As xoias da Castafiore e a súa pésima nova tradución. De como Tintín pasou de falar galego a castrapo

A tradución ao galego das Aventuras de Tintín foi, no seu momento, unha encarga da barcelonesa Editorial Juventud a Valentín Arias (1934-2011). Dos vinte e catro títulos orixinais en francés, só quedaron sen traducir o primeiro, Tintín au pays des Soviets, cuxo decorrer histórico foi un tanto peculiar e que polo tanto adoita colocarse á marxe do resto, e mais o inacabado e póstumo Tintin et l’Alph-Art. Sexa como for, os demais –os canónicos– viron a luz en lingua galega ao longo das décadas de 1980 e 1990.

As de Arias son, é certo, traducións «de época», con erros e grallas, algunha que outra construción incorrecta e bastantes curiosidades tradutolóxicas. Así a todo, resulta doado percibir o evidente feitío artesanal, así como o gusto polas formas patrimoniais do tradutor de Sarria, mestre, galegofalante entregado e responsable dun gran número de traballos en condicións ben adversas.

En Galicia, o compostelán Pedro Rey, coleccionista e tintinófilo, deixaba caer o pasado setembro no seu blog temático sobre o mozo xornalista que unha nova tradución de As xoias da Castafiore sairía ao mercado en cuestión de meses, grazas a unha coedición de Zephyrum Ediciones e Trilita Ediciones (como parte dun proxecto máis amplo, con edicións en éuscaro ou aranés, entre outras linguas).

As aventuras de Tintín son un referente incuestionable da banda deseñada europea; vendéronse 230 millóns de copias dos álbums a nivel mundial, con traducións a máis dun cento de linguas e dialectos. Pola súa banda, As xoias da Castafiore é un dos traballos serodios de Hergé. Así, tras aparecer nas páxinas de Le Journal de Tintin entre xullo de 1961 e setembro de 1963, a editorial Casterman publicouno en formato álbum a finais dese mesmo ano. Para que chegase a primeira edición galega habería que agardar até 1985. Agora, en abril de 2019, acaba de saír unha nova tradución, asinada por Blanca Piñeiro Torres, e corrixida (?) –segundo consta nos créditos– pola Universidade de Vigo (en abstracto).

Por desgraza, o que parecía unha oportunidade de ouro para actualizar o texto en galego –e de facelo dende o respecto cara ao labor previo dun tradutor insigne–, deu nun dos meirandes despropósitos da tradución literaria en Galicia. A mención a unha presunta corrección por parte da Universidade de Vigo é casemente unha burla. Que facultade? Tradución e Interpretación? Difícil de crer. Algunha Filoloxía? Que departamento? Semella imposible.

Co respecto que sen dúbida merecen quen se achegan, con máis ou menos sorte, ao mundo editorial galego, é momento de lles trasladar aos responsables da editorial que o acaído neste caso sería que retirasen a remesa enteira das canles comerciais; o texto precisa ser revisado polo miúdo, por profesionais. Despois cabe esperar unha reimpresión en condicións. Os lectores e lectoras en galego esiximos idénticos estándares de calidade aos das linguas de poder. Non pasamos por menos.

Posto que non se trata de lle facer o traballo de balde a ninguén, a seguir só se listan algúns dos erros máis grosos das 20 primeiras páxinas (sobre 62), que non son poucos e algúns deles coa ousadía de «corrixir», mal, a Valentín Arias: *dalá, *chichón, *zarzas, *boa ventura, únicamente, *imaxinarse, *borde, *marmoleiro, *cómo, *sí, *qué, *conmigo, *gran artista, *excusas, *e máis el, *recórcholis!, *en seguida, *miliardos, *habitación, *voltar, *esguince, *loro, *cotorra, *respeto, *olvidar, *Enrique XV, *Luis XIII, *madialeva (que non ten sentido para traducir aquí o francés malheur!), *nómadas, *bribóns [fr. vaurien], *disgusto, *finca [fr. pâture], *carreteira, *éstes, *nembargantes, *escentilar, *desván [fr. grenier], *apacible, quén, *merodear [fr. rôder autour], *vén [como imperativo], *ese outro, *rentar, *quincallería, *calaña, *aluguer, *marina, *á vontade/con boa vontade [fr. volontiers], *vou a poñer, *parlanchina, *paleto, *á primeira hora… etc. etc.

Así mesmo, a tradutora e os correctores (?) fan un uso incorrecto continuado da preposición a co complemento directo (ex.: *coñecer ao célebre deportista), como tamén do valor dado á perífrase ter + participio, que en galego só pode expresar unha acción habitual ou repetida no pasado. Tampouco a colocación do pronome átono é todo o correcta que debería. Fóra dos erros de auténtico vulto, a tradución ao galego de Piñeiro non é boa, con faltas de concordancia, unha excesiva literalidade e a aparente incapacidade para usar construcións elípticas de suxeito como é debido (ex.: E agora, eu vou ensaiar con Wagner / Se non, eu presinto que vou tolear…).

Non se salvan nin os créditos, nos que pulula un *original; nin o paratexto da contra, onde se avanzan os títulos de próxima aparición –ollo con esa *aterrizaxe– e se indica como colofón: «Estas traducións son ademais unha ferramenta moi útil para a aprendizaxe de linguas».

Así vai o conto.