteriosos, un desexo semellante ao que expresou o seu mestre, Joris-Karl Huysmans en A contrafío:

En efecto, cando un home talentoso se ve obrigado a vivir nunha época eslamiada e idiota, o artista é acosado, mesmo sen ser consciente do feito, pola nostalxia doutras etapas.

Ao non poder harmonizar, bardante en raros intervalos, co ambiente no que se movía, ao non descubrir xa no exame dese ambiente e das criaturas que o aturan, satisfaccións de observación e de análise abondas para o distraer, sente agrelar e xurdir nel uns fenómenos particulares. Agroman confusos desexos de migración que se esclarecen coa reflexión e co estudo. Os instintos, as sensacións, as inclinacións, legados pola herdanza, espertan, determínanse, impóñense cunha imperiosa seguridade. Rememora seres e cousas que non coñeceu en persoa, e chega un momento no que se evade violentamente da cadea do seu século e deambula, con total liberdade, por outra época na cal, como última ilusión, lle parece que cadraría mellor.

Nalgúns casos é coma un retorno cara a idades remotas, civilizacións desaparecidas, tempos antigos; noutros, coma un arroubo cara ao fantástico e o soño, unha visión máis ou menos intensa dun tempo a piques de espontar cuxa imaxe reproduce, sen que el sexa consciente e por un efecto de atavismo, a de épocas pasadas.

Na súa novela Arredor de si (1930), Ramón Otero Pedrayo cita expresamente a Huysmans en dúas ocasións: a primeira aludindo á conversión ao catolicismo do autor e a segunda traspasándolle a Adrián Solovio as experiencias que Des Esseintes vive no capítulo XI da novela francesa.

A viaxe de Adrián fora soamente para comezar a pórse a ton. Non dispuña de tempo para ir a Santo Domingo de Silos, onde os monxes, na soidade románica e litúrxica de serra e frío, traballaban as fontes da historia de Castela e cantan aqueles admirables oficios que converteron a Huysmans.

 

Unha noite Adrián lembrara unhas páxinas de À rebours de Huysmans. Deberíase traducir en castelán “a contrapelo”. Tivo a mesma fame de vida inglesa, salgada e forte, do wiking dono dos ronseis do mar. Baixo as arcadas de Rivoli o título “Bodega” arredondeábase groso e cheo, seguro e ditoso como un tonel.

Así mesmo, o título da novela de Huysmans sérvelle a Otero para ofrecer unha das claves interpretativas da personalidade de Adrián Solovio:

Home de trinta anos feitos, non pode esquecer grandes sombras do século dezanove. Árbores de solpor. Amadas. Prolongación da vida ao revés. Pois din que os pais se prolongan nos fillos. Tamén os fillos viven à rebours grandes anacos de horizontes e pequenas paisaxes do vivir dos pais. Adrián sempre que entraba no tren ou no auto, representábase as viaxes de seu pai. A dilixencia, e todo o longo tempo no que o tren era unha novidade. Estrada de Zamora. As Portillas. As longas reas de presidiarios abrindo o camiño. Noites do vello Fornos. O pronunciamento de Villacampa.

Ler A contrafío supón pois un complemento para comprender Arredor de si que, como é sabido, é a autobiografía espiritual que deita luz sobre a formación intelectual e a consagración á cultura galega tanto de Otero Pedrayo coma dos seus compañeiros de xeración. O individualismo, o egocentrismo, a constante peregrinación por estraños universos mantéñen a Adrián Solovio en permanente desacougo. Trátase dun intelectual desorientado que devece por habitar nunha luxosa torre de ideas e que, malia lles dedicar longas horas ao estudo e ás cavilacións, acaba caendo nas augas mortas da vulgaridade. Do mesmo xeito que o grupo que personifica, Adrián Solovio dá voltas arredor de si sen se atopar nunca de todo. Para Ramón Lugrís:

Hay dos tipos de Inadaptados: el que rompe con la sociedad y se aisla de ella, y el que busca abrir nuevos caminos. Al primero corresponde el protagonista de À Rebours; al segundo corresponde Adrián, el protagonista de Arredor de si.

O crítico Manuel Rodríguez Alonso referiuse á presenza da estética de Huysmans en O porco de pé, de Risco e en Arredor de si, de Otero Pedrayo:

Na liña da novela europea do momento en moitos casos estamos perante verdadeiras novelas ensaio cun protagonista intelectual rico (que tanto se afasta dos tipos comúns e cotiáns da novela realista-naturalista). Este protagonista intelectual e rico, fóra do normal, especialmente visible no doutor Alveiros, é unha especie de alter ego do autor que espalla ideas non só sobre Galicia, senón sobre a condición humana ou o mundo que lles tocou vivir. Deste xeito, o argumento pasa a ocupar un lugar secundario fronte ao espallamento dun ideario. Por outra banda, van utilizar estruturas propias da narrativa moderna como poden ser a novela de aprendizaxe, a novela fantástica con temas que xa non son os folclóricos. Obras como O porco de pé ou Arredor de si poden incluírse así mesmo dentro dese subxénero que é a novela lírica, nas que a narración está marcada pola subxectividade na liña da Aurelia de G. de Nerval, Á rebours de Huysmans ou mesmo da obra de Mann ou de Hesse.

Outra pegada máis recente de Huysmans na cultura galega atopámola en Lois Pereiro, a quen Manuel Outeiriño considera «coma os escritores modernos todos, un inadaptado, anormal por supernormal», e, seguindo a denominación empregada por Risco en Nós, os inadaptados, un «autodidacta inadaptado». Recolle así mesmo a mención a Huysmans no artigo que Pereiro publica no número cinco da revista A Naval, «Dandys, eterómanos e infames. O vicio como luxo» (verán de 1986):

Belle Epoque infectada de delor suxerida na paixón de educados salvaxes, deformes xenios da nova moral, sen máis gloria que a súa indiferenza, narcisismo calculado à rebours, contra natura, entre fumes prohibidos e sensuais.

(…)

Gourmont, Lorrain, Villiers, Barbey D’Aurevilly, Borel, mesmo Nerval ou Sheridan Le Fanu, un utópico Proust de pesadelos e visións nocturnas, Gautier quizais, e sen dúbida Huysmans: mortos prematuros coa alma intensa dos réprobos, malditos a forza de dignidade, conscientes suicidas que se demoran no desprendimento da súa existencia, salvaxes cultivados no vicio e na discordia, coa máis nobre moral de ser cada vez menos.

Cando a linguaxe era un instrumento interno de delor, unha forma de vicio ou de vinganza, o artista non era funcionario da súa propia arte.

E cando desexar era vicio e vinganza, eran profesionais de Paludismos, sacerdotes de horrores descreídos, feros ourives de obras literarias de indiscreta liña Modern Style.

 

Pitsipios, o mono Xouth e a relación Grecia-Europa

/en

Para complementar a lectura da novela O mono Xouth, reproducimos a continuación uns poucos fragmentos extraídos, quer do sitio web da Anoikti Bibliothiki (“Biblioteca Aberta”), quer do estudo introdutorio elaborado por Nasos Vagenas para a edición en grego que publicou Ekdoseis Nefeli en 1995 (pp. 7-36).

 

Literatura grega do século XIX. O caso da novela O mono Xouth

Nos últimos anos, a imaxe que tiñamos da prosa dos primeiros cincuenta anos de vida do Estado grego mudou substancialmente. Minuciosos estudos sobre os prosistas coñecidos, xunto con descubrimentos de obras esquecidas, demostraron que, até agora, as nosas descricións e caracterizacións da prosa escrita entre 1830 e 1880 distan moito da realidade.

Tres son os elementos do cambio de panorama a partir dos estudos máis recentes. O primeiro ten que ver coa suposta escaseza da produción: as investigacións amosan que o número de autores foi moi elevado, e que a temática era ben máis variada do que se pensaba.

O segundo elemento refírese á crenza de que a prosa en grego moderno arrinca coa novela histórica, e que, ademais, este foi o xénero máis cultivado. Tal opinión revelouse errónea, non só porque –sendo o número de obras moi superior ao que se cría– a produción de narracións históricas foi limitada en comparanza co resto da prosa, senón tamén porque un bo número de novelas, consideradas históricas pola crítica, non o son en absoluto, nin de acordo cos criterios actuais, nin cos do século XIX. En realidade, a novela histórica xorde en Grecia en 1850, experimenta o seu auxe na década de 1860 e en ningún decenio constituíu o xénero principal, polo que tampouco o foi durante o antedito período de 50 anos. A tendencia dominante non era a fuxida da realidade contemporánea: acotío tomaba a forma da construción literaria que máis adiante se chamaría realismo máxico.

Á fin, o terceiro trazo que se revela inexacto é a convicción de que a lingua da prosa daquel período era totalmente artificial, por completo diferente da falada, e que a lingua viva non entrou na prosa helena até despois de 1870, nas partes dialogadas das obras narrativas. As investigacións certifican, de maneira innegable, que o que hoxe se identifica nas obras en cuestión como katharévousa resultaba moi pouco artificial para as persoas da época; que aquela lingua incorporaba formas propias da oralidade, así como das transformacións propias dos usos urbanos; que a variante dimotiki penetrara nas partes dialogadas das obras narrativas xa dende as décadas de 1830 e 1840; e, finalmente, que a lingua da prosa deste período, visible nun bo número de obras –nas máis importantes–, reflicte a variedade de formas propia do idioma da época.

*

O mono Xouth ou Os costumes do século, novela de Iakovos Pitsipios, posúe os trazos que a crítica historicamente lles veu negando a todas as obras en prosa da súa época, coa excepción da novela Thanos Vlekas de Pavlos Kalligas e o relato anónimo I straiotiki zoi en Elladi («A vida militar en Grecia»): a intención de fuxir da novela historicista e a aposta polo realismo, coa idea de reflectir a realidade do seu tempo tan fielmente como a sátira. Ademais, a novela está escrita nunha lingua viva, moi próxima ao rexistro coloquial. Co obxecto de facer máis verosímil o discurso de certos personaxes, recorre á variante dimotiki e tamén aos dialectos locais (téñase en conta que o concepto e a realidade actuais dunha dimotiki común a toda Grecia aínda non existía).

Así a todo, O mono Xouth contén un trazo a maiores que a singulariza e que define o seu tipo de ficción: o elemento fantástico, que asoma cunha pureza como non se aprecia en ningunha outra obra da narrativa grega anterior ao século XIX, nin tampouco en ningunha das producidas durante esa mesma centuria. Para ser exactos, a novela de Pitsipios é a primeira narración fantástica escrita en grego moderno. A inserción do sobrenatural na vida cotiá e o cruzamento de dous planos diferentes da realidade, postos ao servizo dun relato realista, permítennos encadrala no xénero que hoxe chamamos realismo máxico.

*

O mono Xouth é, talvez, a obra máis maldita da narrativa grega. Malia que, segundo parece, o seu autor a escribiu completa, só se publicou a súa primeira sección, ou a maior parte dela (a metade, ou pouco menos da metade, se supoñemos que a obra tiña unicamente dúas seccións). Difundiuse por entregas en 1848 na revista Apothiki ton Ofelimon kai Terpnon Gnoseon, que Pitsipios editaba en Siros. Así, os lectores só tiveron acceso a ela de xeito discontinuo, e o texto quedou confinado nas páxinas da revista. Como ninguén tomou a molestia de reeditala, mesmo no estado no que se atopaba, autor e obra foron maiormente esquecidos. Se Pitsipios (que nacera en Quíos en 1803 e morrera en 1869) foi un escritor coñecido, foi grazas a I orfani tis Chiou (1839), unha novela romántica, unha aventura de busca e reencontro de dous namorados que coñeceu moitas edicións e, diriamos, recoñecemento popular, pois publicouse con asiduidade até as primeiras décadas do século XX.

Dende esta prosa poética de I orfani tis Chiou até o afiado estilo de O mono Xouth a distancia percorrida é moi grande (como grande é tamén a distancia temporal que separa a composición de I orfani tis Chiou -1834- da publicación de O mono Xouth). Non é que Pitsipios madurase: diríase, máis ben, que era xa outro escritor, un novelista que pasou a cultivar un realismo distinto das tentativas de aproximación a ese estilo propio da súa época.

*

O mono Xouth narra a metamorfose dun home nun mono e a recuperación da súa condición humana. O metamorfoseado é un tipo ben coñecido para os gregos: Jakob Solomon Bartholdy, un prusiano de ascendencia xudía que publicou en 1805 o libro Bruchstücke zur näher Kenntniss des heutigen Griechenlands (“Apuntamentos para un máis preciso coñecemento da Grecia actual”), o cal desencadeou unha fervenza de reaccións entre os gregos (incluída a de Adamantios Korais), en loanza do país heleno. Bartholdy aparece na novela de Pitsipios como o asasino dun home que fora o seu benfeitor; este feito provoca o castigo de Deus, que o condena a vivir como mono até expiar a culpa, primeiro nun lugar ermo, e logo –tras ser capturado por un grupo de homes- en Inglaterra e en Grecia. Alí, grazas á súa gran capacidade de imitar a conduta humana, acaba vivindo como servente de diferentes amos. O seu derradeiro propietario é Kallistratos Evgenidis, un típico exemplo de mozo prometedor da Atenas da década de 1840.

Entre a brillante metamorfose alegórica de Bartholdy en orangután e a súa convivencia con Kallistratos, cuxa vida e conduta non se diferencian da vida e a conduta dun mono, o autor satiriza os costumes da época, apuntando de forma burlesca á imitación dos usos estranxeiros. Para Pitsipios, o principal problema da Grecia da época era a querenza por todo o estranxeiro, que el ve como unha violencia exercida polos propios gregos contra si. Mais a sátira non se dirixe só cara ao interior; mira tamén cara a fóra, co obxecto de criticar unha expresión concreta da imitación dos hábitos europeos: a moda de escribir libros de viaxes a terras foráneas (un deles era a obra de Bartholdy sobre Grecia). Descríbea como simiesca, pois deixa ver que eses libros son copias dun modelo previo común a todos eles, ou doutra obra anterior, sen base en ningún coñecemento real dos lugares que supostamente se visitaron, e co único fin de lle proporcionar sona ao seu autor.

*

O risco que supuña a brusca introdución do xeito de vida e usos europeos foi un tema candente na realidade grega durante as primeiras décadas posteriores á independencia; un tema que, naturalmente, se reflectiu na literatura e no teatro. Atopámolo xa na primeira comedia que se imprimiu no novo Estado: Asoto (1830) de Alexandros Soutsos (e en moitas outras comedias do XIX). Atopámolo igualmente na novela de Grigorios Palaiologos titulada O zografos (1842), así como nos poetas da época, cuxos versos son ben máis moralistas e políticos ca os versos dos poetas dos nosos tempos.

Porén, a maioría dos escritores distinguen a Europa dos costumes corruptos que non encaixan coa moral da nova Grecia da outra Europa das artes e as letras, a da educación e os ideais humanísticos. Embebidos do espírito da Ilustración europea, desexaban entregarlles aos gregos aqueles aspectos dese ideal que poderían vivificar a educación e axudar a compasar o seu paso co da gran familia europea de nacións, cousa imposible durante os séculos da dominación turca. Mais sabían tamén que iso non podía darse se non era mediante unha coidadosa selección e unha absorción controlada dos sans valores europeos. «Todo grego verdadeiramente ilustrado», escribe Georgios Serouios en 1844, «será europeizado, mais non intensamente europeizado». Porén, a introdución dos usos europeos foi tan descomedida que os gregos ilustrados sentiron a necesidade de reaccionar iradamente; isto significa que os líderes e promotores desa reacción foron os gardiáns da helenidade ortodoxa: a Igrexa e os campións da autarquía grega, que miraban a Europa con aversión. «Abonda xa de imitar coma monos e irracionalmente os europeos!», berraba Serousios. E Grigorios Palaiologos expresaba a súa angustia polo que acontecía «en todas as partes e sen cesar na nosa Grecia europeizada», no que vemos un típico comentario da época, mentres Konstantinos Pop comeza a empregar, pouco máis tarde, o termo «hipereuropeización».

Asemade, florecía no novo reino tamén, grazas á acción de Palaiologos e doutros intelectuais, o que se chegou a chamar «hiperhelenización»: a exacerbación do sentimento de que o novo helenismo era o continuador da gloria da antigüidade, e o intento de conectar as dúas épocas completando a bagaxe da identidade do individuo grego moderno con elementos tomados dos tempos antigos. «O gran punto de inflexión para a nación», escribe Alexandros Soutsos, de certo metaforicamente, «posuída por un degoxo de reforma absoluta, xa non se vai basear na saia de Colette, senón que busca a vedraña túnica de Pericles». Este desexo de retorno ao pasado foi especialmente visible na arquitectura, co xurdimento de edificios de estilo neoclásico e, sobre todo, no idioma: co intento de introducir arcaísmos e a instauración dun idioma próximo ao ático antigo como lingua da educación, destinado a ser, con toda seguridade, a lingua literaria. Estes dous modelos, o da hipereuropeización e o do hiperhelenismo, conflúen no personaxe de Kallistratos Evgenidis.

*

A máis clara mostra da rápida europeización foi o brusco cambio na vestimenta. «A moda», escribe K. Th. Demaras, «que nunha comunidade estable non pode ter maior importancia, de socato vaise converter no alicerce no que Grecia se basea». «A vestimenta europea», indica Alexis Politis, «é tamén un signo de que se posúen conviccións liberais europeas […]. A indumentaria tradicional semella fóra de lugar dentro da nova visión que o helenismo quere propoñer […], e é tachada de “asiática”». A foustanela viuse substituída polos pantalóns, e os xastres, para sobrevivir, debían saber coser á moda europea, converténdose así en xastres europeos. A palabra «moda» é unha das que aparecen con maior frecuencia en O mono Xouth.

*

O tema principal de O mono Xouth é, en esencia, o da autenticidade humana. O plano individual –o dos dous protagonistas– e o colectivo –os gregos que imitan servilmente os usos europeos, e os europeos que escriben falsos libros de viaxes– fúndense e encárnanse nos personaxes de Kallistratos e Barholdy. A caracterización destes dous homes, en particular a de Bartholdy, cuxo libro ofrece unha inexacta descrición da nova Grecia, preséntanos tamén o tema da identidade da Grecia moderna. Mais non se trata dunha demanda de pureza nacional, pois Pitsipios non era un nacionalista nin un helenocentrista, senón un home versado en linguas (exerceu como profesor de francés no instituto de Siros), nada hostil aos intercambios coas culturas alleas, sempre que puidesen resultar vantaxosos (traducira Les sept péchés capitaux de Eugène Sue e redactara un manual de textos franceses destinado aos estudantes gregos), e aborrecía a falsidade en que devén todo abuso da autenticidade.

*

O mono Xouth leva a etiqueta de «obra singular». De certo, isto non significa que non pertenza a ningunha tradición, pois volve sobre un tópico da literatura: o da metamorfose dun home en animal, que comeza na antigüidade con Homero, Luciano e Apuleio, e continúa con Kafka, Bulgakov, Asturias e outros moitos. Se Pitsipios innova, faino no contexto da literatura en grego moderno. Porén, Pitsipios non parece ignorar a literatura fantástica do XVIII (Lesage) nin a do seu propio século (Balzac), e emprega, ademais, elementos da tradición picaresca e da temática da sátira contra os médicos. Con Balzac, O mono Xouth parece compartir algúns temas e recursos técnicos, mentres que o subtítulo (Os costumes do século) semella reproducir, en certa medida, a preocupación de Balzac por «analizar os costumes do século XIX», sen deixar de conectar, asemade, con anteriores estudosos dos usos humanos, como La Bruyère e Duclos.

No tocante ás súas relacións coa tradición literaria en grego moderno, a máis directa pódese establecer co Ermilos (o poema narrativo de Michail Perdikaris, de 1817), do que O mono Xouth pode considerarse como a contrapartida en prosa. Máis aínda, esta obra parece dialogar con O zografos, de Palaiologos, co cal comparte o frecuente uso da expresión “imitar coma un mono” e da palabra “moda”; nese libro aparecen, ademais, certas descricións da imitación dos usos europeos que anticipan a temática de O mono Xouth. Para rematar, cómprenos facer referencia ao profundo interese pola condición do simio que xurdiu despois da formulación, con anterioridade a Darwin, da teoría evolucionista dos seres vivos a cargo de Lamarck en 1809, recollida nas publicacións periódicas gregas da época. Na Apothiki ton Ofelimon Gnoseon publicáronse, entre 1839 e 1842, catro artigos sobre a fisioloxía e os hábitos dos simios, e dous breves estudos apareceron tamén na Apothiki ton Ofelimon kai Terpnon Gnoseon, editada polo propio Pitsipios.

*

Na literatura, a metamorfose de home en animal ou en materia inorgánica suscita cuestións sobre a condición humana, sobre todo nun aspecto fundamental: o relativo ao carácter da súa conciencia. “Os relatos de metamorfoses”, escribe un estudoso, “someten a un forte debate a cualificación da mente humana como única entre os seres vivos”. No mundo antigo, o mesmo ca en tempos anteriores, estas historias tiñan un carácter máis ben positivo, pero dentro do cristianismo tomaron un cariz negativo, coma se fosen un instrumento do demo para levar a cabo os seus sinistros plans. O principal simbolismo da metamorfose é, de certo, a decadencia do ser humano dentro da escala da vida e o castigo que merece. Decote, a persoa que sofre a metamorfose toma a forma do animal que leva no interior.

A metamorfose en mono, ou sexa, no animal que máis semellanza garda co ser humano, simboliza especificamente a deterioración da conciencia humana, ou representa a persoa que non controla as súas paixóns, sobre todo a malicia e a depravación. “A perda da forma humana”, escribe Hegel, “aparece como castigo por algún grave pecado, do tipo que sexa, ou mesmo por algún crime monstruoso. Tal situación, que supón un afastamento daquilo que nos conecta coa divindade”, converte as formas de vida en “cárceres nas que os deuses pechan as almas dos culpables”. A miúdo, a metamorfose conduce á creación, non dun animal, senón dun monstro, pois o metamorfoseado, malia perder a facultade de falar, conserva a capacidade racional. Neses casos, a perda da forma humana acaba derivando, co tempo, na reversión da mudanza, que conclúe cando o metamorfoseado se recoñece a si mesmo: trátase dun purgatorio, máis ca dun inferno, que conduce á recuperación da forma humana, conseguida á luz do autorrecoñecemento e do descubrimento do elemento divino que hai en nós.

Neste contexto, é natural que os escritores moralistas plasmen este simbolismo mediante representacións alegóricas. “Cada obra de intención didáctica”, escribe Perdikaris sobre o Ermilos –no que a metamorfose do heroe en asno ten o obxecto de expoñer, como na metamorfose do heroe de Pitsipios, ‘a miserable condición do século’– “debe ser unha mestura de imitación e alegoría”. No que toca a O mono Xouth, cuxo didactismo se manifesta en condutas e situacións algo menos concretas que as que se ven no Ermilos, a alegoría está disimulada polo ton satírico dominante na obra, grazas ao cal se consegue evitar que o elemento fantástico quede nun segundo plano.

*

Cabe preguntarse cal sería a fortuna de O mono Xouth se no seu momento fose publicada na súa totalidade e dunha soa vez. De seguro, a reputación de Pitsipios como novelista sería moito máis elevada que a que hoxe lle garante I orfani tis Chiou. Certamente, a reconsideración de que é obxecto hoxe esta obra incompleta –ou, para ser exactos, o seu redescubrimento- fai que Pitsipios sexa máis valorado na actualidade. En efecto, O mono Xouth, aínda no estado no que a posuímos, é -xunto con O polipathis, de Palaiologos, e Thanos Vlekas, de Pavlos Kalligas-, a máis importante das novelas gregas até a aparición de Roidis. Se algunha vez se publicase completa, e se algunha vez se atopase a parte perdida (cousa moi improbable), converteríase na obra máis significativa da nosa narrativa até I papissa Ioanna (1866).

É moi probable, porén, que as súas virtudes impregnasen as obras dos prosistas posteriores, a xulgar polas pegadas de Piptsipios que descubrimos en certas prosas da época: no relato/estudo sobre un orangután titulado “Ao respetable director do Parque Zoolóxico”, publicado en Londres por Nikolaos Dragoumis (en Pandora, n.º 7, 1850); na “Historia dunha femia de orangután”, de Laskaratos; e en “Historia dun mono” de Roidis, que, como Sirianos, debeu ter na súa biblioteca a revista de Ermoupoli na que se publicou O mono Xouth. Hai certos detalles en “Historia dun mono” indicativos de que ese relato breve non foi só o resultado do interese do autor nas teorías de Darwin, senón máis ben do feiticeira que debeu resultar para el a lectura de O mono Xouth. A lendaria frase de Roidis “unhas navallas nas mans dun mono”, que topamos en Laskaratos (“unha navalla nas mans de Maimous”), e que tamén fai pensar nunha imaxe semellante de Poe (no conto “Os crimes da rúa Morgue”), ou que parece facerse eco da sabedoría popular, debe proceder da hilarante escena na que o mono Xouth manexa as navallas de barbear; e, de feito, cando lemos o relato das aventuras de Xouth, de cando en vez vénnos á mente, dalgunha maneira, o estilo humorístico de Roidis.

*

O texto de Pitsipios interrómpese coa recuperación da forma humana por parte de Bartholdy e coa decisión, unha vez expiado o crime, de ser, no sucesivo, útil para a sociedade, ademais de quedar a vivir en Atenas e acabar os seus días a carón de Kallistratos Evgenidis. Malia que a derradeira páxina contén a indicación “continuará”, a seguinte sección nunca apareceu en ningún dos tres números seguintes da revista, cos que a mesma chegou á fin da súa vida. As razóns polas que a publicación se interrompeu nunca foron explicadas por Pitsipios, e sobre elas hoxe só podemos facer suposicións. A causa máis probable parece ser a seguinte: co retorno de Bartholdy á aparencia humana parece completarse a primeira parte da novela (o texto, na forma na que sobreviviu, podería pasar por unha obra terminada), co que Pitsipios debeu decidir parar a súa publicación por medo a non conseguir un número abondo de subscritores para poder continuar coa edición da revista de acordo cos seus plans.

A nota que acompañaba o principio da segunda entrega xa prohibía “taxativamente a súa reprodución”, pois, tal e como Pitsipios mesmo escribe, “esta obra será editada de forma completa por parte do autor”. Esta nota, xunto co feito de que a denominada “Primeira parte” da obra estea dividida en capítulos ben estruturados, amosa que O mono Xouth non foi escrita segundo se ía publicando por entregas, senón que xa a tiña completada antes de comezar a publicala na revista.

*

Cómpre preguntarse como continuaría e remataría a novela. Como sobre a parte non conservada da obra non temos información ningunha, a tentación de especular é grande, mais camiñar polas sendas da fantasía cae fóra do ámbito da filoloxía e da crítica literaria. A personalidade de Pitsipios, a xulgar por O mono Xouth, mais tamén por algúns interesantes feitos da súa vida, permítenos formular algunhas hipóteses sobre o curso que podería seguir a narración, que con prudencia exporemos a seguir.

A pouco convencional forma de pensar de Pitsipios (os seus violentísimos libelos contra o Patriarcado Ecuménico forzárono a marchar de Constantinopla; e foi tamén expulsado do instituto de Siros por non dar “mostras de capacidade e moralidade”) e a súa aversión á mala literatura, que debía ser abondosa na Atenas da década de 1840, impídennos pensar que a continuación da novela se centrase na descrición da virtuosa vida de Xouth. O máis probable é que o antigo mono ilustrado acabase desgustado e enfrontado ao ambiente ateniense (especialmente co grego), até o punto de sentir que a vida como humano era menos grata que a que tivera como mono. Igual ca o papagaio do conto “Memorias dun papagaio” de Panagiotis Soutsos, farto de vivir entre seres humanos, decidiu volver vivir na selva, a novela de Pitsipios podería rematar con Xouth desexando metamorfosearse de novo en orangután e liscar a unha xungla afastada e salvadora.

Novelas de Schwaiger e Chelli, novidades estivais

/en

Saen estes días para os domicilios das persoas subscritoras senllas novelas da austríaca Brigitte Schwaiger e do italiano Gaetano Carlo Chelli.

Tras publicarse en 1977, a novela de Schwaiger, Como chega o sal ao mar deveu nun éxito editorial, con case medio millón de exemplares vendidos no conxunto de territorios xermanófonos; converteuse, de feito, nunha das dez novelas en lingua alemá con mellor acollida internacional no século XX. A obra conta a historia dunha muller nova a quen a monotonía da existencia cotiá a canda o seu controlador marido a leva a caer na desesperanza. As expectativas frustradas da protagonista sobre a vida conxugal, descritas con inusitada crueza, os temas tanxenciais que aborda (o provincianismo burgués, o casoiro temperán, o aborto, a depresión, a infidelidade…), o carácter autobiográfico da historia, o cariz punzante e anovador da escrita e o dominio técnico á hora de representar o fluxo da mente da narradora son algunhas das razóns que apuntalan a súa calidade e atractivo. A tradución dende o alemán correu a cargo de Rosa Marta Gómez Pato.

Por outra banda, A herdanza Ferramonti, publicada orixinalmente en 1883, é a novela máis coñecida de Gaetano Carlo Chelli. Nela, o escritor pon o foco nunha familia, os Ferramonti, e expón as artimañas dos seus membros máis novos para conseguir a herdanza do patriarca. De estética verista, retrata con precisión os esforzos de pequenos empresarios e burócratas por se enriquecer e lograr o ascenso social. De feito, convén salientar que a obra apareceu ao tempo que saltaba á esfera pública o soado escándalo da Banca Romana, isto é, o primeiro gran caso de corrupción político-financeira en Italia. A tradución dende o italiano correu a cargo de Isabel Soto.

Boas lecturas e bo verán.

Anatomía da colección principal

/en

Este mes abril de 2024, coa publicación de Lady Susan, novela epistolar da británica Jane Austen, a nosa colección principal acadou o centenar de obras. Velaí algunhas cifras, unhas veces con carácter anecdótico e outras revelador, na medida na que dan unha idea aproximada do traballo desenvolvido dende finais de 2011 para esta colección en concreto, o noso buque insignia.

Novelas ou novelas curtas · 100

a primeira publicada · Servizo de Correos (en decembro de 2011)

a última publicada · Lady Susan (en abril de 2024)

a máis curta

a máis longa · A educación sentimental (en caracteres, 871 702, e páxinas, 540; tamén a máis cara, con 21 €)

prezo medio dun libro · 14,40 €

obras que requiriron compra de dereitos · 29
obras no dominio público · 71

o orixinal máis antigo · Un mundo distinto e igual (do ano 1605)
o orixinal máis recente · A casa do pai e As gratitudes (do ano 2019)

obras con subvencións públicas á tradución · 15

  • concedidas pola Xunta de Galicia · 13
  • pola Asociación de Tradutores Galegos · 1
  • por organismos estranxeiros · 1
  • sen subvención ningunha · 85

obras con subvencións á edición · 0

Profesionais da tradución · 34

  • os tradutores · 19
  • as tradutoras · 15
  • (+ 11 revisores)

Autoría · 100

  • escritores · 64
  • escritoras · 36

por continente

  • Europa · 82
  • América · 15
  • África · 2
  • Asia · 1

premios Nobel · 5

Notas ao pé · 2986

Páxinas traducidas · 19 554

Linguas de partida · 18

  • o idioma máis traducido · inglés (con 34 obras)

orixinais co sistema latino de escritura · 89
orixinais co sistema grego de escritura · 7
orixinais co sistema cirílico de escritura · 3
orixinais co sistema xaponés de escritura · 1

Traducións premiadas · 8

  • Plácido Castro · 4
  • Follas Novas · 2
  • Premio Realia · 2 (coxestionado co Concello de Santiago)

Novidades de abril: novelas de Jane Austen e Alfred de Musset

/en

Hai xa un par de semanas que enviamos ao prelo as novidades do segundo trimestre para a colección principal. Xa que logo, está previsto que os libros cheguen este venres día 5 a Compostela, dende onde traballamos, de tal maneira que entre luns e martes da semana próxima contamos con enviarlles dúas novas novelas ás persoas subscritoras para logo distribuílas entre as librarías. Nesta ocasión, incorporamos ao catálogo unha peza breve do século XIX de ambientación parisiense dun reputado autor francés, así como outra da literatura británica que é un referente do xénero epistolar. Antes de pasar a dar dúas pinceladas de cada unha delas, gustaríanos salientar que con estes libros a colección principal chega xa aos 100 títulos.

Dunha banda, publicamos Margot, de Alfred de Musset, representante da figura do creador atormentado pola angustia e a dor. A novela, traducida do francés por Xavier Senín, incide na inocencia do primeiro amor e a pureza dos sentimentos da mocidade, sempre co pano de fondo das diferenzas sociais. Ten apenas 80 páxinas, e orixinalmente aparecera por fascículos na Revue des Deux Mondes, en 1838, para máis tarde publicarse en volume.

Doutra banda, unha obra da sempre irónica e brillante Jane Austen: a súa novela de xuventude Lady Susan, que traduciu do inglés Alejandro Tobar. Nela, ao longo das máis de corenta cartas cruzadas, a autora subverte os códigos da novela romántica, cunha protagonista manipuladora e capaz de suxugar a quen se lle poña por diante para acadar un status vantaxoso. Malia que Austen a escribiu de moi noviña, a peza non se publicaría até 1871, é dicir, medio século longo despois de ela morrer. Por estilo e contido, consideramos que anticipa os trazos que a farían famosa no Reino Unido e en todo o mundo, e cremos que fará as delicias dos e das amantes da literatura epistolar.

A misoxinia nas críticas á obra de Colet

/en

As máis das veces, as críticas á literatura de Louise Colet ían dirixidas ao seu sexo. Así, un amplo e moi rancio sector das letras sinaláballe dende as máis variadas tribunas o conxunto de carencias –obxectividade, metafísica, composición…– e, sobre todo, de excesos –frases, sentimentalismo, patetismo, vida privada…– que ao seu xuízo eran característicos da literatura feminina («Nada máis odioso, ou máis femininamente odioso, ca as mesquiñas e pequenas vinganzas», escribiu Barbey d’Aurevilly no capítulo que lle dedicou á escritora), por considerala sobrecargada, líquida, sen valor en comparanza coa literatura de peso, a masculina. «Non se escribe co corazón, senón coa cabeza», sentenciara ao respecto Gustave Flaubert (25 de agosto de 1852).

Fronte a eses ataques, Louise Colet adoptou unha postura inesperada. No canto de emendarse, porfiou en escribir consonte a verdade dos seus sentimentos e emocións, negándose a manter as experiencias persoais á marxe. Reivindicou o seu dereito a que a recoñecesen como muller e como escritora, non adoptou un pseudónimo masculino e esforzouse por demostrar que existía outro camiño alén do todopoderoso rol masculino. Colet entendeu que escribir é escribir a vida, e esa idea fixo que pagase caro rebelarse contra a poética flaubertiana da arte pola arte. Tanto ao longo da súa vida coma posteriormente, recibiu crueis críticas, se ben saboreou tamén as satisfaccións de certa fama poética e a liberdade e de ser ela mesma.

Se cadra, nun século no que as mulleres eran consideradas individuos de segunda clase, no mellor dos casos destinadas a seducir os homes, no peor a dedicarse aos traballos do fogar e aos coidados, non lle perdoaron o seu compromiso coa causa republicana, o seu espírito anticlerical e a posta en valor das mulleres.

Se algunha vez a loita torna grandiosa e sanguenta, quero unirme a ela, quero xuntar a todas as mulleres, a todas as nais, a todas esas irmás na dor e a miseria, e facerlles comprender o que cómpre dicir, o que cómpre facer, o que cómpre esixir para que non sexan eternamente máquinas para o pracer e a reprodución da especie!

(Carta de Louise Colet a Désiré Bancel, 21 de maio de 1850)

En poemas como «À ma mère» (Penserosa, 1840) ou «Aux femmes»; e nos relatos en verso publicados entre 1853 e 1856, La Paysanne, La Servante e La Religieuse, explora a estirpe feminina e alude á sorte común e pouco envexable das mulleres. Entre as biografías que escribiu destacan as dedicadas ás revolucionarias Charlotte Corday e Madame Roland; e en Deux Femmes célèbres (1847) aborda as etapas da vida de Madame du Châtelet e o seu amor por Voltaire para subliñar como neles se entrelazan o gusto polo estudo e os vínculos coa esfera espiritual:

Case sempre hai na vida dos grandes homes unha atractiva figura de muller da que os biógrafos da figura principal desdeñan ocuparse, ou, se o fan, é de xeito imperfecto. Non lles corresponde ás mulleres que se dedican a escribir reivindicar estas conmovedoras e nobres memorias a miúdo descoñecidas para a posteridade? Os historiadores e moralistas, dalgún xeito, tratan as mulleres como nacións vencidas: a súa personalidade queda borrada, desaparece, ou como pouco confúndese coa do home que as dominou. O que tiveron de orixinal, de grandeza e en ocasións de xenio, non se lles recoñece máis ca como un reflexo do espírito do home célebre que amaron.

No seu «Essai sur les ouvrages de Madame de Lambert», prefacio de Œuvres morales (1843), escribe:

Dende Molière, un espírito de denigración sistemática perseguiu sempre as mulleres escritoras (…); a vida familiar e a soidade do claustro privaron a moitas delas dunha reputación brillante, e as que lograron escribir deixáronnos páxinas inmortais; páxinas que ningún home podería escribir coma elas, porque son a expresión dos sentimentos que só as mulleres poden experimentar e, por tanto, expresar con verdade. De aí que sexa incuestionable a intelixencia creadora da muller; negar o seu talento para a escrita é negar a súa facultade de sentir, derivada naturalmente unha da outra.

Louise Colet sufriu nas súas carnes a misoxinia da crítica literaria. Debido ás súas relacións cun bo número de escritores, foi considerada o prototipo da bas-bleu e acantoada no papel de musa. Os seus colegas reducírona a un estatuto feminino que conciben como secundario ou menor. Sobre o seu poemario Le Monument de Molière (1853), á súa morte un crítico falará dos seus «versos de muller dun ton bastante masculino» (L’Univers illustré, 18 marzo 1876).

Rémy de Gourmont (La Motte en Bazoches-au-Houlme, 1858-París, 1915), afirma categoricamente en Promenades littéraires (1907):

Louise Colet participou moito da literatura francesa no transcurso do século XIX, pero… máis polas súas emocións ca polos seus libros. Quentou con todo o seu lume, que era ardente, o corazón filosófico do vello Cousin, e fixo gozar a Flaubert das delicias da primeira paixón. Era bonita, frenética, celosa, espiritual e sen apenas ningún talento.

E Antoine Albalat (Brignoles, 1856-1935), en Gustave Flaubert et ses amis (1927), escribe:

É coñecido o papel de namorada exasperante que desempeñou Louise Colet na vida de Flaubert […] Certamente, un dos máis insoportables tipos de bas-bleus da literatura francesa. A súa beleza foi a razón do seu éxito.

Jules Barbey d’Aurevilly dedícalle un capítulo enteiro na súa misóxina obra Les Bas-bleus (1878). Véxase a mostra a seguir (para o texto completo traducido ao galego por Isabel Soto, basta premer na hiperligazón):

Esta non é só unha bas-bleu. É a reencarnación da bas-bleu. Elévase até a abstracción! Coma as demais, coa vaidade cegadora do xénero, as pretensións, o orgullo fóra de lugar, o ridículo e a inutilidade. A señora Louise Colet tamén ten todo isto, pero con máis insolencia e provocación, a provocación covarde e xactanciosa dunha muller que sabe que en Francia a unha saia se lle permite todo […] Non era unha pedante dura, doutrinaria e plácida coma a señora Sand, pese a que tamén fose pedante; a súa pedantería era desenfreada, ardente, sibilina. Nin miga de prudencia!

Tamén resulta reveladora a peza asinada por Émile Henriot (París, 1889-1961), «Louise Colet. Portraits de femmes», 1913, cuxa tradución galega íntegra de novo pode lerse na hiperligazón:

Era de pluma fácil. E de ancas tamén […] Non era modesta. Pero a modestia, como todo o mundo sabe, é unha virtude cuxo único mérito é darlles beleza ás que só son bonitas […] Louise Revoil –a quen axiña chamaremos Louise Colet– era moi fermosa, e resulta moi difícil distinguir se unha muller moi guapa que escribe ten talento ou non. Os grandes escritores pensaban que tiña moito. Descubriuse que se enganaban cando a señora Colet se converteu nunha anciá. Isto non é moi galante, pero un sofre estas decepcións. A señora Colet causou moitas […] O rei recibiuna nas Tuileries… Porén, a gloria non a dotou dun carácter máis agradable. Toda a vida foi extremadamente túzara e de natural alborotador.

Non obstante, tamén algúns a apreciaron. Victor Hugo mantivo unha correspondencia constante con ela, estimouna, animouna, defendeuna e foi o seu amigo. Ela agradeceullo vivamente. Jean-Pierre Béranger (París, 1780-1857) valora a naturalidade, a verdade e a graza sinxela e inocente da súa escrita. O crítico Eugène de Mirecourt (Mirecourt, 1812-Port-au-Prince, 1880) dedícalle en 1856 unha curta biografía na que se mostra eloxioso, malia comezar dicindo: «Imos contar a historia dunha musa célebre, a quen un escritor dos nosos días feriu con crueldade no máis prezado que ten unha muller: a súa honra!».

* * *

Cronobiografía de Colet

/en

1810 – Nacemento de Louise Révoil en Aix-en-Provence. A súa nai, Henriette Le Blanc procedía dunha familia culta; o pai, Antoine Révoil, era empregado de correos, fillo dun comerciante de Lión. Á morte de Antoine Révoil, toda a familia vai residir ao castelo de Servanne, onde anos antes vivira o seu avó. É aquí onde Louise Révoil se afeccionou á lectura e compuxo os seus primeiros poemas para envialos a Lión, Marsella e París, asinados como «Unha muller».

1835 – Morte da nai. Casa en Uzès con compositor de Nîmes, Hippolyte Colet. Cando este é nomeado profesor de frauta do Conservatorio de París, trasládanse á capital.

1836 – Publica o libro de poemas Fleurs du Midi, tras o cal coñece a Châteaubriand e a señora Récamier, e recibe, grazas ás subscricións ao volume, unha pensión de 400 libras.

1838 – Coñece o filósofo e escritor Victor Cousin, a quen se lle atribúe a paternidade da súa filla, Henriette Colet.

1839 – Grazas a Victor Cousin, obtén o gran premio de poesía da Academia Francesa por Le Musée de Versailles, e a pensión aumenta a 2.000 libras. Leva a escena unha comedia en verso, La Jeunesse de Goethe, no Théâtre de la Renaissance. Publica a novela Le Dévouement no xornal Le Colibri de Rouen.

1840 – Alphonse Karr, en Les Guêpes, ridiculízaa no artigo “Une piqûre de Cousin”. Louise responde de inmediato tentando acoitelar polas costas (cun coitelo de cociña) a Alphonse Karr e, máis tarde, cunha Réponse aux Guêpes de M. Alphonse Karr. Publica Penserosa, poésies nouvelles, un título inspirado en Milton.

1841 – Escribe a comedia La Jeunesse de Mirabeau.

1842 – Escribe dous dramas en verso: Charlotte Corday e Madame Roland, nunca representados.

Viaxa ao sur.

Coñece a Marceline Desbordes-Valmore no salón de Nodier en L’Arsenal e visita a Madame Récamier, que lle confiará as cartas de Benjamin Constant para que as divulgue.

Entre 1842 e 1859, mantén un salón ao que asisten celebridades oficiais, entre elas, as habituais dos salóns de Nodier e de Juliette Récamier como Anaïs Ségalas, Sophie Gay e a súa filla Delphine, Marceline Desbordes-Valmore…

1843 – Novo premio da Academia Francesa polo poema Le Monument de Molière. Publica o volume de relatos Les Cœurs brisés e a narración de viaxes Deux mois d’émotions.

1844 – Publica o volume de relatos Folles et saintes.

1845 – Publica Historiettes morales, dedicadas aos seus dous fillos.

1846 – 29 de xullo. Coñece a Flaubert no taller do escultor Pradier (que lle facía un busto e ao que trata dende 1838).

4 de agosto. Primeira carta de Flaubert á «Musa». Publica Les Chants des vaincus, poésies nouvelles e o folleto Réveil de la Pologne.

1847 – Sepárase de Hippolyte Colet.

Escribe Deux femmes célèbres, as biografías de Madame du Châtelet e Klementyna Hoffmanowa, coñecida como Madame Hoffman-Tanska, escritora e activista polaca instalada en París tras o fracaso da insurrección de 1830 e falecida en 1845.

1848 – Marzo. Flaubert envíalle unha carta de ruptura.

Publica Les Grands jours de la République celebrando a revolución de febreiro.

1849 – Reside na rúa Sèvres, na casa de Ballanche, en fronte de l’Abbaye-au-Bois.

1851 – Morte de Hippolyte Colet. Ao salón da rúa Sèvres asisten Vigny, Leconte de Lisle, Musset e tamén Flaubert, con que retomou a relación en xullo, tras o regreso de Exipto, Grecia e Italia do escritor. Acada un novo premio da Academia Francesa polo poema La Colonie de Mettray.

1852 – Publica Ce qui est dans le cœur des femmes, poésies nouvelles. Só ten citas trimestrais con Flaubert, o cal continuará en 1853.

1853 – Novo premio da Academia polo poema L’Acropole d’Athènes. Vigny, Hugo e outros apoiaron o premio sen saber que o escribira unha muller. Publica a primeira entrega de Le Poème de la Femme: La Paysanne.

1854 – Publica Ce qu’on rêve en aimant, poésies nouvelles, onde dirixe un poema «Ás mulleres», e a segunda entrega de Le Poème de la Femme: La Servante.

Outubro: rompe con Flaubert.

1855 – 6 de marzo. Última carta de Flaubert dirixida a ela.

1856 – Publica Une histoire de soldat, e a terceira entrega de Le Poème de la Femme: La Religieuse.

1857 – Viaxe aos Países Baixos e aos Pireneos. Edita Quarante-cinq lettres de Béranger et détails sur sa vie.

1858 – Publica Un drame dans la rue de Rivoli e La Marquise du Gange.

1859 – O xornal Le Messager de Paris publica por entregas Lui, roman contemporain, agora traducida ao galego (por Isabel Soto) e publicada en 2023 como El.

1860 – Viaxe a Italia, que inspirará Madeleine e Naples sous Garibaldi, Souvenirs de la guerre de l’indépendance. Ao seu regreso, publica en volume a novela El, unha sorte de resposta a Elle et Lui, de George Sand, e Lui et Elle, de Paul de Musset: cinco reimpresións entre 1860 e 1864.

1862 – Publica Richesse oblige, Contes et nouvelles pour l’adolescence.

1864 – Viaxe a Xénova, Turín, Venecia, Nápoles. Escribe Les Derniers abbés, obra en parte dirixida contra a corte de Roma, que publicará máis tarde. Edita Lettres de Benjamin Constant à Madame Récamier, para o que redacta tamén a introdución e o epílogo.

1866 – Publica Les Derniers marquis.

1868 – Les Derniers abbés, mœurs religieuses de l’Italie.

1869 – Asiste, en calidade de xornalista de Le Siècle, á inauguración do Canal de Suez. Viaxa polo Nilo e publica, en Le Siècle, por entregas, Les Pays lumineux, onde volve falar da súa relación con Flaubert. Non aparecerá en volume até 1879. Publica a novela Ces petits messieurs.

1871 – Declara a súa simpatía pola Comuna.

1873 – Publica Les Dévotes du grand monde, types du Second Empire e La Vérité sur l’anarchie des esprits en France.

1876 – Morre o 8 de marzo.

1879 – Publicación póstuma de Les Pays lumineux. Voyage en Orient.

Cronobiografía elaborada a partir das notas publicadas por Roger Bellet en Femmes de lettres au xixe siècle – Notice sur Louise Colet – Presses universitaires de Lyon (openedition.org).

Balance do ano editorial 2023

/en

Como facemos cada Nadal, velaquí o que deu de si un ano de traballo en Hugin e Munin, un percorrido que principiamos retrocedendo a decembro de 2022 para recordar a publicación de Os tardeiros, unha novela acerca das complicacións da idade adulta (decote indisociables da nenez) da británica Anita Brookner; e da conmovedora nouvelle O neno perdido, do estadounidense Thomas Wolfe. Mentres que a tradución da primeira correu a cargo de Alejandro Tobar, da segunda ocupouse Ignacio Chao, quen se converteu no trixésimo cuarto tradutor en asinar unha obra do noso catálogo. Cabe lembrar que nos meses posteriores á publicación destas obras fornecemos información complementaria sobre elas en múltiples entradas do blog. Sirvan de exemplo as intituladas «Os tardeiros. Longa nota do tradutor» e «Vencellos co universo de Thomas Wolfe».

Os 8 títulos de 2023

O 1 de abril presentamos unha obra traducida do sueco, a sétima xa (todas grazas ao traballo de Marta Dahlgren). Tratouse de Cartos, de Victoria Benedictsson, unha novela adscrita á corrente feminista sueca da segunda metade do século XIX. A autora destacou pola súa ruptura co romanticismo, por abrazar o realismo naturalista e por concibir a literatura como espazo para o debate. Neste sentido, é interesante que a protagonista de Cartos, Selma Berg, chegue a describir nun momento dado un cuarto de seu –a posibilidade dun mundo propio e propicio para a evolución persoal–, e que isto aconteza medio século antes de que o fixese Virginia Woolf na súa afamada obra.

Tamén na entrega de abril chegou a tradución, a cargo de Alfonso Blanco, de O crime de Psichiko, un enxeñoso relato paródico que, amais de ofrecer un crecente suspense, recrea a atmosfera da capital grega a comezos do século XX, dando conta dos diferentes estratos sociais. O seu autor é Pavlos Nirvanas, un escritor natural de Mariupol, cidade dende a que se trasladaría ao Pireo con apenas sete anos de idade.

Mediado o ano, presentamos As irmás Bunner, da célebre autora estadounidense Edith Wharton, unha narración ambientada na Nova York de finais do século XIX. Ann Eliza e Evelina Bunner rexentan un humilde comercio que apenas lles dá para ir tirando, até que o seu mundo cambalea coa irrupción da figura dun reloxeiro de orixe berlinesa, o señor Herman Ramy.

A canda a obra de Wharton, editamos As gratitudes, de Delphine de Vigan, un dos pratos fortes do ano, cunha tradución de Xavier Senín que recibiu eloxios na prensa galega e entre algunhas amizades e persoas coñecidas, cremos nós que con razón. A novela transita polo mundo da vellez, a dependencia e a empatía, e nela a palabra eríxese en elemento crucial. Por resumilo moito, a autora conta a conmovedora historia dunha anciá, Michka, que sofre a paulatina perda da facultade de se comunicar.

A comezos de outubro presentamos outro par de obras: por unha banda, Luceiro da mañá, da lombarda Ada Negri (traducida dende o italiano por Isabel Soto), unha fermosa novela de apenas 120 páxinas publicada orixinalmente en 1921 e que contou co aplauso de crítica e público, talvez pola súa aposta formal, cunha estrutura fragmentaria e lírica, e pola fidelidade ao xénero autobiográfico característico da autora.

Tamén de outubro foi outro gran proxecto que levaba varios anos fraguando: a incorporación ao catálogo de Trompeta, da escritora escocesa Jackie Kay, na tradución dende o inglés de María Reimóndez (que nos axudou a custear Publishing Scotland, institución que asumiu arredor do 30 % dos honorarios da tradutora e coa que o trato foi excelente). Trátase dunha novela intelixente, distinta e inspirada en parte na vida do músico estadounidense Billy Tipton. Máis alá de achegar novos e interesantes temas e puntos de vista, engaiola a súa exuberante prosa, razón pola que se cadra acadou o prestixioso Premio de Narrativa auspiciado por The Guardian a finais da década de 1990.

Chegados a decembro, optamos por cerrar o ano con outras dúas novelas nunca antes traducidas a ningunha lingua peninsular, é dicir, demostramos con outro par de traballos que en galego é posible, e desexable, xogar nas grandes ligas, estar na «avanzada da tradución literaria», sen o pago de peaxes en forma de linguas ponte e sen ter que ir a remolque das descubertas alleas. Con esta intención, trouxemos a novela El, de Louise Colet, que mestura unha trama romántica co desexo de arranxar contas persoais (as máis soadas, con Gustave Flaubert, amante da autora durante case unha década). O texto constitúe, a nivel literario, unha mostra anticipada e bastante extensa da literatura do eu e a posta en práctica do criterio da sinceridade na arte defendido pola autora. A súa tradución dende o francés correu a cargo de Isabel Soto.

E importamos tamén A traizón, unha novela tan estupenda como desacougante de Amalie Skram, a cal xira arredor dunha guerra conxugal entre o experimentado capitán Adolph Riber e Aurora Ingstad, unha moza de dezasete anos. Con momentos de gran virulencia dialéctica, diálogos enxeñosos e un hábil emprego da corrente de conciencia, ofrecémoslles aos lectores e lectoras galegos un dos grandes clásicos do rupturismo moderno escandinavo, grazas á tradución en tándem realizada por Marta Dahlgren e Alejandro Tobar. Respecto á lingua de partida da obra, recomendamos ler con vagar a entrada «A cuestión lingüística na novela A traizón». Apuntamos, para concluír, que tanto a novela de Colet coma a de Skram, malia existir xa, non as distribuiremos até o día 4 de xaneiro, por razóns de loxística e transporte.

 

Outros feitos relevantes

Volvemos así mesmo participar na Semana do Libro de Compostela, que contou cunha boa organización e onde nos foi ben. Agradecemos ademais que o Concello recuperase a Praza da Quintana como lugar de encontro, todo un acerto, como tamén a programación (entre as escritoras convidadas, tivemos a honra de contar coa presenza de Karmele Jaio, autora de A casa do pai).

Agradecemos con idéntica énfase que un número importante de clubs de lectura renovase a súa aposta por títulos –recentes e non tanto– de Hugin e Munin: A nosa Negra, Cartos, O verán sen homes, Os tardeiros, As gratitudes, O lector… Grazas a quen coordinan e seleccionan os nosos libros para llelos ofrecer a lectoras e lectores de case todas as idades. A quen aínda non se animaron a propoñer a súa lectura, convidámolos a repasar o noso catálogo: dende As normas normas ou Thérèse Raquin até Cando levanten as brétemas ou A virtude de Checchina, son abondas as novelas que, na nosa opinión, poden funcionar ben como ‘lectura compartida’.

Canto ao IV Premio Realia de Tradución Literaria, foi boa mágoa que quedase deserto. Así a todo, mantemos o noso compromiso de sacar adiante a V edición en 2025, dado o carácter bianual do galardón. Tanto a acta do xurado como a entrada «A cuarta experiencia do Premio Realia» están dispoñibles no blog.

Noutra orde de cousas e dun modo xeral, resolvemos outra volta non presentarnos á máis recente e igual de nefasta convocatoria de Axudas á Tradución que a Consellaría de Cultura tramita da peor maneira imaxinable. Para quen desexe ir ao detalle, remitimos á «Análise da orde de axudas públicas á tradución de 2022», que en esencia serve tamén para a orde de 2023. Pola nosa banda, non temos xa ningunha esperanza de que a cousa mude de maneira substancial co Partido Popular aos mandos, polo que só lle vemos solución cun cambio de Goberno. Oxalá se produza. Por nós non ha quedar.

 

Os libros que virán

Como é costume, a seguir non ofreceremos senón meras pinceladas do que está por chegar, sen citar títulos nin nomes concretos: encargamos unha obra alemá publicada orixinalmente na década de 1970; un clásico italiano ambientado na Roma do XIX; unha alfaia rusa detrás da cal levamos máis dunha década e que por fin parece que verá a luz; un par de boas novelas estadounidenses; e se logramos chegar a un pacto para a compra de dereitos (non está doado), faremos un esforzo a maiores para traer unha obra contemporánea francesa de marca maior…

 

Os dous recordatorios de cada ano

A nosa independencia respecto dos cartos públicos é total. Proba disto é que o 90 % das obras presentes no noso catálogo están sufragadas integramente por nós, sen axudas nin inxerencias, nin directas nin indirectas nin encubertas. E non porque non teñamos dereito a máis subvencións ou non as queiramos e creamos merecelas, senón porque, no trato coa Administración galega do Partido Popular (ao que desexamos ver fóra do Goberno da Xunta como resposta a unha xerencia pésima en materia cultural), é moi difícil saír con dignidade cando se entra na arrevesada e perversa roda das axudas públicas que a Consellaría de Cultura reparte (chamarlle xestionar non se pode) con man caciquil.

En segundo lugar, o recordatorio derivado: se podemos falar de independencia económica respecto da Administración, é grazas, sobre todo, ao apoio das persoas subscritoras. Tan certo é que temos unhas vendas modestas nas canles comerciais convencionais (aínda que estables e cun crecemento lento pero continuado) coma que sen o apoio financeiro do centenar de socios e socias non habería un catálogo nin remotamente parecido ao actual.

De aí este dato orientado aos potenciais subscritores: a modalidade de subscrición estándar mantense sen cambios, pese ao desbocado aumento do custo da vida, dende 2011, e implica a entrega a domicilio de 8 novos títulos cada ano a razón de 116 euros.

Quen poida e aínda non o fixese, que por favor considere a posibilidade de subscribirse, ou a posibilidade de regalar unha subscrición.

Moitas grazas, boas lecturas e próspero 2024

Amalie Skram e Louise Colet, novidades xenuínas

/en

O vindeiro 4 de xaneiro de 2024 –ou acaso nunha data próxima ás vacacións de Reis– contamos con enviarlles dúas novidades editoriais ás persoas subscritoras e distribuílas logo entre as librarías e demais canles comerciais, dado que foron á imprenta a mediados deste decembro (polo que dende un punto de vista catalógrafico deben datarse en 2023). Desta vez, optamos por incorporar ao catálogo unha novela excepcionalmente potente da literatura nórdica e outra da literatura francesa que causou gran ruído na súa época.

A traizón é un relato esencial dentro da produción de Amalie Skram (gran referente do naturalismo en Escandinavia), que Marta Dahlgren e Alejandro Tobar se encargaron de traducir dende o dinamarqués orixinal (ao respecto da lingua de partida, véxase o apéndice «A cuestión lingüística na novela A traizón») e que nunca antes fora vertida a ningunha lingua peninsular. Sexa como for, a novela ofrece unha guerra conxugal con momentos de gran virulencia dialéctica, diálogos enxeñosos, xiros de guión inesperados e un hábil emprego da corrente de conciencia. No sistema literario de orixe, a peza está considerada un dos grandes clásicos do rupturismo moderno escandinavo, un movemento de corte realista e analítico.

Pola súa banda, El, tamén inédita en calquera lingua peninsular, é unha novela de Louise Colet que, tras ver a luz 1859, espertou a ira en multitude de escritores varóns, unha vez que mestura unha trama romántica co desexo evidente de arranxar contas persoais (as máis soadas, con Gustave Flaubert, amante da autora durante case unha década). Constitúe, a nivel literario, unha mostra anticipada da literatura do eu e a posta en práctica do criterio da sinceridade na arte defendido pola autora. A tradución dende o francés correu a cargo de Isabel Soto.

Boas lecturas!

© Copyright – Editorial Hugin e Munin | Aviso Legal – Política de Privacidade – Envíos, devolucións e desistencia