Discurso de Rafa Vilar no acto de entrega do V Premio Realia de Tradución

/en
Discurso de Rafa Vilar no acto de entrega do
V Premio Realia de Tradución Literaria

Boas tardes!

Quero, en primeiro lugar, agradecer a vosa presenza, así como o convite para participar hoxe aquí na SELIC, unha iniciativa cultural ao redor do mundo do libro que cómpre felicitar. Oxalá a cultura poida ser antídoto contra a barbarie. E, nestes tempos, a barbarie ten un nome: o xenocidio do pobo palestino. E vale ben un verso do seu poeta nacional, Mahmud Darwish: «Nós amamos a vida cando atopamos un camiño cara a ela».

En segundo lugar, debo darlles as grazas ás persoas que formaron parte do xurado deste V Premio Realia de Tradución por recoñeceren o meu traballo: a tradución da novela curta La bogeria (A tolemia), de Narcís Oller, da súa lingua orixinal, o catalán, á nosa lingua.

Para pechar o capítulo de agradecementos, quero tamén dar as grazas ao equipo editorial de Hugin e Munin polo seu rigor, a súa implicación e a súa dedicación para que o libro gañador do premio vise a luz. E aquí estendo este agradecemento a Manuel Arca, polas súas achegas para mellorar o texto final d’A tolemia, que é o que hoxe podedes ter nas mans.

O premio Realia pode cualificarse unha rara avis no ecosistema literario galego. Digo isto porque é o único –que eu saiba– que premia unha tradución dun texto inédito (a diferenza, por exemplo, do premio Plácido Castro, que o fai con libros xa publicados) e ao que pode concorrer calquera. De aí, para min, o valor tamén deste premio.

Falo de ecosistema literario, e subliño o de eco no seu sentido etimolóxico de ‘casa’. Penso que para moitos de nós, o sistema literario galego, ese que expresa na nosa lingua, é a nosa casa, o noso lar, o noso refuxio, á fin e ao cabo. A lingua, esta lingua –non o podemos esquecer– precisa de falantes, de persoas que a escriban e tamén, e sobre todo, de políticas públicas que lle dean vitalidade.

En canto á tradución en si da novela La bogeria (A tolemia), teño que sinalar que xurdiu como un exercicio literario, se é que se pode dicir así. Eu non son tradutor profesional, e menos de textos literarios. A miña relación coa escrita vén, fundamentalmente, a través da poesía e, moito menos, da narrativa, quitado algunha prosa curta. Con todo, si teño feitas traducións de tipo ensaístico (socioloxía, política…) de autores como Isabel Rauber, Adrián Sotelo ou Ricardo Antunes, mais nada que ver co nivel de esixencia, de dificultade e de dedicación dunha tradución literaria.

Digo que a tradución de La bogeria naceu como un exercicio literario, que me servía, por unha banda, para me mergullar nunha lingua que non é a miña e, por outra banda, para enredar coa lingua que si me é propia, o galego.

Isto lévame a un concepto do que falaba o filósofo francés Paul Ricœur, para se referir á tradución. Ese concepto, acuñado por el, é o de «hospitalidade lingüística». Ricœur dicía, e cito literalmente: «o pracer de habitar a lingua do outro compénsase co pracer de acoller na propia morada a palabra do estranxeiro». «Acoller na propia morada»: aí temos o elemento eco (casa) do que falei antes.

Dándolle voltas a este concepto de «hospitalidade lingüística» á hora de falarmos do sentido dunha tradución, penso que hai outra idea similar, á que chegaba estes días mentres pensaba na intervención aquí, que é o concepto de «migración». A migración remite a movemento, traslado, viaxe, e iso é o que fan –ou facemos– os e as tradutoras: desprazámonos até un texto e unha lingua para anosármolos, e esa idea de movemento, a min polo menos, resúltame grata para describir o feito literario da tradución.

En todo caso, desde ese sentido de «hospitalidade lingüística» ou de «migración», é desde o que tentei eu enfocar o meu traballo nesta tradución, é dicir, habitar a lingua do texto, trasladarme a ela, a lingua catalá, e acoller ese texto na lingua propia, o galego.

Como digo, foi un traballo arduo –que levou o seu tempo e o seu esforzo– que me reportou un nivel de satisfacción razoábel en vista do resultado. Un texto final, como comentei, mellorado polo labor de edición de Hugin e Munin.

En canto á miña relación co catalán e Catalunya, vén de tempo atrás. Obviando as cancións da miña mocidade de Lluís Llach ou de Maria del Mar Bonet, na carreira tiven un cuadrimestre de catalán e, a partir de aí, de xeito autodidacta, funme achegando a esa lingua en diferentes ocasións. Lembro, por exemplo, os Galeusca (encontros de escritores/as vascos, galegos e cataláns) nos que participei, algúns deles en terras catalás.

E aquí vou citar tres nomes da literatura catalá que para min son fundamentais e sen os cales é moi posíbel que esta tradución non existise. Son dous poetas, Maria Mercè Marçal e Miquel Marti i Pol; e mais un narrador, Pere Calders. Da lectura dos seus libros, á parte do gozo literario, vénme a estima que sinto polo catalán. Un lingua, por certo, que –como a nosa– vén resistindo desde hai ben tempo un proceso de minorización e de asimilación. Esta razón, digamos de tipo sociolingüístico, penso que tamén está na cerna desta tradución de La bogeria, de Narcís Oller.

Dito todo isto, voume referir xa, aínda que sexa con certa brevidade, á novela e ao seu autor, Narcís Oller. Comezarei por este: Narcís Oller é un escritor catalán de entre séculos (entre o XIX e o XX), que tivo certa sona no seu tempo. Foi un dos representantes sobranceiros da Renaixença, o particular Rexurdimento catalán. No plano estético, moveuse entre dúas correntes literarias como eran o realismo e o naturalismo, con obras de bastante interese: La papallona [A bolboreta ou A papoia], La febre d´or [A febre do ouro] ou esta La bogeria (A tolemia).

Oller era un atento lector da literatura europea da época, sobre todo da francesa e da española. De feito, foi tradutor de autores como Gustave Flaubert ou Émile Zola. Con este último incluso chegou a cartearse e mesmo Zola foi autor dun prólogo a unha novela súa traducida ao francés. Por certo, tamén mantiña correspondencia con Pérez Galdós, e aquí hai unha anécdota curiosa. Pérez Galdós, que admiraba o talento literario de Oller, escribiulle unha carta na que lle pedía que, para ampliar público, deixase o catalán e pasase a escribir en castelán. A resposta de Oller foi clara: non pensaba abandonar a escrita en catalán e, de o facer, sería para escribir en francés, se o que quería era ter máis xente que lese as súas novelas. En fin, todo un xesto de dignidade de Narcís Oller, quen finou hai agora 95 anos.

Canto á novela, La bogeria (A tolemia) –publicada en 1899–, conta fundamentalmente o descenso aos infernos da tolemia, da loucura, dun mozo da burguesía catalá, Daniel Serrallonga. De feito, resulta ben interesante o xeito en que se aborda a enfermidade mental e as diferentes teorías psicolóxicas reinantes na época. A tolemia de Serrallonga vese na novela como un proceso e, dentro dese proceso, hai un elemento central que, ás veces, resulta cómico: a súa obsesión pola figura do xeneral Prim. Aquí hai que sinalar que o pano de fondo histórico e sociopolítico da novela son os feitos que dan lugar á revolución de 1868 e sucesos posteriores, nos que desde logo Prim ten un papel fundamental.

Ese proceso de tolemia de Serrallonga cóntase a través do punto de vista de tres personaxes amigos entre eles e que o coñecen. Os tres personaxes son o narrador, que á súa vez funciona como personaxe da novela; un estudante de dereito chamando Armengol, que ofrece un punto de vista máis humorístico; e Giberga, estudante de medicina, que pon o contrapunto máis científico ao caso. E así, con saltos no tempo e unha ollada fragmentaria, a novela vai seguindo o personaxe principal, Serrallonga, na súa tolemia. Tamén é de salientar como se vai deixando ver no texto a consideración social que se tiña da enfermidade mental nese tempo.

Alén da propia historia que se conta en La bogeria, paréceme moi meritoria a descrición que se fai da Barcelona do último terzo do século XIX, unha urbe industrial na que se ve o progreso e que Oller contrapón coa outra Catalunya, a rural e tradicional, que el sitúa en Vilaniu (reflexo de ficción de Valls, localidade da bisbarra do Alt Camp, en Tarragona). Unha Catalunya rural que, para o autor, é síntoma de atraso e conservadorismo.

En resumo, recomendo a súa lectura. Penso que vos pode prestar ben. Reparade en que é un libro que comeza cun parágrafo dun soa frase, que di: «Cando o coñecín, xa se falaba del». Toda unha declaración de principios.

Acabo xa. Non o dixen antes, mais teño que confesar que me fai moita ilusión recibir a peza que serve de agasallo polo premio Realia. E faime ilusión porque se trata de dous corvos, o que me fixo lembrar (con certa saudade) os tempos en que estaba –estabamos– no Batallón Literario da Costa da Morte, hai xa máis de dúas décadas. Os corvos, os corvos pondalianos, tamén eran a nosa insignia. De feito, tiñamos unha publicación que se chamaba, como digo en homenaxe a Pondal, «Feros corvos».

Moitas grazas!

Santiago de Compostela, 9 de outubro de 2025

Outono 2025, novelas de Weiß e Oller

/en

Dúas novas obras pasan a engrosar a colección Principal. Por unha banda A tolemia, novela publicada orixinalmente en catalán en 1899. Baseada nun feito real –a tráxica morte dun cliente do autor, Narcís Oller (Valls, 1846-Barcelona, 1930)–, trátase dunha narración de corte naturalista co interese posto no estigma da tolemia, que se acaba por cuestionar. Cunha mestura de humor, sarcasmo, linguaxe coloquial e doses de melodrama, o libro acolle as teorías psicolóxicas en voga de finais do XIX, e incluso o determinismo practicado por Émile Zola. Esta versión galega, a cargo de Rafa Vilar, foi merecedora do V Premio Realia de Tradución Literaria. Por certo, o xoves 9 de outubro ás 17 horas terá lugar o acto de entrega deste galardón así como unha conversa co tradutor da obra. Será na compostelá Praza da Quintana, no marco da SELIC.

Por outra banda, recuncamos coa literatura alemá. Nesta ocasión, coa incorporación ao catálogo de O aristócrata Boëtius von Orlamünde, unha espléndida novela de formación que aborda a decadencia aristocrática en vésperas da Gran Guerra. O seu autor, o moravo Ernst Weiß (Brno, 1882-París, 1933), formou parte da xeración de escritores centroeuropeos que se moveron entre os códigos propios do século XIX e a innovadora e reflexiva escrita de posguerra (Max Brod, Robert Müsil, Stefan Zweig, Thomas Mann ou Franz Kafka). Malia a relativa brevidade da súa carreira literaria, acadaría un estilo maduro e moderno, cunha prosa complexa na liña da mellor literatura do momento. A tradución dende o alemán orixinal debémoslla a Roberto Rivas Couce.

Boas lecturas de outono!

Isabel Soto acada o XXIII Premio de Tradución Plácido Castro

/en

Onte, 15 de setembro de 2025, a tradución da novela A herdanza Ferramonti levada a cabo por Isabel Soto foi distinguida por un xurado especializado co XXIII Premio Plácido Castro ao mellor libro traducido de 2024, que conta cunha dotación de 3.000 €. Esta obra é xa a décima que Soto traduce directamente dende o italiano para Hugin e Munin, e a segunda coa que acada o tal galardón; tras Fosca, de Igino Ugo Tarchetti, publicada en 2016.

Isabel Soto (Vigo, 1969), coñecida se cadra por parte do lectorado por ser unha das responsables de que Astérix e Obélix falen tanto en galego coma en castelán, ten traballado para un alto número de editoriais: Xerais, Galaxia, Kalandraka, Tambre-Edelvives, Oxford, Rodeira-Edebé, SM, Retranca, Vicens Vives…, e así até unha trintena delas. Leva feitas, en total, unhas 400 traducións ao galego e ao castelán, dende o francés, o italiano ou o portugués. Alén da súa faceta como tradutora literaria profesional, deu clases no IV Ciclo da USC, foi secretaria de GÁLIX, secretaria tamén de Golfiño e investigadora no Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

A novela premiada, publicada orixinalmente en 1883, é a máis coñecida de Gaetano Carlo Chelli (Massa, Toscana, 1847-Roma, 1904), autor que destacou por ser un dos primeiros narradores da súa xeración en se decantar pola ambientación romana nunha época de rápido e desordenado desenvolvemento da cidade, co ascenso da burguesía, o seu arribismo e a falta de escrúpulos en cuestións de cartos. Co foco posto nunha familia, os Ferramonti, Chelli expón as artimañas dos seus membros máis novos para conseguir a herdanza do patriarca. De estética verista, A herdanza Ferramonti retrata con precisión os esforzos de pequenos empresarios e burócratas por se enriquecer e lograr o ascenso social. De feito, convén salientar que o libro se publicou ao tempo que saltaba á esfera pública o soado escándalo da Banca Romana, isto é, o primeiro gran caso de corrupción político-financeira en Italia.

 

Verán 2025, novidades

/en

Chega xullo e con el dúas novidades á colección Principal: por unha banda, Corazón de can, de Mikhaíl Bulgákov, de cuxa tradución dende o ruso se ocuparon en tándem Rosana Murias e María Tolstaia. A trama, que aborda temas recorrentes na ciencia ficción, parte dunha premisa xenuína: Filip Filíppovich Preobrazhenski, cirurxián especializado en técnicas de rexuvenecemento, decide implantar as gónadas e o cerebro dun delincuente no corpo dun can sen dono e, contra todo prognóstico, o animal sobrevive e encomeza un proceso de aprendizaxe a adaptación social. Da pluma de Bulgákov, velaquí polo tanto unha das grandes novelas satíricas da literatura rusa do século XX.

Pola outra, O caldeiro de ouro, a que quizais sexa a novela curta máis celebrada do gran mestre alemán da fantasía romántica, E. T. A. Hoffmann. Encargouse de traducila dende o alemán Jairo Dorado Cadilla. Trátase dunha suxestiva e ambigua parábola na que todo se desata a raíz de que Anselmus, o mozo protagonista, quen vive nunha cotiandade bastante absurda, constate a irrupción do marabilloso na súa vida; por exemplo, sabugueiros que falan, dragóns custodios, diabólicos nigromantes radicados en Laponia, píntegas que exercen de arquiveiros reais ou botellas de cristal que simbolizan o fracaso dos soñadores frustrados, encerrados nelas. Obra aberta á interpretación, consideramos que é unha excelente aproximación á nada convencional literatura de Hoffmann, un dos grandes autores da literatura alemá.

Apuntamentos sobre a novela A honrada estafadora

/en

Na presentación que tivo lugar o venres 30 de maio na libraría Libraida de Gondomar (que hai pouco superou as dúas décadas de vida), a tradutora Marta Dahlgren e a editora Isabel Soto comentaron algúns aspectos da novela A honrada estafadora, escrita orixinalmente en sueco pola finesa Tove Jansson (Helsinqui, 1914-2001).

A raíz dese faladoiro e dalgunhas notas de Soto, velaquí unha serie de apreciacións que se cadra poden resultar de utilidade.

 

O binomio Dahlgren-Hugin e Munin

A honrada estafadora supón o oitavo título de literatura sueca incorporado ao catálogo de Hugin e Munin e a novena tradución que se lle encarga a Dahlgren. Antes ca esta, as obras da literatura nórdica vertidas por ela á lingua galega foron:

* Mel de abellón, de Torgny Lindgren, en 2013
* Kallocaína, de Karin Boye, en 2015
* O xogo serio, de Hjalmar Söderberg, en 2017
* Apropiación indebida, de Lena Andersson, en 2018
* A xente de Hemsö, de August Strindberg, en 2019
* As nosas normas, de Carl Jonas Love Almqvist, en 2021
* Cartos, de Victoria Benedictsson, en 2023
* A traizón, de Amalie Skram, en 2023 (traducida dende o dinamarqués orixinal en tándem con Alejandro Tobar)

Sirva a listaxe como proba de que a literatura de Escandinavia é algo máis –ou moito máis– ca o hoxe chamado noir.

 

Por que Tove Jansson? Como se chega a ela?

Neste caso, xuntáronse dous desexos. Marta Dahlgren manifestara en varias ocasións o seu especial interese por traducir algunha das obras de Tove Jansson destinadas ao público adulto, e ese interese cadraba de forma evidente coas aspiracións da editorial, toda vez que a escritora suecófona figuraba dende hai anos na listaxe de «posibles incorporacións». Xa que logo, analizada polo miúdo esta e outra novela de similar extensión (Rent spel [Xogo limpo], 1989), decantámonos pola primeira, xa que dende un punto de vista literario nos pareceu que raiaba máis alto (percepción que compartiu a tradutora).

Cabe mencionar, polo demais, que existe un filme intitulado Tove (2020), da directora Zaida Bergoth, que repasa parte da biografía da escritora e o seu labor artístico.

 

Respecto ao título

A presente edición galega –coma antes as versións francesa con L’honnête tricheuse, a inglesa con The True Deceiver, a italiana con L’onesta bugiarda ou a portuguesa (do Brasil) con A traidora honrada– respecta de maneira fiel o título orixinal, Den ärliga bedragaren. Non acontece así coa versión en español, da editorial arxentina Cía. Naviera Ilimitada e só distribuída na América Latina, que optou por separarse e titular a peza La verdad increíble. Amais de neses idiomas, a novela pode lerse en turco, finés, árabe, hebreo, búlgaro, chinés, alemán, polonés, estoniano, romanés, dinamarqués ou croata…, onde, con leves variacións, de novo o título é sempre apegado ao seu significado en sueco.

Aínda que ao final se desbotou, tamén Dahlgren puxo riba da mesa algunhas alternativas ao título definitivo no momento de entregar a primeira tradución en bruto. Entre outras, O calote decente ou A estafadora decente. Se ao cabo optamos por A honrada estafadora foi porque, amais de se axustar ben ao orixinal, instala de inicio un debate importante: sabemos que fai referencia a unha personaxe feminina, é certo, pero a cal, é dicir, a quen se lle aplica esa cualificación? Quen é a honrada estafadora?

Dahlgren, a tradutora, teno claro: definiría a moza Katri Kling. En cambio, Soto, a editora, considera que, como parte dese xogo ambiguo que paira ao longo de toda a obra, tamén este detalle encerra un dobre sentido. Así, sostén que, malia que todo parece indicar que o cualificativo en efecto se lle debe aplicar a Katri, hai determinados comentarios, coma o da páxina 120 (pola edición galega) que fan pensar que poida tratarse igualmente de Anna: «Ai, Anna Aemelin, o único que che importa é a túa conciencia, só miras por ela e por máis nada. Es unha encantadora trampulleira…».

Dito queda, e que cada lectora ou lector forxe a súa opinión.

 

A trama

O arranque da historia é, neste caso, fundamental. Sitúanos dende as primeiras liñas nun clima tenso, cunha atmosfera de certo perigo e incerteza. Non só delimita a nivel descritivo a localidade, senón tamén as forzas que operan nela.

En Västerby, unha pequena poboación da costa sur de Finlandia, o inverno e a neve encerran a xente nas casas. No bosque, na casa-coello, a famosa e xa anciá ilustradora Anna Aemelin debuxa libros para nenos (un trazo autobiográfico da autora, dende logo). Soa, rica e amable, respectada por todos, é unha persoa que elixe crer nos demais, e así se explica que teña unha relación inxenua e confiada co mundo exterior.

Na súa existencia irrompe Katri, unha muller de vinte e cinco anos que ten ao cargo o seu irmán Mats e que, a nivel físico, se caracteriza pola mirada inquietante e amarela, coma a do can que sempre a acompaña e co que se identifica: «Eu e mais o meu can desprezamos as persoas. Agochámonos na nosa vida secreta, ocultos na nosa fereza» (p. 14).

Moi hábil coas matemáticas e a organización, Katri Kling é manipuladora e sabe ver dentro da xente. Trátase dunha muller distante, incapaz de mostrar ningún tipo de cortesía (téñase en conta que chega á casa de Anna Aemelin tras renunciar, sen miramentos, ao traballo co tendeiro), e que concibe a adulación como unha maneira impune empregada pola xente para sacar algunha vantaxe.

O seu plan céntrase, polo tanto, en Anna. Entra na vida desta coa súa descarnada franqueza e, decorrido un tempo prudencial, mira de acadar o seu propósito: obter cartos cos que construírlle un barco a Mats, quen pola súa banda levaba tempo a traballar nuns planos. Xa que logo, a señorita Aemelin interésalle a Katri Kling na medida na que dispón do capital que lle permitirá facelo. Así, mediante unha concatenación de pequenos enganos, Katri gaña a confianza de Anna e rompe a seguridade desta.

E até aí podemos ler.

 

A confrontación

En liñas xerais, a novela desenvolve a confrontación entre estas dúas mulleres de temperamentos distintos. É unha sorte de loita entre a sinceridade extrema e o cinismo. Mentres que Anna parece encarnar valores como a bondade das malcriadas (no seu caso, nunha casa familiar que permanece inalterable tras o falecemento dos pais, case que convertida en museo), en Katri salienta sobre calquera outro trazo a perspicacia; carente de habilidades sociais, de poucas falas e sen concesións á amabilidade, parece haber nela o que podería entenderse como a destreza adquirida dunha supervivente.

Son, polo tanto, dous mundos radicalmente opostos: o de Anna, que debuxa o sotobosque e coellos con flores, e o de Katri, que ve cadora, por todas as partes, mesquindades e enganos. Porén, en certo senso, as dúas mulleres atópanse e únense, e cada unha insúflalle á outra aquilo do que carece: algo de receo para unha e unha pouca mansedume para a outra.

Katri é, quizais, a personaxe máis fascinante: non manifesta ningunha emoción e só se preocupa polo irmán; resulta pouco accesible e escóndese tras un muro de cifras e cálculos. A súa inalterable honestidade e a súa capacidade para revelar as costuras da xente volven os que tratan con ela profundamente desconfiados e, no fin de contas, desgraciados.

A historia, tensa, singular e sinistra, fala da honestidade e das intencións escuras. Esa tensión e ese particular suspense acompañan o lector, coa sensación constante de non saber quen é quen, ou cando menos de non o ter de todo claro. A estrutura da novela reforza esta idea mediante capítulos breves, case escenas que van sumando acontecementos. A voz do relato, en terceira persoa, vese interrompida polos pensamentos, sobre todo os de Katri. E, finalmente, muda tamén a focalización co obxecto de ofrecer o interior dos diversos personaxes.

 

A mentira / a verdade

Na novela están o frío, a neve, o illamento ou a idiosincrasia das pequenas aldeas. Achégase, sen chegar a selo, ao thriller, e presenta cuestións relacionadas coa ambición e o prezo a pagar. Non en van, Jansson explorou sempre na súa obra a condición humana, e aquí detense no dereito a rexeitar a admiración, a permanecer en soidade, ademais de abordar a compaixón e a xenerosidade.

A escritora recorre a un intenso drama persoal en pequenos actos; xogar co can, por exemplo, pode ser un acto de traizón e subversión. Os personaxes pasan horas illados, considerando os matices da planificación coidadosa, o comportamento impulsivo e as motivacións dos demais. Ao mesmo tempo, Anna e Mats constrúen un mundo propio a través da lectura; mundo do que Katri queda excluída.

En gran medida, trátase dun libro sobre os matices do engano (o engano aos demais e a un mesmo) e da verdade, os límites da manipulación e da honestidade, que, tecido cunha trama sutil e silenciosa, vai deixando ao descuberto as correntes, por veces feroces e perigosas, que se forman baixo a superficie aparentemente calma de certas relacións. A historia revélase como un estudo de personaxes devastador e unha análise da creatividade.

 

Quedan asuntos no aire?

Bastantes. Entres eles, poden ser materia de debate estes tres:

1) a amizade entre Anna e Sylvia;
2) a vida conxunta de Katri e Mats. É acaso unha historia de supervivencia?;
3) que pasou en realidade entre Katri e o tendeiro? No capítulo 12 parece intuírse un lance turbio, se callar incluso un desagradable episodio de acoso sexual ou unha violación.

En abril, novelas de Tove Jansson e Nathanael West

/en

Por unha banda, a novela de Nathanael West intitulada A señorita Corazóns Solitarios, un dos cumios da ficción norteamericana en palabras do crítico Harold Bloom. Publicada orixinalmente en 1933 e ambientada na época da Gran Depresión, trátase dunha farsa tráxica na que os seus dous protagonistas brindan momentos excepcionais. Neste traballo, West combina con mestría un discurso pretendidamente pedestre, mesmo vulgar, cunha aura de cavilacións metafísicas e prédica antirelixiosa.

A señorita Corazóns Solitarios contén pasaxes memorables: dende o capítulo intitulado “A señorita Corazóns Solitarios no lamazal da depresión” até escenas coma a que se desenvolve nuns urinarios públicos, onde varios personaxes acosan un vello, que precede, e talvez marca o camiño, a afamadas obras que en décadas sucesivas abordarían a cuestión da deshumanización; entre as máis destacadas, A Clockwork Orange (1962), de Anthony Burgess. Algúns diálogos, polo demais, cremos que son dignos das mellores páxinas de hardboiled, sen ser este o seu xénero. E o final, tras un falso clímax argumental, semella case que redondo. Por estes e outros motivos, pensamos que paga moito a pena fincarlle o dente a esta mordaz parábola nihilista que ocupa un lugar preferente na literatura americana en lingua inglesa. A tradución do inglés ao galego correu a cargo de Ignacio Chao, quen para nós xa trasladara tempos atrás a novela curta O neno perdido, do estadounidense Thomas Wolfe.

* * *

Por outro lado, ofrecémoslle ao lectorado en galego unha peza radicalmente distinta, A honrada estafadora, unha das escasas pero valiosísimas mostras de literatura para público adulto da escritora e ilustradora finesa Tove Jansson, de gran sona a nivel mundial pola creación dos Mumin. Cómpre, con todo, adscribir esta novela, igual ca toda a súa produción narrativa, á literatura sueca, por ser o sueco a lingua de creación orixinal.

Publicada orixinalmente en 1982, a peza ten un marcado cariz psicolóxico e explora temas coma a honradez, a construción da identidade, a relevancia do diñeiro ou a necesidade de compañía entre os seres humanos. É xusto destacar a suxestiva ambientación (todo ocorre en Västerby, unha pequena localidade na costa do mar de Botnia, nunha época de intensas nevaradas), tamén a prosa envolvente, sen artificios, e o carácter ambiguo que impregna o texto e que sen dúbida fomentará o debate, nun continuo xogo de poder entre as dúas mulleres protagonistas: a intelixente e implacable moza Katri Kling e a solitaria e célebre ilustradora de libros infantís Anna Aemelin.

A tradución do sueco ao galego realizouna Marta Dahlgren, quen xa antes se responsabilizara doutras sete obras suecas presentes no noso catálogo, de autores e autoras coma Hjalmar Söderberg, Karin Boye, August Strindberg ou Victoria Benedictsson.

 

Boas lecturas de primavera!

Bases da V edición do Premio Realia

/en

A Editorial Hugin e Munin, en colaboración co Concello de Santiago de Compostela, convoca a quinta edición do Premio Realia de Tradución Literaria, un certame de periodicidade bienal co que recoñecer traducións inéditas á lingua galega de obras narrativas, circunscritas ao xénero da novela e da novela curta. O obxectivo é outorgarlle visibilidade ao traballo dos profesionais da tradución e recoñecelo coa publicación da obra nalgunha das coleccións da editorial.

O premio rexerase polas seguintes bases:

1.ª Poderán concorrer ao premio traducións directas ao galego, consonte a normativa vixente, de obras narrativas escritas orixinalmente noutra lingua (agás castelán e portugués), sempre que estean libres de dereitos de autoría. Polo tanto, salvo excepcións, deberán ser obras de autoras e autores falecidos antes do 1 de xaneiro de 1945.

2.ª Outorgarase un único premio dotado con 2.000 €, importe ao que se lle practicará a retención pertinente. Para tal efecto, o gañador ou gañadora deberá emitir a factura correspondente.

3.ª Os traballos deberán ser inéditos e non contaren con ningunha distinción previa. Non se admitirán obras de autores e autoras xa traducidos ao galego. Enténdese por édito aquel autor ou autora con obra traducida e publicada en papel, referendada por un número de depósito legal.

4.ª A extensión mínima requirida é de 120.000 caracteres (con espazos).

5.ª As traducións, ademais de nun ficheiro PDF (contido nunha memoria USB ou en calquera outro soporte informático válido), deberán presentarse en papel, nunha única copia, coas seguintes características: tamaño DIN A4 (marxes superior e inferior: 3 cm; marxes esquerda e dereita: 2,5 cm), fonte Calibri a tamaño 14 e espazo interlinear de 1,5.

Facilitarase ademais unha copia dixital ou en papel do texto orixinal de referencia para a tradución, ou no seu defecto a ligazón á fonte utilizada, que deberá ser accesible para o xurado.

6.ª Acompañarase unha plica na que se fará constar o nome, apelidos, nacionalidade, enderezo, teléfono e correo electrónico do tradutor/a (ou tradutores, no caso de haber varios), ademais de incluír un breve currículo no que se indique a formación tanto na lingua de partida coma na lingua meta. No exterior da plica unicamente deben figurar o pseudónimo e o título da obra.

7.ª As traducións deberán remitirse á Rúa do Castro, 9, 3.º, 15704 Santiago de Compostela (teléfono de contacto para o transportista: 676010030), indicando no sobre: Premio Realia de Tradución Literaria. As obras participantes deberán ser enviadas por servizo de mensaxaría ou correo postal. A fin de preservar o anonimato, non poderán entregarse persoalmente nin polo tradutor nin por persoa interposta.

8.ª O prazo de recepción rematará ás 14:00 horas do día 1 de xullo de 2025. As obras que cheguen con posterioridade deberán acreditar que en orixe foron enviadas dentro do prazo.

9.ª O xurado estará formado por, cando menos, un representante da editorial Hugin e Munin, un profesional vinculado ao mundo do libro e un lector independente. Valorarase a transcendencia e a calidade da obra e do autor traducidos, así como o feito de cubrir un oco relevante no sistema literario galego, ademais de aspectos como a fidelidade ao texto orixinal, a corrección ortotipográfica e gramatical na lingua meta, a fluidez do texto, a riqueza expresiva e a creatividade das solucións, sempre tendo como referencia as fontes académicas.

10.ª O traballo premiado será publicado pola Editorial Hugin e Munin nalgunha das súas coleccións, tras ser adaptado aos seus criterios editoriais e ser sometido a unha corrección profesional. A versión galega da obra terá unha licenza Creative Commons de Recoñecemento-Non-Comercial-Obras-Non-Derivadas 3.0 ou superior.

11.ª O xurado poderá declarar deserto o premio.

12.ª O ditame do xurado será inapelable.

13.ª A non ser que o volume de obras recibidas obrigue a adiar a data, o ditame anunciarase antes do 15 de agosto de 2025.

14.ª Os traballos que non se premien non serán devoltos e serán destruídos.

15.ª O feito de participar neste certame implica a total aceptación e conformidade con estas bases.

13 de marzo de 2025
Santiago de Compostela

Dúas incorporacións: Iván Turguénev e Jack London

/en

Xa connosco, as tan agardadas novidades!

Por unha banda, Fume, a penúltima novela de Iván Turguénev –en palabras do autor, «o único relevante e útil que escribín»– e talvez a obra de ficción que mellor expón o seu ideario político, de tendencia moderada e europeísta. Tanto pola súa calidade coma pola diagnose dunha sociedade en crise (velaí o choque cultural e político entre a Rusia tradicional e as influencias provenientes de Europa), a crítica segue a considerala un fito da literatura universal. Da tradución dende o orixinal encargouse Iago Fernandes López, responsable así mesmo do valioso aparato de notas ao pé (e extenso, con máis de duascentas).

Pola outra banda, velaí unha peza do afamado Jack London, a intitulada Asasinatos, S. L. Foi esta unha obra peculiar xa dende a súa xestación, pois London mercoulle a idea ao tamén novelista Sinclair Lewis a comezos da década de 1910, só que morreu moi novo e o proxecto quedou inacabado, polo que non sería até moitos anos máis tarde cando a familia do norteamericano lle encargase a conclusión a un escritor de novelas de suspense, Robert L. Fish, quen se comprometeu a manter o estilo e seguir de maneira fiel as notas legadas por London. Ao noso entender, cun resultado sobresaínte. A cuestión é que a novela non se publicou até 1963, e agora, por fin, grazas á tradución dende o inglés de Iago Nicolás Ballesteros, está dispoñible en galego. Esta peza, amais de pola intriga, merece unha revisión a fondo dende unha perspectiva filosófica, toda vez que se centra na contradición entre os ideais e a realidade e explora o delicado tema da xustificación da violencia en nome dunha suposta xustiza. Así mesmo, por estar ligada a unha sociedade contemporánea capitalista, consideramos que ten plena vixencia e achega unha crítica mordaz ás estruturas de poder.

 

Dous tradutores mozos para dúas obras de peso

Para acabar, mencionaremos un par de curiosidades: no caso de Asasinatos, S. L., o recorte de prensa ideado para a cuberta está pensado a modo de pequena homenaxe á obra de literatura infantil Contos por palabras (Xerais, 1991), do vilalbés Agustín Fernández Paz.

Polo demais, o feito de lle ofrecer ao lectorado galego unha nova obra de London non fai senón constatar que hai canteira dende un punto de vista tradutolóxico. Cando lle trasladamos a Iago Nicolás Ballesteros (Vigo, 1997) a posibilidade de anosar a novela de London, o primeiro que manifestou foi a especial ilusión que lle faría traballar cun autor que xa o seu pai, Ramón Nicolás, explorara na década de 1990; del son as versións galegas de Unha odisea nórdica (Sotelo Blanco, 1995) e Cairo branco (Xerais, 1997). E esta do seu fillo Iago, con quen foi un pracer volver colaborar (xa traducira para nós senllas obras de John Ames Mitchell e Stephen Crane), cremos que mantén o nivel e mesmo non sabemos se non estará un punto por riba dos traballos do seu proxenitor. Que o xulguen agora os lectores e lectoras.

Canto á novela Fume, como quizais algunhas persoas lembren, xa hai tempo trataramos de traela e non fora posible: daquela vez a Xunta negáranos unha axuda á tradución (na convocatoria de 2014) e, posto que non tiñamos capacidade financeira abonda para tirar adiante cun proxecto así só con medios propios, a cousa quedara en stand-by. Hoxe, por fin -sen subvencións de ningún tipo-, tivemos a sorte de cara e acordamos con outro Iago, Iago Fernandes López (León, 1991), a tradución da obra, despois de que un tradutor e amigo común nos puxese en contacto. Ben haxa! Francamente, quedamos moi contentos co resultado e temos a sensación de ter entre as mans unha obra de auténtico calado, traducida con excelencia e editada con cariño. Xa que logo, oxalá que “a década de demora” coa que presentamos Fume funcione como aliciente para que lectores curiosos caian nesta magnífica “novela de amor”, que acontece na cosmopolita cidade balnearia de Baden-Baden.

 

Outras obras en galego de Turguénev e London

De Turguénev, antes ca Fume, publicáronse a novela O primeiro amor (Xerais, 1987; trad. Manoel Riveiro Loureiro) e mais un relato breve, “O prado Biézhin”, recollido no volume O conto ruso do XIX: de Puxquin a Tolstoi (Ir Indo, 1997; trad. Irina Gorbátikova). Pola contra, aínda non está dispoñible a outra grande obra súa: Otsí i deti [Pais e fillos], que oxalá algunha outra editorial se anime a editar pronto. Non seremos nós, iso seguro, pois seguimos coa política de traer un só libro por autoría.

De London, antes ca Asasinatos, S. L., amais das antecitadas Unha odisea nórdica (Sotelo Blanco, 1995; trad. Ramón Nicolás) e Cairo branco (Xerais, 1997; trad. Ramón Nicolás), é posible ler en lingua galega A chamada da selva (Xerais, 1983; trad. Gonzalo Navaza) -tamén intitulada A chamada da natureza (Vicens Vives, 2012; trad. Sara Gutiérrez)-, Polos mares do sur (Sotelo Blanco, 2002; trad. María Fe González), O viaxeiro astral (Galaxia, 2007; trad. Xoán Abeleira), A praga escarlata (Urco, 2009; trad. Tomás González Ahola), Contos de ciencia ficción (Urco, 2012; trad. Tomás González Ahola; contén os relatos “O home da cicatriz”, “Unha reliquia do plioceno”, “A sombra e o fulgor”, “A prancha” e “Un curioso fragmento”), Antes de Adán (Urco, 2012; trad. David Cortizo), O talón de ferro (Urco, 2012; trad. Tuula Ahola), o ensaio sobre capitalismo e socialismo intitulado A guerra de clases (Urco, 2012; trad. Rodrigo Vizcaíno), A expedición do pirata (Toxosoutos, 2013; trad. David González Couso) e mais Martin Eden (Irmás Cartoné, 2019; trad. Celia Recarey).

 

Bo comezo de ano e boas lecturas!

Balance do ano editorial 2024

/en

Coma cada Nadal, facemos balance do traballo realizado no último ano.

Comezaremos cunha mención aos dous títulos que se comercializaron a primeiros de xaneiro de 2024, malia que, en boa lei, deberiamos encadralos en decembro de 2023 (ano do seu depósito legal). Foron, por un lado, a novela de Amalie Skram intitulada A traizón, un dos grandes clásicos do rupturismo moderno escandinavo. Traducírona Marta Dahlgren e Alejandro Tobar, e a versión galega foi a primeira publicada nunha lingua ibérica. Respecto ao idioma de partida (dinamarqués, noruegués, dano-noruegués…?), recomendamos a lectura da entrada «A cuestión lingüística na novela A traizón».

Por outro lado, El, de Louise Colet, traducida do francés por Isabel Soto. De novo, esta singular e extensa novela atopou no galego a porta de entrada aos sistemas literarios peninsulares. Trátase dunha obra longa que mestura unha trama romántica co desexo de arranxar contas persoais; as máis soadas, con Gustave Flaubert, amante da autora durante case unha década. Constitúe, polo demais, unha valiosa mostra anticipada da literatura do eu. Xa coa versión galega nas librarías, artellamos unha entrada de blog que outra volta nos gustaría recomendar: «A misoxinia nas críticas á obra de Colet».

 

Os títulos de 2024

A primeiros de abril publicamos dúas novas pezas. Unha delas, Margot, de Alfred de Musset, que se encargou de traducir dende o francés o experimentado Xavier Senín. Co pano de fondo das diferenzas sociais, a obra incide na inocencia do primeiro amor e a pureza dos sentimentos da mocidade. Sen grandes pretensións, veu reafirmar a nosa querenza pola literatura francesa do século XIX, que agora mesmo ten unha representación verdadeiramente notable no catálogo, con textos dos mencionados Flaubert ou Colet, mais tamén con outros de Balzac, George Sand, Verne, Zola, Loti ou Huysmans, entre outros.

E, en segundo lugar, Lady Susan, unha curiosa, mordaz e moi ben escrita obra de Jane Austen que traduciu dende o inglés Alejandro Tobar. Supuxo, e non por casualidade, o 100.º título da colección Principal, efeméride da que demos conta na entrada «Anatomía da colección principal». Na obriña da autora británica, ao longo das máis de corenta cartas cruzadas, subvértense os códigos da novela romántica, cunha protagonista manipuladora e capaz de subxugar a quen se lle poña por diante para acadar un status vantaxoso. Malia que Austen a redactou de moi nova, Lady Susan non se publicaría até 1871, é dicir, medio século longo despois de ela morrer. Por estilo e contido, consideramos que anticipa os trazos que a farían famosa no Reino Unido e en todo o mundo, e cónstanos que está a facer as delicias dos e das amantes da literatura epistolar. Se alguén quixer afondar nese subxénero en concreto, velaquí outro par de propostas: As confesións dunha filla do século, da italiana Donna Paola, e mais O derradeiro verán, da alemá Ricarda Huch.

Da entrega de novidades correspondente ao mes de xullo formaron parte as obras A herdanza Ferramonti, de Gaetano Carlo Chelli, e Como chega o sal ao mar, de Brigitte Schwaiger.

A primeira, con tradución dende o italiano de Isabel Soto, conta a historia dunha familia, os Ferramonti, e expón as artimañas dos seus membros máis novos para conseguir a herdanza do patriarca. De estética verista, retrata con precisión os esforzos de pequenos empresarios e burócratas por se enriquecer e lograr o ascenso social. É relevante ademais que coincidiu no tempo co salto á esfera pública do soado escándalo da Banca Romana, o primeiro gran caso de corrupción político-financeira en Italia.

Canto a Como chega o sal ao mar, obra que vendeu case medio millón de exemplares no conxunto de territorios xermanófonos, o que a tornou nunha das dez novelas en lingua alemá con mellor acollida internacional no século XX, aborda a historia dunha muller nova a quen a monotonía da existencia cotiá leva a caer na desesperanza. As expectativas frustradas da protagonista sobre a vida conxugal, descritas con inusitada crueza, o carácter autobiográfico da historia, o cariz punzante e anovador da escrita e o dominio técnico á hora de representar o fluxo da mente da narradora son algunhas das razóns que, ao noso entender, apuntalan a súa calidade e atractivo. Da tradución dende o alemán encargouse Rosa Marta Gómez Pato.

En outubro publicamos, por unha banda, a primeira tradución (dende o grego orixinal, a cargo de Alfonso Blanco) a unha lingua romance de O mono Xouth ou Os costumes do século, novela de Iakovos Pitsipios considerada pioneira da literatura fantástica no seu país. Céntrase nas peripecias de Xouth, un enigmático escritor e viaxeiro alemán que acabou metamorfoseado nun orangután e posto ao servizo dun home grego europeizado que se finxe nobre.

Pola outra, recuncamos coa literatura inglesa, e máis concretamente coa narrativa psicolóxica e, en parte (e con matices), cos contos de pantasmas, toda vez que que trouxemos para o galego (na tradución de Alejandro Tobar) a novela curta Monsieur Maurice, de Amelia B. Edwards. Ambientada na Prusia de comezos do século XIX, céntrase na particular relación entre unha cativa e un enigmático prisioneiro, o monsieur Maurice. Dotada dunha atractiva carga histórica, cóntase entre o mellor da produción literaria da súa autora, pouco coñecida no sur de Europa.

A finais de decembro, mentres redactabamos este balance, dúas obras levaban un par de semanas na cola de impresión de Gráficas Ulzama, a imprenta navarra coa que levamos uns anos traballando. Se todo vai sobre o previsto, deberiamos ter connosco a mercancía a primeiros de xaneiro de 2025, momento no que procederemos a lles enviar os libros ás persoas subscritoras. Ao seu debido tempo, daremos cumprida conta de ambas as dúas, pero polo de agora só anunciamos que se trata de grandes novelas dun autor estadounidense e outro ruso.

 

As feiras de Compostela e Pontevedra

En xuño participamos na SELIC – Semana do Libro de Compostela. Afianzada a Praza da Quintana como lugar de encontro, nesta última edición da feira facturamos, en comparanza coa anterior, un 10 % menos, pero cremos que seguen a ser números correctos; dende logo sen alardes, pero correctos.

Por outra banda, por vez primeira dende a súa posta en marcha en 2007 (nós empezamos a nosa andaina en 2011), decidimos contratar un pequeno espazo na Culturgal de Pontevedra, celebrada entre o venres 29 de novembro e o 1 de decembro. Funcionou ben a xeito de escaparate, e seguramente repetiremos, pero tamén puidemos comprobar en carne propia por que tantas editoriais e librarías desisten de participar: os números dificilmente dan. No noso caso, foi o comido polo servido, e aínda ben. Vendemos algo máis de cincuenta libros e unha subscrición (grazas!). Cremos que merece unha reflexión esa peaxe de 440 € a cambio dun espazo baleiro de 3×2 metros (o mínimo que se ofrece), que, na nosa opinión, é a todas luces excesivo. Certo é que no noso caso non temos os descontos que si teñen outros (por pertenceren a asociacións ou por repetiren de ano en ano, por exemplo). Sexa como for, oxalá a organización comprenda que, vista a realidade da feira, o prezo pagado polos expositores non está xustificado. Polo demais, todo ben.

 

Os cadernos de agasallo

Como novidade, en 2024 fixemos un par de cadernos conmemorativos, se ben unicamente 150 de cada. Un deles, o da faixas azuis, regalámosllelo ás lectoras e lectores que nos mercaron libros na Culturgal; o outro, conmemorativo dos 100 títulos da colección Principal, foi para quen fixo o propio na SELIC; así mesmo, foi a nosa forma de agradecerlles o seu apoio ás persoas subscritoras, que o recibiron na entrega dos libros de xullo.

Dado que parece que tiveron unha boa acollida, gustaríanos manter a iniciativa en 2025, con novos deseños para eventos sinalados. A impresión de ambos os cadernos fixémola en Sacauntos, veciños nosos en Compostela e responsables da impresión dos 74 primeiros títulos.

 

2025, ano de Premio Realia

A 5.ª edición do Premio Realia de Tradución Literaria terá lugar en 2025. Aínda temos pendente falar co novo equipo de goberno, confiamos en volver contar co Concello de Santiago para que o galardón que coxestionamos se convoque con idénticas ou moi similares características ca nas edicións previas (entregárase por vez primeira en 2017, e ten carácter bianual). A este respecto, iremos informando tan pronto como sexa posible, pero animamos xa a tradutoras e tradutores a traballar nas súas traducións, que sempre lemos co máximo rigor.

 

Os libros que virán

Quedan a continuación meras pinceladas do que está por chegar, sen citar títulos nin nomes concretos: dúas tradutoras están xa traballando na tradución dunha estupenda obra da literatura rusa escrita por un célebre autor natural de Kíiv; hai tamén quen se está a ocupar de traer para o galego unha novela clave dun autor estadounidense da primeira metade do século XX. Tamén estadounidense é outra autora (só que anterior no tempo, pois viviu no século XIX) cuxa novela máis relevante esperamos publicar a finais de 2025. Seguiremos apostando, polo demais, pola literatura alemá, desta vez por un autor clásico de sona. E estamos tratando de pechar un acordo de compra de dereitos para traer unha novela breve dunha autora finesa de expresión sueca. O resto, de momento gardámolo para nós.

 

Os recordatorios de cada ano

En primeiro lugar, queremos destacar que a nosa independencia respecto dos cartos públicos segue a ser total. Proba disto é que case o 90 % das obras presentes no noso catálogo están sufragadas integramente por nós, sen axudas nin inxerencias, nin directas nin indirectas nin encubertas.

En segundo lugar, un recordatorio derivado: se podemos falar de independencia económica respecto da Administración, é grazas, sobre todo, ao apoio das persoas subscritoras. Tan certo é que temos unhas vendas modestas nas canles comerciais convencionais (aínda que estables e cun crecemento lento pero continuado, grazas a librarías aliadas, das que a Libraría Cartabón de Vigo merece unha mención especial) coma que sen o apoio financeiro do centenar de socios e socias non habería un catálogo nin remotamente parecido ao actual.

De aí este dato orientado aos potenciais subscritores: dende 2011, a modalidade de subscrición estándar mantense sen cambios (non aplicamos en ningún exercicio sequera a suba do IPC), pese ao desbocado aumento do custo da vida, e implica a entrega a domicilio de 8 novos títulos cada ano a razón de 116 euros.

Quen poida e aínda non o fixese, que por favor considere a posibilidade de subscribirse, ou a posibilidade de regalar unha subscrición.

 

Moitas grazas, boas lecturas e próspero 2025!

© Copyright – Editorial Hugin e Munin | Aviso Legal – Política de Privacidade – Envíos, devolucións e desistencia