Listado de la etiqueta: literatura traducida

Na avanzada da tradución literaria

Unha parte importante do labor de edición de literatura traducida consiste no proceso silencioso de rastrexo constante de obras estranxeiras, moi gratificante cando produce resultados pero que as máis das veces deriva no descarte. No caso de Hugin e Munin, onde apostamos con frecuencia pola importación de clásicos, sexan do século XVII ou do XXI, adoita acontecer que esas obras conten con traducións previas a algún outro idioma, cando non a varios. Porén, non é a primeira vez que nos lanzamos a editar propostas narrativas da literatura universal nunca antes publicadas nas restantes linguas do marco ibérico. Velaí algúns exemplos.

Aínda non hai dúas semanas, publicamos dúas novidades inéditas na Península. Unha delas, O crime de Psichiko, novela de 1928 escrita por Pavlos Nirvanas e traducida dende o grego moderno por Alfonso Blanco. Á obra de Nirvanas chegamos logo de ler unha tradución recente ao francés.

Tamén deste trimestre é Cartos, de Victoria Benedictsson, unha obra de 1885 que traduciu dende o orixinal sueco Marta Dahlgren. Neste caso, houbo un intenso intercambio de correos coa tradutora arredor doutras seis autoras (algunha das cales segue na recámara). Finalmente, tras unha primeira aproximación á tradución ao castelán dun libro de relatos de Benedictsson para analizar o ton e o estilo, as posibles propostas reducíronse á novela Fru Marianne, da que existe versión francesa, e Pengar, publicada en inglés por Norvik Press, que ao cabo foi a escollida.

De Noventa anos despois, de Milovan Glišić, traducida do serbio por Jairo Dorado en 2020, soubemos grazas á edición inglesa traducida e anotada en 2015 por James Lyon, con introdución de Andrew Boylan. Foi daquela cando nos puxemos en contacto co tradutor para ofrecerlle a tradución dende o orixinal, pois é política da casa non empregar linguas ponte.

Tamén traducido por Jairo Dorado, desta vez dende o croata (ao fío das linguas balcánicas, paga a pena ler «Serbocroata, croataserbio, serbio ou croata e croata ou serbio»), trouxemos Cando levanten as brétemas, de Josip Mlakić. Neste caso, esta novela de temática bélica foi unha suxestión do tradutor, quen nola presentou mediante un informe no que constaban as súas características e algúns parágrafos traducidos, amais do contacto coa editorial V.B.Z. e, máis tarde, co propio autor.

Traídos do francés, temos xa no catálogo un bo número de títulos que ou están en galego ou chegaron ao galego antes ca ao resto de linguas ibéricas. Entre esas pezas, atópanse un roman du terroir de referencia na literatura do Quebec, A terra paterna, de Patrice Lacombe, en tradución de Marie Abraira; e mais a única obra sobre a Guerra civil española coa que contamos, Morrerei outro día, de Isabelle Alonso (autora francesa filla de republicanos valencianos), traducida por Isabel Soto e Xabier Ron. En ambos os casos, a escolla realizouse tras a lectura na lingua orixinal. Para o caso de Morrerei outro día foi fundamental o bo ollo de Xabier Ron, quen, amais de experto na lírica medieval galego-portuguesa, hai anos que segue con atención a literatura relacionada coa memoria histórica, paraugas no que claramente se sitúa a novela de Isabelle Alonso.

Do italiano, pertence a este grupo A obra, de Bruno Sperani (nome de pluma de Beatrice Speraz), traducida por Isabel Soto, á que chegamos pescudando na literatura italiana e lendo numerosas narradoras de finais do século XIX e comezos do XX, algunhas das cales gardamos como futuribles.

Outro fito para nós foi Unha volta polo inferno, de Mich (Michèle) Beyer, por ser a primeira obra narrativa contemporánea en tradución directa do bretón ao galego. Soubemos dela polo seu tradutor, Robert Neal Baxter, quen achegou unha sinopse e destacou algunhas das súas calidades, así como a relevancia, premios mediante, no sistema de orixe.

Do inglés, mencionaremos O derradeiro americano, de John Ames Mitchell, traducida por Iago Nicolás Ballesteros. Esta obriña atopámola no completo e interesante repositorio de The Public Domain Review. Foi tras ler o orixinal cando decidimos contactar co tradutor para lle propor o traballo. A edición galega é de 2021, e vemos que hai nada, en marzo de 2023, apareceu unha edición en castelán na barcelonesa Ediciones Obelisco.

Para pechar o círculo, volvamos sobre o sueco e o grego moderno.

Do inclasificable Carl Jonas Love Almqvist trouxemos As nosas normas, que lle propuxemos a Marta Dahlgren. Resulta fascinante que esta novela –ao noso ver, unha interesantísima proposta– a escribise un home nunha data tan afastada como 1839. Até onde sabemos, segue inédita nas demais linguas ibéricas. Coñeciamos o autor, pero non esta obra en concreto, e, novamente, accedemos á lectura crítica a través da versión existente en francés.

Da existencia de Menis Koumantareas soubemos grazas a un tradutor co cal ao final non concretamos a súa colaboración. Unha vez lidas varias novelas deste autor traducidas ao francés, demos con O obradoiro de vidro, publicada en 1975 e merecente do Premio Nacional de Grecia. Da tradución ocupouse Alfonso Blanco.

Resulta tamén interesante constatar que, en ocasións, cando si existen traducións a linguas ibéricas, se descobren eivas como a ausencia de parágrafos (sobre todo se acollen algunha complicación), a desvirtuación de certas pasaxes ou a trampa comercial de presentar os textos como fieis e íntegros cando en verdade se trata de adaptacións.

En conclusión, logramos situar o galego na avanzada no 15 % do catálogo, isto é, nun total de 18 títulos.

 

As catro pezas en galego de Stephen Crane

Coa publicación de O monstro, na tradución de Iago Nicolás Ballesteros, o corpus galego de literatura traducida acada unha representación máis que digna da produción narrativa de Stephen Crane.

Paul Auster, nada menos, cualificou esta obriña en concreto como “exquisita e audazmente concibida, a máis poderosa e complexa das súas novelas curtas”, mentres que do seu autor afirmou que “foi o Mozart da literatura”. Sexa como for, O monstro, obra que naturalmente incorporamos á colección principal, encomeza con innegable forza:

No seu momento, Laura Sáez traducira as novelas Maggie, unha muller da vida e A insignia vermella do valor, accesibles ambas as dúas en PDF no catálogo da Biblioteca Virtual de Literatura Universal en Galego. Antes ca iso, o relato “Unha ilusión vermella e branca”, de cuxa tradución se ocupou Carmen Villar, formara parte da compilación intitulada O relato policial. De Poe a Conan Doyle, que Ir Indo publicou aló polo ano 1997.

De momento, son só catro as obras narrativas que de Stephen Crane é posible ler en lingua galega, pero todas dun valor enorme. Oxalá pronto máis editoriais especializadas aborden a tarefa de seguir traendo as alfaias legadas por tan singular e esixente artista.

Décimo aniversario

Os primeiros títulos do noso catálogo (Servizo de Correos, de Charles Bukowski; e O forasteiro misterioso, de Mark Twain) viron a luz en decembro de 2011, así que neste Nadal de 2021 celebramos os primeiros dez anos de vida da editorial.

 

Cifras, linguas e persoas involucradas

Nestes dez anos de traxectoria, publicamos un total de 108 títulos (82 na colección principal e 26 no selo paralelo, «Vólvense os paxaros contra as escopetas»), unha vez que acabamos de recibir da imprenta as cinco novidades dunha asentada: Thérèse Desqueyroux, de François Mauriac, traducida por Xavier Senín; As consecuencias da vella historia, de Georgios Viziinos, traducida por Alfonso Blanco; O regreso do meu pobre tío, de Jacques-Antoine Dulaure, traducida por Isabel Soto; Unha volta polo inferno, de Mich Beyer, traducida por Robert Neal Baxter; e O derradeiro americano, de John Ames Mitchell, traducida por Iago Nicolás Ballesteros.

A maiores, editamos 5 guías de lectura como complemento para as obras O soño, A contrafío, A viaxe de Niels Klim, Un mundo distinto e igual e Nova Atlántida, que hai un tempo decidimos entregarlles de balde aos compradores en liña e nas feiras do libro onde poñemos posto.

Das traducións, realizadas, sempre dende a lingua orixinal (polo momento, 18 idiomas), ocupáronse 33 profesionais. E son 10 os correctores recoñecidos nos nosos créditos en todos estes anos.

 

 

As obras máis extensas, as máis curtas e as máis anotadas

A novela máis longa que publicamos nesta década de intenso labor é un clásico da literatura inglesa, Jude o escuro, do sempre conmovedor Thomas Hardy. Da tradución encargouse Mª Fe González. O libro, que supera os 750.000 caracteres, quedou co noso formato nas 500 páxinas. Son así mesmo abondas as pezas que superan as 400.000 matrices, e unhas poucas as que pasan das 500.000. Catro exemplos destas últimas son Historia dunha granxa africana, da surafricana Olive Schreiner (traducida por Begoña R. Outeiro); O longo adeus, de Raymond Chandler (traducida por Diego Ameixeiras e Alejandro Tobar); ou A impaciencia do corazón, de Stefan Zweig (traducida por Rosa Marta Gómez Pato).

Canto ás obras máis curtas (con menos de 100.000 caracteres), case sempre as destinamos á colección das cubertas negras, «Vólvense os paxaros contra as escopetas». Son os casos de Ourika, de Claire de Duras; Micromegas, de Voltaire; A traba, de Mary Cholmondeley; ou Noventa anos despois, de Milovan Glišić. No entanto, houbo tamén algunha que outra novela breve que cremos conveniente colocar na colección principal a fin de llela facer chegar directamente ás persoas subscritoras. Por exemplo, O párroco de Vejlby, de Steen Steensen Blicher, pola súa especial relevancia en canto que obra fundacional da ficción criminal nórdica e unha das pezas consideradas, formalmente, parte do canon literario dinamarqués. Foron parar así mesmo á colección principal Oroonoko, novela de Aphra Behn que describe o sistema escravista do século XVII; ou Na néboa, de Richard Harding Davis, unha peculiar historia de detectives.

Cando as obras así o requiren, gústanos recorrer a un aparato de notas, as máis das veces de realia ou informativas, rara vez léxicas ou tradutolóxicas. Neste sentido, o caso máis saliente sería o da obra O soño, de Johannes Kepler, onde só 37 das súas 156 páxinas pertencen, stricto sensu, ao relato de ficción, mentres que as restantes corresponden ao «Caderno de notas de Johannes Kepler ao Soño Astronómico». Ao conxunto, é preciso sumarlle as «notas [do tradutor] ás notas [de Kepler]», case 200. Outro exemplo é o de A contrafío, a biblia do decadentismo escrita por J-.K. Huysmans, onde a tradutora elaborou 232 notas a rodapé. Ou as 395 de Un mundo distinto e igual, de Joseph Hall.

 

Ámbito de escolma: o mundo

Das 18 linguas orixinais dende as que até o de agora traducimos narrativa (só novelas e novelas curtas, nunca compilacións de relatos), a literatura inglesa e a francesa son, con moito, as máis amplamente representadas; xuntas supoñen máis do 50 % das obras no catálogo. Se do inglés trouxemos un total de 34 novelas (de autoras e autores orixinarios de Inglaterra, Irlanda, Suráfrica, Estados Unidos e Nixeria), do francés temos 29, escritas por plumas de Francia e do Canadá.

A italiana, con 9 obras, é a terceira literatura con máis peso no catálogo da editorial. Dese total, son 5 as novelas escritas por mulleres, das que habería que salientar polo menos tres como exemplos de narrativa recuperada vinculada ao feminismo.

Un matrimonio provinciano, de Maria Antonietta Torrani, a marquesa Colombi, un texto breve e cargado de sutileza e retranca publicado a finais do século XIX no que a autora constrúe a fantasiosa personaxe da moza Denza Dellara e un microcosmos envelenado polos convencionalismos, os usos e costumes do Piemonte da hai século e medio.

Logo estaría tamén A virtude de Checchina, de Matilde Serao, onde, en palabras da autora, se busca «demostrar o infeliz e monótona que é a vida burguesa, carente da brillantez dos sentimentos, ligada a cousas banais, deslucida polo aburrimento e na que mesmo o pecado carece de poesía e a culpa resulta fea e mesquiña». Isto conségueo Serao mediante a contraposición de dous prototipos femininos antagónicos: Isolina, a muller adúltera, desexosa de amor e aventura e que non ten interese en corrixir a súa conduta, e a beata e arisca criada Susanna.

En terceiro lugar, As confesións dunha filla do século. Epistolario dunha morta, de Donna Paola, novela epistolar na que a protagonista, a agonizante Viviana, reivindica a través dunha serie de misivas a súa sexualidade e expón o asoballamento que sente ante unha realidade na que priman a hipocrisía e as conveniencias.

Finalmente, pola súa defensa cerrada dun socialismo clásico como contrapeso aos abusos do capitalismo, aí estaría tamén A obra, escrita por Beatrice Speraz (que a publicou co pseudónimo Bruno Speraz) e na que se evidencia certo pouso determinista. Trátase dun texto de ambientación milanesa, cando a cidade estaba a experimentar unha febril actividade coa construcións de novas avenidas, barrios e modernas infraestruturas. Así, o relato aborda a vida dos marxinados e desfavorecidos, en contraste coa dos poderosos e hipócritas especuladores.

Dos títulos restantes, sinalar a relevancia da publicación a finais de 2012 da novela Unha vida violenta, de Pier Paolo Pasolini (traducida por Gonzalo Vázquez), ou da máis recente A historia do bondadoso vello e da fermosa moza, de Italo Svevo.

Pola parte baixa, idiomas tales coma o catalán, o castelán, o portugués, o serbio, o croata, o dinamarqués, o xaponés, o bretón e o aranés contan con cadanseu solitario título. Cabe aquí unha mención especial a estas dúas últimas linguas. En primeiro lugar, á aranesa, por supor un fito editorial na medida na que a publicación de Morte en Arán, da autora Tòni Escala (con tradución de Xabier Ron) supuxo a primeira tradución directa ao galego dun texto de ficción importado do aranés moderno. Neste sentido, rescatamos o seguinte extracto tomado da contracapa:

Malia a aparente distancia entre o galego e o aranés occitano, cabe lembrar que, xacando (séculos XI a XIV), a manifestación lírica máis emblemática, a trobadoresca, se espallou por toda a Península, de tal forma que occitano, galego medieval, aragonés, francés antigo, navarro e castelán se entrecruzaban na súa expresión e difusión orais. Así, non parece desatinado entender esta tradución como unha ponte tendida entre ambos os sistemas culturais, desenvolvidos en senllas linguas románicas…

Tamén foi un fito a flamante publicación de Unha volta polo inferno, da autora bretoa Mich Beyer, de quen rescatamos estas últimas frases no texto de presentación da cuberta:

Primeira obra narrativa contemporánea en tradución directa do bretón ao galego. De aí a escolla: Mich Beyer, unha escritora multipremiada no sistema literario de orixe; e, máis concretamente, Unha volta polo inferno, unha peza recente e representativa do seu extenso labor novelístico.

Noutra orde de cousas, hai cinco grupos de linguas cuxo peso crecente era quizais difícil de prever. Trátase do grego, o sueco, o latín e, en menor medida, o alemán e o éuscaro.

En 2013, a boa acollida da novela A asasina, de Alexandros Papadiamandis (na tradución de Susana Losada e Margarita Olivar), probablemente foi, mirado en retrospectiva, o que facilitou que hoxe contemos cunha destacada representación de literatura grega contemporánea, e tamén do século XIX. Nese conxunto de 6 obras, das cales a derradeira foi a de Viziinos tras gañar o pasado setembro o Premio Realia, dúas salientan, ao noso entender, sobre as demais: Pequena Inglaterra, de Ioanna Karistiani, e O obradoiro de vidro, de Menis Koumantareas, traducidas en ambos os casos por Alfonso Blanco. Sirva para apuntalar o dito o seguinte extracto tomado dun número recente da revista Biblos, onde se lles reservaba un espazo ás propostas de literatura grega:

Na última década, a publicación de cinco grandes novelas da literatura grega contemporánea serviu para cubrir un notable baleiro no corpus de tradución ao galego. Se, por unha banda, a literatura helena clásica xa se fora incorporando á lingua de noso dende mediados do século XX, grazas en boa medida a unha xeración de afanosos tradutores dos que talvez o máis soado sexa Evaristo de Sela, pola outra quedaba unha tarefa pendente: a importación de narrativa contemporánea. […] Escrita orixinalmente ben no estándar derivado da koiné clásica ou ben na variedade popular ou demótica, o lectorado en galego dispón dun pequeno abano máis ou menos representativo da mellor produción novelística dos creadores e creadoras gregos. […] Naturalmente, aínda falta moito por traer (pezas de Markaris, Kazantzakis…), pero é un feito que onde antes non había nada, agora xa hai algo, e algo digno, merecedor de ser traducido. Velaí, polo tanto, un motivo de celebración…

Foi así mesmo Alfonso Blanco, latinista de formación, quen se responsabilizou da tradución de catro obras escritas en orixe no coñecido como latín humanístico.

Quede aquí unha mención a Nova Atlántida, do inglés Francis Bacon, por ser a súa xénese un tanto singular: publicáraa Bacon inicialmente en inglés en 1627, pero en 1638 volveu editala, ampliada, reelaborada e en neolatín (para o cal contou coa axuda do seu capelán e editor, William Rawley), polo que é esta última a que fixa a edición definitiva, ergo a que se empregou para a tradución de Blanco que publicamos.

Do sueco, trouxemos seis obras de contrastada calidade, grazas á enriquecedora e continuada colaboración coa tradutora Marta Dahlgren. Hai nese pequeno couto nórdico propostas moi variadas. Dende Kallocaína, de Karin Boye, un clásico de culto da ciencia ficción distópica, até Apropiación indebida, de Lena Andersson, ou O xogo serio, de Hjalmar Söderberg, dúas obras que teñen Estocolmo como marco da acción e que tratan o complexo mundo das relacións sentimentais.

Canto ás seis pezas importadas do alemán, hai nomes de sona internacional: Stefan Zweig, Arthur Schnitzler ou Bernhard Schlink. Tamén Ricarda Huch, poida que menos coñecida ca os anteriores pero da cal O derradeiro verán gustou bastante entre o lectorado galego, ou esa impresión nos deu. Se ben da tradución máis recente, O lector, se ocupou David A. Álvarez, o crédito polas outras cinco cómpre concederllo a Rosa Marta Gómez Pato.

Para concluír esta epígrafe, faltaría por amentar as obras traídas dende o sistema literario éuscaro. Contribuímos a estreitar os lazos entre Galicia e Euskadi coa publicación de tres obras contemporáneas: Pasaia blues, de Harkaitz Cano; eSPedición, de Juanra Madariaga; e O xogo das cadeiras, de Uxue Alberdi. Ademais, como anunciamos hai meses, o tradutor Isaac Xubín anda próximo a rematar a tradución da cuarta e premiada novela que lle encomendamos: A casa do pai, de Karmele Jaio, que verá a luz no primeiro semestre de 2022.

 

Os Nobel

Cinco (dos que catro o aceptaron e un o rexeitou) son polo momento os galardoados co Premio Nobel de Literatura que engrosan o noso catálogo: Grazia Deledda, da cal trouxemos a novela Elias Portolu; Albert Camus, con A peste; John Galsworthy, con O estoico; François Mauriac, coa acabada de publicar Thérèse Desqueyroux. E mais un que foi distinguido co Nobel pero non o quixo: Jean-Paul Sartre, con A infancia dun xefe. Desta última peza ocupouse da tradución dende o francés Ánxela Gracián, e malia que as vendas non foron especialmente boas, talvez porque non soubemos darlle a promoción que merecía, cremos que se trata dunha obra sobranceira, polo que aproveitamos a ocasión para recomendar a súa lectura.

 

Inéditos nas demais linguas do Estado

Polas nosas contas, son cando menos 15 as obras que nesta década trouxemos ao galego cando aínda non se traduciran a ningunha outra lingua estatal nin peninsular. Delas, poderiamos destacar casos coma o de Cando levanten as brétemas, un cruento relato da guerra de Bosnia novelado por Josip Mlakić e vertido dende o croata por Jairo Dorado; ou As nosas normas, de C. J. L. Almqvist, insólita obra que coñecemos a través dunha edición francesa recente, e cuxa tradución dende o orixinal sueco axiña lle encargamos a Marta Dahlgren; ou, máis próxima no tempo, O derradeiro americano, de John Ames Mitchell, que acaba de traducir Iago Nicolás Ballesteros do inglés, co único apoio para o cotexo nas relecturas dunha edición anotada en esperanto. E así podiamos seguir con O home das bonecas, A industria do sexo e do peixe empanado, Noventa anos despois… Mesmo hai outras obras que, en tendo versións en linguas peninsulares, vimos que carecían dalgunhas pasaxes (censuradas?), como sucedeu con Angel Esquire; que non eran traducións plenas malia anunciarse como tales, senón adaptacións, como pasou con A xente de Hemsö (cuxa versión en portugués do Brasil pouco tiña que ver co orixinal sueco); ou que obviaban as frases máis complexas (caso de Locus Solus na vella versión en castelán).

En resumidas contas, esta forma de sumar para o galego títulos que non están ao dispor do lectorado en castelán, portugués ou catalán é, cremos, unha forma máis de vindicar o labor editorial plenamente profesionalizado. O sistema literario galego, tamén no ámbito da tradución, debe abrir camiños de seu, cos lóxicos equívocos pero tamén con acertos seguros. É con esa filosofía coa que enfrontamos os procesos de escolma de novos títulos; esforzámonos por non supeditar o «publicable» aos intereses doutros, por máis que a miúdo sexan coincidentes. A boa literatura, nos máis dos casos, recoñécese á legua.

 

Mellores e peores acollidas

No ámbito da tradución literaria ao galego, a realidade é que se un libro acada unhas cifras de vendas superiores aos 350 exemplares, é posible cualificar o seu comportamento comercial de correcto, mesmo de bo.

Así, tiveron unha curva «correcta» de vendas títulos como A asasina, de Alexandros Papadiamandis; Pescador de Islandia, de Pierre Loti; O verán sen homes, de Siri Hustvedt; ou A nosa Negra, de Harriet E. Wilson. Pola contra, obras como As valgadas bravas, de Raimon Casellas; Venecias, de Paul Morand; O afundimento do Titán, de Morgan Robertson; ou mesmo, de forma se cadra máis sorprendente, Thérèse Raquin, de Zola, ou Nós, de Evgenii Zamiatin, non deron arrancado, polo de agora.

Cabe facer aquí unha matización. Os nosos son «libros de fondo», polo que é posible que unha determinada obra pase desapercibida durante meses, se callar anos, e que logo engale a raíz do interese e a boa acollida nun par de clubs de lectura e das subsecuentes recomendacións lectoras (caso de Morrerei outro día, de Isabelle Alonso; inédita, por certo, nas restantes linguas peninsulares), ou a raíz dun acontecemento puntual (velaí A peste, de Albert Camus, que non vendera como cabía esperar até que a realidade pandémica puxo o libro en boca de todos); ou ben pode acontecer que simplemente as vendas dun libro se dean con vagar pero de forma constante ao longo de anos, até esgotar, unha tras outra, dúas ou tres reimpresións (caso de Maria, de Mary Wollstonecraft; ou de As covas de aceiro, de Isaac Asimov); impresións que no noso caso son modestas, polo xeral de 100 en 100 exemplares.

 

Premios dados e acadados

Unha das iniciativas que puxemos en marcha nestes anos foi o Premio Realia de Tradución Literaria, grazas a un acordo de colaboración co Concello de Santiago. Fixémolo nun momento no que non había premios de tradución remunerados fóra do ámbito universitario (o Premio Plácido Castro eliminara o pago ao tradutor, algo que felizmente se reverteu tan pronto como a fundación que o convoca atopou novos patrocinadores). Para asegurar a súa viabilidade, optamos por fixar unha periodicidade bianual.

Así, na I edición o xurado distinguiu a novela Detrás da máscara: o poder dunha muller, de Louisa May Alcott, na tradución de Antía Veres. Na segunda decidiu deixalo deserto. E na terceira recoñeceu As consecuencias da vella historia, de Georgios Viziinos, traducida por Alfonso Blanco.

No apartado de premios recibidos, cómpre amentar a concesión do Plácido Castro, até en catro ocasións: en 2014, ex aequo con Monai Imai (ela por Botchan, de Natsume Soseki), a Alejandro Tobar pola tradución de O forasteiro misterioso, de Mark Twain; en 2015 a Marta Dahlgren por Kallocaína, de Karin Boye; en 2016 a Isabel Soto, por Fosca, de Igino Ugo Tarchetti; e en 2018 a Antía Veres por Unha muller perdida, de Willa Cather.

Imaxes tomadas da Wikipedia {GL} e da web da Fundación Plácido Castro.

En dúas edicións, os cibernautas recoñeceron co Premio Fervenzas Literarias na modalidade de Tradución: en 2014 a Mª Fe González por Jude o escuro, de Thomas Hardy, e en 2017 a Isabel Soto por Thérèse Raquin, de Émile Zola.

E dúas veces tamén acadamos o Premio de Tradución da Gala do Libro, rebautizado en 2020 como Premio Follas Novas: en 2016 a Alejandro Tobar, por Mocidade, de Joseph Conrad; e en 2021 a María Reimóndez por A nosa Negra, de Harriet E. Wilson.

Logo, de mans da FEGALCAT (Federación de Entidades Culturais Galegas en Cataluña), a editorial recibiu o Premio Alecrín á Innovación Cultural na edición de 2015.

Valla como peche para esta epígrafe unha mención ao Premio Estatal de Tradución que en 2019 se lle concedeu a Xavier Senín «pola súa dilatada obra como tradutor ao galego». En certo sentido, ese galardón supuxo un pequeno recoñecemento ao labor das moitas editoriais que nalgún momento contamos con el. No noso caso, ademais, Xavier Senín é un piar sen o cal a nosa identidade non sería nin sombra da que é. Recuperamos pois estas liñas escritas nos días posteriores á concesión do premio:

Dende a década de 1980, Senín asinou máis de 150 traducións, case sempre dende o francés; moitas veces en tándem con Isabel Soto. Que Senín é un valor seguro á hora de trasladar un texto á lingua de noso é algo que sabemos moi ben quen traballamos neste fascinante eido. Así se explica que o flamante premiado traducise para tantas e tan diversas editoriais, e que en todas elas o estimemos tanto. Sen saírmos do ámbito galego ou en lingua galega, recibiu encargas de Xerais, Galaxia, Edelvives, Kalandraka, Rodeira, Planeta, SM, Everest, Argos Vergara… e nosas, naturalmente (10 en total): Locus Solus (2012), de Raymond Roussel; Pescador de Islandia (2014), de Pierre Loti; A Eva futura (2014), de Auguste Villiers de L’Isle-Adam; No ceo (2015), de Octave Mirbeau; Unha desolación (2016), de Yasmina Reza; As damas verdes (2016), de George Sand; A peste (2018), de Albert Camus; Ourika (2019), de Claire de Duras; O home das bonecas (2020), de Jean-Louis Renaud; e Thérèse Desqueyroux (2021), de François Mauriac.

 

Cientifismo e investigación

Son 14, até o de agora, as obras etiquetadas como «Ciencia ficción». Algunhas, con todo, habían quedar fóra se o marco dado atendese só aos parámetros da ci-fi moderna. En calquera caso, é unha cantidade importante que permite calibrar o noso interese neste xénero.

Gustaríanos salientar dúas aínda non citadas nesta panorámica-resumo: por unha banda, Cita con Rama, de Arthur C. Clarke, un estupendo exemplo da mellor ciencia ficción dura; e, pola outra, A morte da Terra, de J.-H. Rosny o maior, un referente do xénero en lingua francesa. Esta última novela engancha ademais coa nosa afanosa querenza pola publicación de textos pioneiros, anovadores e ás veces inmerecidamente esquecidos: véxase A terra paterna, obra inaugural do subxénero coñecido como roman du terroir na literatura quebequesa; Últimas cartas de Jacopo Ortis, primeira novela epistolar da literatura italiana; ou O asasinato da Pont-Rouge, novela embrionaria da literatura policial francófona.

Engancha, así mesmo, a literatura policial francófona con outro paraugas, «Negra e detectivesca», nutrido cos clásicos O longo adeus, de Raymond Chandler, e Colleita vermella, de Dashiell Hammett. Pero non só. Tamén entran nesa categoría obras suxestivas e non demasiado coñecidas dos afamados Wilkie Collins ou Edgar Wallace.

 

Un decenio de axustes e melloras

Por unha banda, hai que citar os cambios operados na páxina web. A inicial cumpriu con nota o seu cometido durante preto de oito anos, pero foi tornando parcialmente obsoleta na medida na que os móbiles lles ían comendo espazo aos ordenadores. Tamén porque a plataforma de merca en liña periodicamente daba problemas, e, á fin e ao cabo, porque dez anos a nivel tecnolóxico son un mundo. Por iso, día arriba día abaixo, estreamos novo sitio web coincidindo co inicio do confinamento, en marzo de 2020. Por deseño e funcionalidade, considerámolo un acerto.

Tamén levamos a cabo a confección minuciosa do noso libro de estilo. Con independencia de quen traduce e de como, esforzámonos para que haxa unha coherencia entre as distintas obras, con aspectos comúns a todas e cunha primacía –que non resulte artificiosa– das formas patrimoniais. Como é lóxico, hai obras e traducións que precisan dunha revisión máis pormenorizada ca outras, pero en todo caso poñemos un grande empeño e somos moi esixentes nos procesos de revisión e corrección para que a lectura na lingua meta sexa fluída e non nos escapen demasiadas grallas nin erros de vulto. Esta forma de traballar implica, valla a redundancia, moito máis traballo, e polo tanto unha maior xenerosidade por parte de todos: responsables das tradución, a corrección, a edición, a maquetaxe… Esmerámonos por coidar dos contidos, o cal, polo menos en parte, compensa a austeridade dos formatos. No tocante a estes últimos, a encadernación é sempre en rústica (imposible, sen perder demasiados cartos, pasar ás tapas duras con tiraxes tan pequeneiras), por máis que regularmente pidamos novos orzamentos á busca de melloras. Outra cativa mellora é que os últimos dez ou doce títulos empezaron a levar as tripas cosidas; isto encarece levemente o prezo de custo, pero paga a pena.

Así mesmo, o deseño das cubertas foi experimentando sutís cambios. Adoitamos utilizar o simbolismo dalgún elemento presente no discurso. Sirvan de exemplo as vírgulas a modo de mosquitos estampados nunha parede branca en O mapa do lar, de Randa Jarrar; o tranvía azul triestino que serve de icona para a capa de O bondadoso vello e a fermosa moza, de Italo Svevo; ou a paleta de cores en A lúa e seis peniques de Somerset Maugham. Houbo un caso no que, chegada a hora de reimprimir, optamos por unha substitución do motivo: a novela Angel Esquire, de Edgar Wallace.

 

Deberes pendentes e algunhas fraquezas

Somos conscientes das nosas carencias á hora de facer unha promoción máis activa dalgunhas obras. O tempo é o que é, e unha estrutura fixa de tan só dúas persoas (que á súa vez somos tradutores para outras empresas galegas e foráneas) non nos permite desviarnos senón moi ocasionalmente do, chamémoslle, «feito literario». Neste sentido, o talentoso escritor Luís Rei Núñez evocaba recentemente na presentación dun poemario seu unha máxima atribuída ao pintor Henri Matisse, quen seica legou como gran consello aos pintores novos que, para seren mellores na súa arte, debían cortar a lingua (ou se acaso mordela). Con iso, o xenio das artes plásticas querería dicir que cómpre non concederlle máis importancia ao envoltorio da que ten; que a obra, se é boa, debe ser capaz de falarlle ao espectador en por si, sen explicacións de ninguén. Procurando non perder pé e sempre á nosa cativa escala, é por aí por onde irían as nosas aspiracións editoriais: confialo todo ao traballo realizado, poñer por diante, por así dicilo, o «feito literario».

 

Con vocación de independencia

Supón unha satisfacción que case o 90 % do catálogo que, con algunhas dificultades, logramos construír estivese financiado consonte as nosas posibilidades económicas reais, sen chuchar innecesariamente do teto público que xestiona pesimamente o goberno do Partido Popular, como queda demostrado ano tras ano nas axudas á tradución.

O dato obxectivo é este: das 108 obras publicadas en 10 anos de labor editorial, só 13 contaron con algún tipo de axuda pública (fose do Concello de Santiago, da desaparecida Asociación de Tradutores Galegos ou da Consellaría de Cultura), que sempre se destinaron de maneira íntegra a remunerar os tradutores.

Ora ben, si dependemos do cento aproximado de subscritores que nos prestan o seu apoio e mais das compras dos lectores nas librarías e demais canles comerciais (as vendas online deitan un dato relevante: as mulleres representan o 65 % dos nosos compradores). Xa que logo, podemos concluír que o logro da nosa «independencia» é un logro compartido, con persoas subscritoras, lectorado e librarías aliadas.

 

As subscricións, o noso motor

Coma cada ano por estas datas, queremos renovar o convite a subscribirse aos libros da editorial. A modalidade estándar custa 116 euros anuais. Mantemos o mesmo prezo dende o principio, que para os menores de 30 é mesmo algo inferior: 100 euros. A cambio, as persoas subscritoras reciben puntualmente no seu domicilio 8 obras, a razón de 2 por trimestre.

Dependemos do apoio das persoas socias para traballar da maneira na que o facemos. Quen poida e aínda non o fixese, que por favor considere a posibilidade de subscribirse, ou ben a posibilidade de regalar unha subscrición a outra persoa, a un centro educativo, a un club de lectura, a unha asociación…

Boas festas, próspero 2022 e boas lecturas!

Elementos paratextuais e ilustracións no corpo das novelas

Non é habitual, pero tampouco non é novo, que algúns escritores e escritoras opten por introducir elementos paratextuais no corpo das súas obras de ficción. Por norma xeral, trátase dunha operación cando menos arriscada, pois desvía a atención da lectura e rompe cos códigos tácitos do que se entende por escritura moderna. Porén, pode dicirse que a empresa tivo éxito sempre que os engadidos -que adoitan complicar o proceso de edición e que, en ocasións, cómpre adaptar cando o formato físico do libro muda entre unha e edición e a seguinte- logran o obxectivo de complementar o texto no canto de simplemente decoralo. Por outra banda, a ilustración de novelas é algo bastante corrente, non só na literatura infantil e xuvenil. Aínda que de maneira residual, tamén o noso catálogo conta con algunha obra de vello que puxemos a punto e imprimimos coas ilustracións orixinais.

Velaquí 6 exemplos diversos tomados de libros de noso:

O verán sen homes, de Siri Hustvedt. Un exemplo de debuxos moi sinxelos a cargo da propia autora, que aparecen inseridos no corpo da obra a modo de variacións, cun cariz simbólico e sen maiores pretensións.

 

A señorita Else, de Arthur Schnitzler. A impresión dun pentagrama como parte integrante dunha obra literaria. Como se indica nunha nota ao pé, ademais de Schnitzler, tamén Hans Henny Jahnn ou Ingerborg Bachmann probaron a incluír fragmentos musicais en textos literarios. Mediante esta técnica, Schnitzler parecía querer dotar a palabra escrita dunha maior intensidade dramática, ao tempo que puña de relevo o gusto musical da sociedade austríaca de finais do século XIX. Por outra banda, cómpre salientar a estreita relación do autor coa música, que, en palabras do estudoso Marc A. Weiner, actúa «a modo de sismógrafo social» (Arthur Schnitzler and the Crisis of Musical Culture, 1986), e adoita ocupar un papel preponderante nas súas novelas e relatos.

 

O caranguexeiro, de Takiji Kobayashi. Aquí o que se aprecia é un esquema que emula a proposta escrita nun papel por un dos personaxes.

 

As confesións dunha filla do século, de Donna Paola. Nesta ocasión, cada unha das cartas está precedida pola imaxe do seu destinatario. Funciona bastante ben, pois as imaxes vense logo complementadas (aínda que non sempre) por coidadas descricións dos retratados.

 

O home das bonecas, de Jean-Louis Renaud. En verdade, esta si era unha novela breve ilustrada. O que fixemos na edición galega foi incorporar os debuxos que había en páxinas soltas ao propio texto, tratando de inserilos naquelas pasaxes ás que aludían.

 

Un mundo distinto e igual, de Joseph Hall. Aquí aparece un xogo cunha vella inscrición que o narrador deseguida traduce.